Op de juiste manier aan de juiste crisis werken

Een tijd geleden schreef ik over Een beter milieu begint niet bij jezelf en over hoe auteur Jaap Tielbeke de oplossingen voor de klimaatcrisis in plaats van in het zelf, zoekt in de drieslag activisme, rechtbank en beleid. Terugblikkend op de afgelopen periode en vooruitblikkend met dat wat nu al bekend is over het regeerakkoord, lijkt de rechtbank er als overduidelijke winnaar uit te komen. Dit op enige afstand gevolgd door activisme, met daarna beleid als antwoord op gerechtelijke uitspraken als hekkensluiter. Met de natuurvergunning voor luchthavens in het vooruitzicht gaat de rechtbank misschien nog wel verder uitlopen. Voor de op actiegerichte bloglezer klinkt dit wellicht als goed nieuws, maar je kunt je afvragen of de miljarden die voor de crisissen worden vrijgemaakt wel optimaal ingezet gaan worden. De haast die op een gerechtelijke uitspraak volgt - het land dreigt immers op slot te gaan - kan zomaar leiden tot inzet op de verkeerde of althans niet meest urgente crisis (stikstof ipv klimaat) of op de verkeerde manier (korte termijn ipv lange termijn en flankeren in plaats van bronaanpak). En nu er volgens de krant toch geen regeerakkoord op hoofdlijnen lijkt te komen, zal er ook deze keer geen of nauwelijks ruimte zijn om voorgenomen maatregelenpakketten door het Integraal Afwegingskader (IAK) heen te trekken en zo van een kloppende beleidstheorie te voorzien. Een prachtig lichtpunt in deze heb ik overigens aangetroffen in het doelentraject voor Circulaire Economie. Afgelopen week begeleidde ik met collega Andrea een PSU-sessie over de bijdrage van CE aan het behalen van de klimaatdoelen en hoe daar op te sturen. Het doelentraject beoogt de maatregelen zo in te richten dat ze gericht op de meest impactvolle productgroepen optimaal en integrerend bijdragen aan de vier effectdoelen van CE: beter milieu, grondstoffenbeschikbaarheid (leveringsrisico), biodiversiteit en klimaat. Lijkt me een mooie inspiratie voor zowel het stikstoffonds als het klimaatfonds, mits deze door het IAK heen komen natuurlijk...    

   

Conferentie "Gedrag in de Circulaire Economie van 2050" goed bezocht

In augustus schreef ik al over het project dat Future Consult in opdracht van BIT IenW gedragsteam uitvoert, afgelopen donderdag werd met de conferentie de laatste stap op weg naar het eindrapport (verschijnt begin december) genomen. Er kwamen maar liefst 62 mensen op het inmiddels volledig digitale samenzijn af, waarvan de helft ook aanwezig bleef om zelf met de scenario's aan de slag te gaan. De drie scenario's (inclusief transitiepaden):  gemeenschap - markt;  overheid  - markt; en  overheid - gemeenschap werden met verve door Future Consult gepresenteerd waarbij Danielle vanuit BIT IenW gedragsteam telkens de gedragsspecifieke aspecten toelichtte. In het workshop gedeelte gingen de deelnemers zelf aan de slag met scenario en transitiepaden aan de hand van de thema's  meubels en klussen in huis. Voor BIT IenW gedragsteam is het nu vooral zaak om in nauwe samenwerking met de beleidscollega's de scenario's en transitiepaden te benutten in het zogenoemde doelentraject waarin de algemene CE-doelen eerst worden vertaald in effectdoelen, circulariteitsdoelen en prestatiedoelen voor de meest relevante productgroepen, waar na er dan een roadmap per productgroep bij ontworpen wordt. Vooral in dat roadmapgebeuren is het zaak de met gedragsinzichten geladen scenario's en transitiepaden er telkenmale bij te pakken.  Het moge duidelijk zijn dit behoeft meer dan één knoop in de zakdoek want op voor mij nog onverklaarbare wijze hebben juist scenariorapporten de neiging zeer snel in de vergetelheid te raken. Dat gaat deze keer natuurlijk zeker niet gebeuren. Ter prikkeling hebben we daarom het scenario waarin de overheid te labbekakkerig blijkt (gemeenschap - markt) , anders dan in de figuur hieronder, scenario A genoemd. Laat vooral even weten als je het rapport wil ontvangen.  

Pinguin Fred: Een land waarover is nagedacht

Terug van een best wel lange vakantie bleken de leden van Pinguïn Fred in mijn afwezigheid voor een boek(bespreking) over de geschiedenis van de ruimtelijke ordening in Nederland te hebben gestemd. Een onderwerp dat - laat ik zeggen - niet echt in het epicentrum van mijn belangstelling ligt. Maar gut-o-gut-o-gut wat heb ik van dit boek genoten. Auteur Han Lörzing blijkt een meesterverteller die je, geholpen door een veelheid aan interessante feiten en anneke-dotes, langs 120 jaar R.O.-geschiedenis leidt. Over hoe de ordeningsstaat - het hiërarchische beslissingsmodel voor de ruimtelijke vormgeving van het land - in de jaren dertig aarzelend van start was gegaan en in de jaren zestig zijn vaste vorm had gekregen in een verrassend kort tijdsbestek werd afgebroken, over de volgens Lörzing weinig concrete en oplossingsgerichte opzet van de NOVI, en over de (on)mogelijkheid van integraal beleid in een complexe wereld. Met het nieuwe kabinet in aantocht is het boek ook nog eens bijzonder actueel. Want gaat er uitvoering gegeven worden aan de motie Nijboer / Ronnes (78 voor - 72 tegen) waarin wordt opgeroepen een minister van VROM in het kabinet terug te laten keren? Of hoe gaat het verlopen met de motie Ronnes /Koerhuis (142 voor - 8 tegen) waarin wordt opgeroepen aan provincies, gemeenten en regio's expliciet aan te geven hoeveel woningen binnen welk tijdsbestek gebouwd dienen te worden? Als het aan Lörzing ligt komt er een Ministerie van Bouwen, Wonen en Ruimte, een nationaal woonlocatie plan en een Rijksdienst voor Ruimtelijke Plannen. Voldoende stof tot gesprek voor tijdens de digitale Pinguïn Fred bespreking van dinsdag a.s. 16.00 uur. Laat vooral even weten als je nog mee wilt doen. Je bent van harte welkom. Het boek hoef je niet gelezen te hebben, een mening of luisterend oor is voldoende. 

   

Webinar gedrag voor effectief toezicht bij de ILT

Van de week een prachtig 1,5 meter webinar voorgezeten voor de collega's van de ILT. Terwijl de voorheen populaire convenanten zich op het donkergroene spectrum van pro-actieve navolgers richtte (zie figuur, champions) en streng straffen kan werken voor de donkerrode criminelen en chancers, is de grote middencategorie van ondertoezichtstaanden juist gebaat bij een gedragsaanpak die inertia, scepticisme en reactantie adresseert (zie voor uitleg: ook) . Juist hier ligt een groot potentieel om de maatschappelijke schade van fout gedrag te verminderen. Presentator en smaakmaker van het webinar Prof. Rick van Baaren wist met tal van voorbeelden uit bijvoorbeeld de brandweer en de gezondheidszorg te demonstreren hoe je door o.a. waardenactivatie (linken  'zorg voor patiënt' aan 'zorgvuldig je handen wassen') en cues (stickers, stopwatches enz) juist die middengroepen het doelgedrag kan laten naleven. De inspectie timmert op dit gebied al goed aan de weg met het eigen interventielab,  dat het - na het webinar met mogelijk 262 nieuwe geïnteresseerde interne klanten - wel eens flink druk zou kunnen krijgen. Figuur, foto en webinar (mogelijk) gemaakt door Han Pret!!! en Janneke Vink!!!   

  

Dit wegwerkplastic is wel nuttig

Laatst verklaarde Floor Rusman op prachtige wijze hoe het komt dat corona tot zoveel mansplaining leidt. Mansplaining is dan iets uitleggen aan iemand die er eigenlijk meer vanaf weet dan de uitlegger zelf en de prachtige wijze bestond onder andere uit de frase 'het beleid schreeuwt nu eenmaal om bemoeizucht'. En die bemoeizucht kan ik - ondanks verwoede pogingen - niet echt onderdrukken. Hier komt die dan: "Waarom zetten we niet heel veel meer in op zelftesten?" Het kost bijna niets en een negatieve uitslag heeft minimaal 24 uur lang meer zeggingskracht dan een groene QR-code. Toegegeven de handhaafbaarheid is niet groot, maar de zelftest heeft dan ook veel waarde in het juist infectierijke privé domein waarin vertrouwen veel meer goed maakt, dan handhaafbaarheid stuk kan maken. Zelftests maken dat ik las gevaccineerde met behoud van familiebanden ongevaccineerde familieleden kan ontvangen en dat ik mijn verjaardag (in klein verband) kan vieren.  Ongemakkelijk hoeft het niet te zijn je gasten te vragen zich te testen als je als gastheer ook een negatieve uitslag van jezelf laat zien en iedereen gastvrij de test cadeau doet. Onderzoek van I&O research  laat zien dat verreweg de meeste ongevaccineerden problemen hebben met de vaccins en maar in beperkte mate de ernst van corona klein achten. Je zou zeggen die willen best een zelftest doen, mits de polarisatie de eigen sociale kring nog niet teveel verstoord heeft. Al met al een nuttig stukje wegwerpplastic dus zo'n zelftest.           

Circulair gedrag in de toekomst

BIT IenW gedragsteam is samen met Future Consult een traject gestart om het toekomstige circulaire gedrag in beeld te brengen dat nodig is om de doelen van 2030 en 2050 te halen. En een belangrijk onderdeel daarbij is vanzelfsprekend hoe dat gedrag dan ook daadwerkelijk op te laten treden.  Dit doen we natuurlijk met nauwe betrokkenheid van niet alleen de CE-collega's maar ook met heuse denktankleden vanuit PBL, SCP, WUR, TNO, UFS, EZK en ASA (je begrijpt alleen organisaties met drieletterige afkortingen zijn gevraagd). Een mooi artikel om eens even in dit onderwerp te duiken is dat van Welch en collega's  (met dank aan PBL-collega Julia Koch). Tja  wat leren we daar zo al uit?:

• In het circulaire denken wordt weinig nagedacht over de gebruiksfase van een product.
• De consument wordt als snel gezien als een karikatuur van de immer rationele homo economicus  waarbij impliciet een hoge motivatie wordt verondersteld voor een radicale verandering van circulaire normen en consumptiegewoonten. 
• Dit terwijl de route naar de circulaire economie volgens de auteurs niet zo zeer gezien zou moeten worden als die van een bewuste individuele verandering van consumptie, maar als het beïnvloeden of zelfs transformeren van onderling gerelateerde sociale praktijken die zich beter laten beschrijven als onbewuste, gewoonte groepsgedrag. Denk bijvoorbeeld aan de social practice 'eten' en relatie met de tijd en de plek van de social practice 'werken'. Ook al zal je de deze woorden niet gebruiken, het is vast niet lastig voor te stellen dat corona-thuiswerken niet alleen je manier van werken, maar ook je eten heeft beïnvloed. 

Makkelijker wordt het hier natuurlijk allemaal niet van, maar menselijke natuurgetrouwer wel. De auteurs zoeken een oplossing in het beter doorgronden van modellen voor collaboratieve consumptie (vb deelauto met de buurt) en product service systems (vb MaaS). Maar dat gaat niet zo maar. Daar voor moeten normen en consumptiepatronen op de schop met oog voor de sterk verschillende waardesystemen die ideële initiateven en business modellen (AirBnB) kunnen hebben.  

Kortom er is nog even wat te doen, maar mijn kennismaking met dit vakgebied ruim vier jaar geleden in Cork leidt nu dan toch nog tot een vervolg. 

Vaart maken met de brede welvaart

Een paar jaar geleden hadden we een prachtige KIS-masterclass van Bas van Bavel met een dito discussie over of je nu voor één indicator zou moeten gaan die het BBP kan vervangen of juist voor een dashboard van indicatoren. Oud-KiM directeur George Gelauff was het hierover zeer beschaafd niet eens met Bas van Bavel, maar het bleef onbeslist en dat is het eigenlijk nog steeds. Vandaar dat ik het ook al snel eens ben met Rutger Hoekstra als hij in ESB (met dank aan Onno voor het doorsturen!) stelt dat de discussie rond brede welvaart een beetje in een impasse is geraakt. Hij stelt zeven stappen voor om brede welvaart volwaardig in de beleidscyclus te krijgen om zo ook uit die impasse te komen:

1. Creëer een systeem van welvaartrekeningen: Het is niet mogelijk om een model voor brede welvaart te bouwen zonder een rekeningenstelsel als basis te nemen. Gelukkig zijn onderzoekers waaronder Hoekstra hier al druk mee bezig geweest;
2. Publiceer sneller en frequenter: De Monitor Brede Welvaart gaat over getallen van het jaar ervoor en voor sommige indicatoren twee jaar ervoor. Brede welvaart dient niet als oud nieuws te worden gezien.
3. Denk na over wegingsfactoren: Masterclass revisited. Hoekstra gaat er tussen in zitten en stelt een kleine set van imperfect gewogen indexen voor gebaseerd op economische theorieën (zoals die over de discontovoet van Krznaric). Zo kom je én tegemoet aan de roep om integratie én je houdt een breder beeld op samenleving en planeet.
4. Creëer modellen voor brede welvaart: voor Prinsjesdag, begrotingssystematiek of het doorrekenen van verkiezingsprogramma's. De planbureau schijnen dit over vijf jaar af te willen hebben, maar Hoekstra vindt dit te lang duren.
5. Ondersteun internationale harmonisatie
6. Deel kennis met andere pionierslanden: Klinkt sowieso al een stuk bescheidener dan koplopers, dus die punten zijn binnen. Naast het al door mij veelvuldig aangehaalde Nieuw Zeeland gaat het hier om Schotland, Wales, IJsland en Finland. Zonder andere nationaliteiten te kort te willen doen....dit moeten bijna wel zeker gezellige besprekingen worden! Dus ik zeg: "Lid worden".  
7. Creëer draagvlak  

  

20 september terug naar kantoor? - niet te vaak maar ook niet te weinig

Het zou zomaar kunnen dat we na 20 september weer volop naar kantoor komen. Dat betekent dat individuele collega's en teams nog een maand hebben om zich voor te bereiden op het hybride werken. 

Sommige dingen moet je nu bedenken maar kunnen later nog worden bijgesteld (weekindeling kantoor / thuis passend bij jouw best werkende modus, teamontmoetingsfrequentie op kantoor). 

Andere dingen moet je nu regelen anders lukt het straks niet meer (hybride vergaderfaciliteiten en tijdig positieve leerervaringen op kunnen doen met hybride vergaderingen). 

Zeker na een succesvolle oefensetting met de speakerphone voor hybride vergaderen vanaf de laptop op kantoor zit het voor mij op beide fronten wel snor denk ik dan. O ja en ik mik op 50%/50% thuis/kantoor met gebruikmakend van mijn korte reistijd de kantoortijd over drie of vier dagen verdeeld. Maar goed alle andere keuzes zijn natuurlijk ook goed. Hoewel daar zijn de meningen toch wat over verdeeld.  Van de week weer een mooie slow listening podcast over hybride werken beluisterd. Naast bekende en minder bekende inzichten als 'de kantoortuin is niet geschikt om te werken', 'ga je kantoor vooral niet alleen als ontmoetingsplek inrichten' ook kennis gemaakt met het Tribal Leadership Model. Je hebt daarin vijf fasen voor teamcultuur. En het idee is dat als iedereen remote werkt je als team eigenlijk niet goed boven stage 3 uit kan komen. 

     

Klimaatmaatregelen - ongelijkheid en effectiviteit van prijsprikkels

Dit weekend twee interessante stukken in NRC over klimaatmaatregelen en ongelijkheid. In het eerste artikel wordt verwezen naar een TNO rapport over energiearmoede. Auteur Straver geeft aan dat hogere gasprijzen als prijsprikkel voor gedragsverandering niet zo effectief zijn. Voor mensen die genoeg geld hebben maakt een prijsverhoging niet uit en mensen die weinig geld hebben, hebben niet de middelen om te veranderen. Dat lijkt me in het geval van gasprijzen een sterk punt. Voor bijvoorbeeld een vliegtax zou dat anders kunnen liggen, omdat je voor niet-vliegen je huis niet hoeft te isoleren of een warmtepomp hoeft aan te schaffen. Naar vliegen wordt in het tweede artikel van Ben Tiggelaar kort naar verwezen. De 1% zogenoemde polluters elite schijnt verantwoordelijk te zijn voor 50% van de uitstoot in de burgerluchtvaart (The Cambridge Sustainability Commission on Scaling Behaviour Change). Voor Nederland heeft KiM berekend dat 8% van de Nederlanders 40% van de vliegreizen maakt en dat dat met name de wat meer welgestelde Nederlanders zijn. Ook in dit geval zou je kunnen verwachten (of zeker weten) dat een vlakke vliegtax van minder dan 10 euro geen tot nauwelijks effect oplevert. Vandaar dat ze in de UK zijn gaan nadenken over Frequent Flyer Levy een oplopende tax met iedere vlucht die iemand in een jaar maakt. Uit in 2018 uitgevoerde enquête blijkt dat 37% van de respondenten de Frequent Flyer Levy de beste vraag beïnvloedende maatregel vinden (versus 18% accijns op kerosine, 16% beperking aantal vluchten, 12% BTW op tickets). In een uitgebreide modelstudie concluderen de auteurs dat de rijkere medemensen flink minder gaan vliegen van Frequent Flyer Levy en dat  mensen die maar één vlucht per jaar of minder maken dit wel kunnen en blijven doen. Het is natuurlijk een modelstudie en ik weet niet in hoeverre de prijselasticiteit vooraf voldoende betrouwbaar is te voorspellen, maar het lijkt toch zeker de moeite van het doordenken waard. Ook kan je natuurlijk vinden dat je huis verwarmen wat lager in Maslov's pyramide terugkomt dan het maken van een vliegreis.  Dat laat ik even aan de lezer. Als je overigens zeker wil weten dat je maatregel werkt zou je met dalende CO2 plafonds moeten werken of de capaciteit van luchthavens moeten begrenzen. Die laatste optie wordt ook doorgerekend in het rapport, maar lijkt ook weer z'n nadelen te hebben.

 

IPCC - Wordt het tijd voor een herverbouwing?

Excuus ik heb er al eens eerder over geschreven, maar heb het rapport van het Europees Milieuagentschap met de kritische analyse van groene groei nu van kaft tot kaft gelezen. Het was in eerste instantie niet eens het nieuwe IPCC rapport maar een NRC redactioneel commentaar (17 juli) bij het verschijnen van het Europese Fit for Fifty Five-pakket dat me deed terugkeren naar het rapport. In dat NRC commentaar werd namelijk gesteld dat de Europese economie sinds 1990 met 60% is gegroeid terwijl de CO2 emissies in diezelfde periode met 20% waren gekrompen. Dat zou op een absolute ontkoppeling en daarmee groene groei wijzen (in ieder geval voor wat betreft CO2). Dat klinkt natuur beregoed, maar volgens het rapport van het Europees Milieuagentschap is dit te mooi om waar te zijn. Party poopers! Uit hun analyse van meta-analyses (Hoe noem je zo iets eigenlijk?) en de daarvan afgeleide toegankelijke checklist (zie plaatje) wordt duidelijk waar de schoen zoal kan wringen. In het geval van de EU zal bijvoorbeeld een flink deel van de CO2 uitstoot verbonden met onze consumptie buiten de EU hebben plaatsgevonden (territorial versus foodprint).  Ondanks dat zijn dit soort emissiereducties een prestatie van formaat waar je vooral op in moet blijven zetten. De tweede figuur laat zien waarom volgens het rapport dit nooit genoeg kan zijn. Zeker in het zicht van tipping points en hard gelimiteerde CO2-budgetten niet komen zonder direct in te grijpen op problematische vormen van productie en consumptie. Volledig vertrouwen op absolute ontkoppeling wordt in een geciteerd artikel omschreven en door mij vrij vertaald als 'een afleidende fantasie die destructieve groei legitimeert en het demonstreren van succes dan wel de onmogelijkheid daarvan vooruitschuift naar de (liefst verre) toekomst'. Maar goed laat je vooral niet overtuigen door deze veel te gecomprimeerde blog, maar lees het rapport en vorm zelf een oordeel. Probeer dan vooral wel weg te blijven van de ook door mijzelf zo geliefde valkuil van de cognitieve dissonantie. Die ziet er als volgt uit 'de mogelijke gevolgen staan me niet aan' of 'dit is klimaatdrammen' of 'dit is politiek niet haalbaar', dus ben ik sowieso tegen en ga ik voor de zekerheid opzoek naar een onbetekenend detail dat niet klopt'. 

     

Watertoets voor de wereld

Niet alleen in Limburg, België en Duitsland maar wereldwijd op heel veel plekken vinden overstromingen plaats en dat in toenemende mate. Daar wordt natuurlijk enorm aan gemodelleerd maar onderzoeker Beth Tellman heeft het eens anders aangepakt door satellietdata te gebruiken (tot 18 jaar terug, twee foto's per dag) en vond zo ruim 900 overstromingen. Nu weet ze dat dat een enorme onderschatting is maar belangrijker voor haar punt is dat ze uitgedokterd heeft dat in die overstroomde gebieden de afgelopen jaren 86 miljoen meer mensen zijn komen wonen (een toename van 20-24% tov 18 jaar geleden). Naar verluid is dat 10 keer meer dan modellen voorspeld hebben. De belangrijkste aanbeveling daarbij is om dit met ruimtelijke ordening tegen te gaan vandaar de watertoets. Ondertussen werkt zij door aan verbetering van haar satellietinterpretatie. Stedelijke inundatie van minder dan een meter kan ze moeilijk interpreteren en wolken kunnen overstromingen verdonkeremanen. Ook niet onbelangrijk de watertoets helpt in Zuid- em Zuid-Oost Azie niet erg tegen illegale bebouwing en dat is daar - vaak wanhoop gedreven - aan de orde van de dag. 

Hoe stel je eerlijk een burgerforum samen?

De Belgische premier verkondigde onlangs dat iedere politicus weet hoe die de klimaatcrisis moet aanpakken, maar dat ze geen van allen weten hoe dan weer herkozen te worden. Dit past dan wel weer bij het gedachtegoed van - ook een Belg - David van Reybrouck zoals verwoord in Tegen verkiezingen. Zijn idee: "Meer macht voor burgerberaden" als het even kan met echte macht los van politiek en zonder de kans op herverkiezing. Maar goed bij de opkomende populariteit van burgerberaden is het natuurlijk wel zaak dat die eerlijk worden samengesteld en dat is nog best lastig. De klassieke manier is in twee stappen, waarbij in de eerste stap een representatieve groep potentiele deelnemers wordt aangeschreven. Aan gezien de resulterende poule van mensen die vervolgens daadwerkelijk mee willen doen nog maar zelden representatief blijft, wordt in de tweede stap uit de poule deelnemer voor deelnemer - rekening houdend met demografische quota - gepoogd alsnog een representatieve groep samen te stellen. Zo wordt het voor witte 60plus mannen wel heel lastig om mee te kunnend oen. Wiskundigen hebben nu een eerlijkere manier bedacht door uit de poule van stap één, niet één maar een groot aantal mogelijke representatieve groepen samen te stellen gebruikmakend van een algoritme. Als iemand uit de poule bijvoorbeeld maar in één mogelijke representatieve groep terecht komt en iemand anders vijf keer, dan wordt dit met een wegingsfactor gecorrigeerd voordat door loting de winnende representatieve groep wordt getrokken. Begrijp jullie het nog? euh ja dat is wel een dingetje want naast eerlijk, is het ook wel fijn als deze hele prcoedure vertrouwen biedt en transparant is. Nu kom je de bevestigende vorm van transparantie en het woord algoritme zelden in één zin tegen. Daarom zijn de betrokken wiskundigen zo slim om de hele procedure inclusief loting live uit te zenden op de (regionale) omroep en om het algoritme open source beschikbaar te stellen.        

Zelftesteritus

Nu het EK al weer ruim achter de rug is kan ik weer terug van bondscoach naar viroloog :-). Terwijl we in NL met een record R-waarde al weer wreed ontwaakt zijn uit de 'back to normal'-strategie, heeft men in het UK vandaag vrolijk Freedom Day gevierd. In The Lancet een ingezonden brief "Mass infection is not an option" met tal van ondertekenaars en vijf redenen om die Freedom day op te schorten. Ik noem ze niet allemaal, maar even in het kort  nog zo'n 17 miljoen mensen in de UK waaronder vooral ook jongeren kunnen ziek worden. En hoewel de link tussen infectie en sterfte deels doorbroken is door vaccinatie van volwassenen, zullen er nog steeds veel mensen dood gaan of langdurige klachten ondervinden. Verder gaat het onderwijs plat en ontstaat een kweekvijver voor nieuwe varianten. Dat laatste lijkt me niet onwaar, maar de rest van de ongevaccineerde wereld lijkt me daarin een belangrijkere bijdrage te gaan leveren. Goed nieuws - met dank aan FAZ Wissen - is dat een Duitse agent-based modelling studie (preprint) laat zien dat zelftesten de afgelopen maanden een enorme bijdrage heeft geleverd aan de sterke afname in het aantal geïnfecteerden in Duitsland; een grotere bijdrage dan door thuiswerken en groter nog dan door vaccinatie (met de afgelopen maandag natuurlijk nog een lage vaccinatiegraad). Beregoed idee dus dat je bij ons op kantoor zelftesten kan declareren. Daar zouden we nog wat meer incentiverende bekendheid aan moeten geven denk ik dan. 

          

Douchestrategieën

Van de week een mooie BIT bühne met bijdragen van Julia Blasch (VUA) en Mark Andor (RWI Essen) over de kansen van real-time feedback voor gedragsverandering. Het ging onder andere om een lichtgevende douchekop die van groen naar blauw naar donker rood verkleurt naar mate je meer water gebruikt hebt. Het ding blijkt heel goed energie- en waterbesparend te werken. Al eerder was door anderen gevonden in hoteltoepassingen dat het ook werkt als er geen kosten bespaard worden (je kamerprijs verandert niet door langer te douchen) en als je door het aselect toewijzen van hotelkamers met en zonder real-time feedback zeker weet dat selection bias door zelfselectie op milieuvriendelijke attitude van de doucher geen rol kan hebben gespeeld.  Knap werk dus. Onderzoek door de Zwitserse onderzoeker Verena Tiefenbeck laat verder zien dat live feedback (dus direct tijdens de activiteit) een stuk beter werkt dan de met een korte vertraging gepaard gaande outcome feedback. Tiefenbeck geeft aan dat dit fenomeen van vertraagde feedback  de smart energiemeter in de weg kan zitten (naar verwachting geldt dit nog meer met een app dan met een direct zichtbare display). Belangrijker punt daarbij is nog dat de smart energiemeter ongespecificeerde en geaggregeerde feedback geeft die niet gekoppeld is aan direct zichtbaar te maken doelgedrag als korter douchen. Het gedrag 'minder energie gebruiken' is helaas te aspecifiek (doe eens voor?) om als beïnvloedbaar doelgedrag te kunnen fungeren. Vandaar ook de aanbeveling van Tiefenbeck om je op individuele doelgedragingen met een grote mogelijke impact te richten, zoals in deze casus  korter douchen of iets ingewikkelder het installeren van een waterbesparende douchekop. Het gaat in NL huishoudens gemiddeld toch om 20% van het gasverbruik. Over mijn eigen douchekop hoef ik mijzelf overigens geen zorgen te maken van Milieu Centraal: een waterbesparende douchekop laat maximaal 7,2 liter/minuut door. Een vandaag uitgevoerde emmertest (n=3) laat zien dat mijn douchekop - beperkt door de waterdruk op drie hoog - net de 5,5 liter/minuut aantikt. 

         

Koken zonder gas: mijn eigen aardgastransitie

Deze zomer passen we in Nederland op huizen met bijbehorende paarden en andere huisdieren. Een mooie manier van online werken zonder tijdzone-problemen. Bijkomend voordeel van deze onderdompeling in andermans huis is dat je aan de lijve ondervindt wat handiger en onhandiger is tov van je eigen thuisreferentie. Al sinds ik tijdens mijn promotie-onderzoek drie maanden in Amerika op een elektrisch aanbakspiraal heb moeten koken, heb ik grootse voorliefde voor koken op gas. Maar ja, maar we moeten uiteindelijk toch een keer van het gas af is het idee. Al eerder ontdekte ik dat een inductiekookplaat nog wel te doen is omdat die instantaan reageert op een standje hoger of lager. Alleen blijk ik dus een grondige hekel te hebben aan die o zo makkelijke schoon te houden inductieplaten met tiptoets-bediening. Argh, wat is dat sloom ende irritant zeg die bediening. In ons tijdelijke landgoed in Bennekom blijkt de verlossing toch nabij. Een inductieplaat met draaiknoppen aan de voorkant. Heerlijk. Een dit alles doet me natuurlijk denken aan het mooie werk van Duneworks voor de aardgasvrije wijken. Met toepassing van de Social Practice Theory (zie link) weten ze met workshops gehaktballen braden op inductieplaten zelfs de grootste aardgasadepten aan de plaat te krijgen. Zolang die platen maar geen tiptoetsbediening hebben. Dat spreekt voor zich!

CO2 reductie internationale dienstreizen

Deze week heeft Jetske Mulder haar stage bij het BIT-IenW gedragsteam afgerond. Op basis van onder meer een data-analyse van 17500 internationale dienstreizen heeft zij in beeld gebracht waar de kansen zitten voor CO2 reductie passend bij de doelen van de Coalitie Anders Reizen. De uitkomsten zijn opzienbarend te noemen. Hoewel treinen ipv van vliegen op de korte afstand (<700 km) natuurlijk een ontzettend goed no-regret idee blijft, zet het voor de CO2 reductie niet echt zoden aan de dijk. Dat zit zo...de 20% intercontinentale vliegreizen - waar voor de trein geen alternatief kan zijn - zijn samen goed voor een dikke 90% van de aan buitenlandse dienstreizen verbonden CO2-emissies. Dus zelfs als we alle reizen onder de 700 km met de trein zouden doen, dan levert dat maar een CO2 reductie van zo’n 0,5% op. Dit zelf is de wetenschap dat zeker op de korte stukjes de trein echt veel schoner is dan het vliegtuig. Om wel echt tot een reductie te komen is het zaak om voor de schoonste vlucht te kiezen (tot 40% reductie), Denk daarbij aan vluchten met een hoge bezettingsgraad, uitgevoerd met een modern vliegtuigtype en als het even kan ook met  biofuel bijgemengd. KLM doet het wat dat betreft goed en is daarmee ook een van een handje vol vliegtuigmaatschappijen die relatief goed scoren op de Atmosfair Airline Index. Nog beter is het om voortaan geen business class meer te vliegen (tot 60% reductie). Online ipv fysiek bij elkaar komen is natuurlijk ook een goed idee dat - zo blijkt uit eerder enquête-onderzoek van onze BIT-collega’s van EZK - dat ook tot zo’n 40% reductie op zou moeten kunnen leveren. Inmiddels is de discussie intern goed losgebarsten. Die gaat van voorstelbaar teleurgestelde treinadepten tot vliegaficionado’s met Schadenfreude en van cynici - met varianten op het argument “ het vliegtuig vliegt toch” - tot blij verrasten. Ondertussen proberen we de opgedane kennis een plekje te geven in het boekingssysteem en zetten we rolmodellen in.

 

Klimaatraadpleging lijkt meteen invloed te hebben

Ruim een week geleden verscheen de Klimaatraadpleging van de TuD/Populytics; een uitgebreide studie waarvoor zowel een representatieve steekproef als een open raadpleging is gedaan. TuD mocht er gelijk een technische briefing over houden in de Tweede Kamer. Naast uitgesproken voor- en tegenstanders van (een stevig) klimaatbeleid valt vooral op dat maar liefst 75% van de Nederlanders tot een middengroep behoort die onder voorwaarden een ambitieuzer klimaatbeleid steunt. Die voorwaarden zijn op een voor mij niet helemaal na te volgen manier uit de argumentatie voor de keuzes in de enquête gekomen. Dat neemt niet weg dat ze wel interessant zijn.  Het gaat om drie rechtvaardigheidsvoorwaarden en een efficiëntievoorwaarde:

1. Klimaatmaatregelen die de persoonlijke levenssfeer van burgers direct raken zijn pas acceptabel als andere maatregelen zichtbaar maximaal zijn toegepast en de overheid een streng beleid voert tegen grote vervuilende sectoren 
2. Bescherm lage inkomens en voorkom dat de kloof tussen arm en rijk groter wordt 
3. De vervuiler moet betalen
4. De baten van een maatregel moeten hoger zijn dan de kosten en er mag geen beter alternatief zijn

Daags na verschijnen van de raadpleging pleiten VVD en CDA net als eerder GroenLinks voor een groene industriepolitiek waarbij bedrijven financieel worden bijgestaan om om te schakelen naar bijvoorbeeld waterstof. Eerlijk is eerlijk het kan natuurlijk net zo goed toeval zijn, maar het zou ook zomaar kunnen zijn dat de klimaatraadpleging hierin een rol heeft gespeeld. Groene industriepolitiek past namelijk als gegoten op de eerste randvoorwaarde van de 75%.  De NOS citeert VVD-kamerlid Erkens die letterlijk zegt: "Je kunt niet de industrie zijn gang laten gaan en alle lasten bij huishoudens leggen". Prachtige uitspraak die zo maar geïnspireerd zou kunnen zijn op het communicatie-advies van de raadpleging (pag 178). Mooie ontwikkelingen dus. In de uitwerking blijft het natuurlijk wel zaak om ook aan de derde randvoorwaarde te blijven voldoen. Voor je het weet blijf je als overheid achter met - zoals ze dat alleen in Australië noemen - gold plated assets; dure met publiek geld betaalde (energie) infrastructuur met onverwachte nadelen of beperkt nut.  

De ambtenaar als geluksengel

Donderdag het seminar Sturen op Geluk van SCP en EUR bijgewoond. Eén van mijn geliefde onderwerpen en ook nog eens goed gebracht. Ruut Veenhoven legde nog eens uit dat er een duidelijk verband is tussen de kwaliteit van de overheid en levensgeluk. Vandaar dus de ambtenaar als geluksengel. De SCP-collega's wisten te vertellen dat onze premier inmiddels op zijn "De overheid is geen geluksmachine" is  teruggekomen. Mooi onderdeel was het slotonderdeel waarbij Ruut Veenhoven en Jeroen Boelhouwer probeerden te verklaren waarom Denen sinds de jaren 70 stelselmatig een klein punt gelukkiger zijn dan Nederlanders. Het zit in een niet of niet helemaal te ontrafelen kluwen van invloeden uit welvaart, economische vrijheid, sociale zekerheid, de eerder genoemde kwaliteit van de overheid en opleiding en levenskunst. Ook gaan ze nog eens kijken naar bevolkingsdichtheid. Nog te vroeg om tot echt handelingsperspectief te komen zo lijkt. Tussen neus en lippen gaf Ruut Veenhoven nog wel even aan dat Costa Rica mede zo gelukkig is doordat een groter deel van het gezondheidszorgbudget dan hier naar geestelijke gezondheidszorg gaat. Ondertussen werd ik zelf ook wel gelukkig van de groene achtergrond. En ook goed om even te benadrukken dat de geluksmetingen in NL en DK plaatsvonden voor de achtste finales van het EK.  

Pinguïn Fred bespreekt Socrates op sneakers

Deze Filosofische Gids voor het Stellen van een Goede Vraag maakt korte metten met de premisse dat een slechte vraag niet bestaat. Al geeft auteur Elke Wiss in haar boek aan dat wat een goede vraag is, nogal situationeel is, is er dus wel degelijk een categorie slechte vragen. Zelf ben ik bijvoorbeeld best bedreven in het stellen van slechte vragen uit de categorie 'cocktail-vraag'. Je stelt dan een vraag en halverwege bedenk je je dat je hem beter gaat verwoorden of dat een andere vraag je toch interessanter lijkt. Heerlijk om te stellen, maar voor de ontvanger en de medeluisteraars niet echt een feestje. Ander voorbeeld : vragen die met een lidwoord beginnen kunnen eigenlijk helemaal geen vraag meer worden ook als je tevergeefs probeert aan het eind een vraagteken te plakken. (probeer maar eens :-)) Gelukkig mag je van Elke dan weer wel gewoon gesloten vragen stellen en is er ook geen taboe op het stellen van een waarom-vraag. 

Voor dat je toekomt aan het stellen van de goede vraag, is het echter zaak eerst goed te luisteren. Een van de deelnemers van Pinguïn Fred kreeg zijn microfoon niet aan de praat en kon daarom als van zelf uit gaan blinken in luisteren. In kleine groepjes hebben we mini-Socratische gesprekken gevoerd over  de vraag "Wanneer is het handig/verstandig een Socratische gesprek bij IenW op het werk te voeren? Als nog niet in detail bevraagde ideeën kwamen hier uit: (1) bij de start van een project; (2) bij concretisering van de zogenoemde kompasnaalden van het Kompas IenW. Bij dat laatste gaat het bijvoorbeeld om vragen als "Wat is van buiten naar binnen werken?" of " Wat is opgavegericht werken?" of " Wat is transparant?". Vragen rond abstracte begrippen waarvan Ben Tiggelaar zou zeggen: " Doe eens voor!". Als je daar met een groepje Socratisch over in gesprek gaat, dan moet het lukken -  mits goed begeleid  - binnen enkele uren/dagdelen (haast is geen optie in een Socratisch gesprek) tot consensus binnen het groepje te komen. Niet doel- en resultaatgericht wel verbindend en tot denken aanzettend.     

Verder moeten we natuurlijk vaststellen dat naamgever Socrates zijn vraagstijl met de dood heeft moeten bekopen en in de 2500 jaar daarna het nu ook niet echt een populaire methodiek is geworden. Belangrijkste reden daarbij is niet dat die niet zou kunnen werken (dat doet die namelijk wel lijkt me ) maar dat die hyperirritant kan zijn. Zeker geen methodiek dus om te onpas gebruiken al zie ik zeker meerwaarde bij de methodiek om bij de abstractie van de kompasnaalden weg te komen. 

 

Hybride-hemel of hybride-hel? Zo willen we werken -conferentie

Donderdag ben ik vanuit mijn oppashuis in Lunteren in Studio Rijnstraat geïnterviewd over hybride werken als sluitstuk van de conferentie Zo willen we werken. Eerder in het het programma was er al een opening met onze Minister, met de voorzitter VNO-NCW en met Prinses Laurentien. Indrukwekkend, maar de hoofdact hadden ze voor het laatst bewaard :-).  Samen met Joop Schippers, hoogleraar arbeidseconomie bij de Future of Work Hub van Universiteit Utrecht werd ik bevraagd op hybride werken en gedrag. Nog oprecht ook kon ik beginnen met een groot compliment aan de binnen de Coalitie  Anders Reizen verbonden bedrijven en organisaties. Er is veel kennis en kunde ontwikkeld met betrekking tot (post)corona thuiswerken en hybride werken en inmiddels heeft zich een soort van officieus interventielab van verschillende aanpakken ontwikkeld waarbij de ervaringen gedeeld worden. Daarmee vormt de Coalitie overigens geen representatieve steekproef van werkend Nederland. Helaas. Kijkend naar de mobiliteitscijfers kan je alleen maar concluderen dat een betere naleving van de coronaregel ‘thuiswerken, tenzij’ een veel grotere impact op de coronacijfers gehad had kunnen hebben dan een impopulaire maatregel als de avondklok (zie ook blog). NL breed komen dan ook niet verder dan een 6-. De Coalisten en ook die van het Rijk zouden trouwens nog beter kunnen scoren door zorgvuldiger gebruik van de term team, door scherpte in het onderscheid tussen verschillende vormen van hybride en virtueel vergaderen en door een invulling van de monitoring de komende tijd, zeg tot voorlopig het einde van het jaar. Welke parameters ga je meten en hoe? Als BIT IenW gedragsteam gaan we ons hier ook op storten. 

Dan is natuurlijk de grote vraag hoe zich het hybride werken zich over de zomer en het najaar gaat ontwikkelen. Wordt een hybride-hemel of een hybride-hel? 

Hybride-hemel?: Denk aan een hybride proof gemaakt kantoor in de zomer, e-learning tool hybride vergaderen, veel ruimte voor individuele voorkeuren voor thuiswerken of op kantoor,  goed voorbereide teams met teamafspraken, thuiswerkplekken die dik in orde zijn en fysieke ontmoetingen die de reis waard zijn.   

Waarom kan dit lukken?

• ·        Hoge en makkelijk expliciet te krijgen intrinsieke motivatie om meer thuis te blijven werken. Dat meten we  keer of keer.
• ·        Enquêtes die we af nemen in teamgesprekken laten zien dat men gemiddeld genomen de helft van de werktijd thuis wil werken.
• ·        De techniek kan het . 
• ·        Extrinsieke motivatie is er ook. C02 besparing, maar toch ook kostenbesparing voor het bedrijf.

·       Hybride-hel: Sociale norm, sociale druk en fear of missing out maken dat mensen toch weer massaal naar kantoor komen, weinig hybride vergaderen, reizen in de spits, zelfbescherming door vaste thuiswerkdagen te claimen, in-group/ out-group gedrag, gezien moeten worden om gewaardeerd te worden. Blijvende drukte op de ma, di en do. Doorslaand in collega’s die 80-100% thuiswerken of juist 80-100% op kantoor verlies aan sociale cohesie verloren verbinding bedrijf/organisatie, onaantrekkelijk werkgeverschap.  

Waarom kan het de hel worden?

• ·        Weerstand tegen verschillende vormen van hybride vergaderen (terwijl geldt: je hebt wel hele goede vergaderingen als je denkt dat de beperkende factor de videoverbinding is J)
• ·        Er wordt te vaak niet gekozen voor voorbeeldgedrag en sturing op zacht richtinggevende voorkeursregels als '2-3 per week thuis werken' of ' aan ieder overleg kan op afstand worden meegedaan'. Niet sturen kan zo doorschieten in laissez faire en dat is gewoon niet handig als je nieuw gewoontegedrag wil aanleren. Als je niet stuurt ga je rechtdoor op de oude weg.
• ·        We hebben aan het begin van de coronacrisis een korte stijlen leercurve gezien in digitale vaardigheden maar die is wel weer snel afgevlakt. Tegenlicht, webcams met een intieme inkijk in beide neusgaten, slechte verstaanbaarheid, wiebelige WIFI enz zijn het resultaat. Dat maakt het hybride werken suboptimaal. 

Ik verwacht een gemengde uitkomst. Zelfs binnen organisaties verwacht ik dat er stukjes hemel en hel ontstaan. Niet in de laatste plaats omdat met name de hel-bevorderende factoren in sterke mate aangepakt (dan wel bevorderd) kunnen worden door welwillende (midden)managers.

 

  

Goed idee?! Voor milieubeleid samen optrekken met de vakbond

Mocht ik ooit op straat geïnterviewd worden met de vraag: "Wat betekent burgerschap volgens u?", dan zou  ik antwoorden dat in ieder geval een abonnement op een betaalde krant en lidmaatschap van een vakbond tot de essentiële ingrediënten behoren. Heel star ben ik hier overigens niet in beste lezer, want je mag wel zelf kiezen welke krant en welke vakbond. Fideel, toch? 

Nu hebben vakbonden - niet helemaal onterecht -  het imago vooral voor de reeds gearriveerde werknemer met een vast contract op te komen (overigens vormt dit geen valide argument om af te zien van lidmaatschap, maar dat terzijde). Extra mooi daarom dat vakbonden de afgelopen weken op verfrissende wijze in het nieuws waren. Allereerst natuurlijk het alternatieve verduurzamingsplan voor Tata-steel. Een plan dat ik - alleen al om het feit dat het door en in opdracht van een vakbond is gemaakt - sowieso al geweldig goed vind. Dat gezegd hebbende, op de inhoudelijke kwaliteit kan ik het verder niet beoordelen. Maar hoe dan ook dus een prachtige pro-actieve poging om planet and people aan elkaar te verbinden.

Het tweede voorbeeld hoorde ik langs komen op een podcast over de toekomst van de landbouw.  De complainte was dat politieke partijen bij het nadenken over een duurzame toekomst van de landbouw in Nederland helemaal geen aandacht hebben voor het belang van de werknemer en in het bijzonder voor de seizoenarbeider uit Oost-Europa.  De podcast opent met een scene waarin in de Dahlia-teelt werkende seizoenarbeiders laconiek worden blootgesteld aan landbouwgif. Hoe vaak dit gebeurd weet ik natuurlijk niet, maar wel weet ik uit de tijd waarin ikzelf nog betrokken was bij de toelating van bestrijdingsmiddelen dat gebruiksvoorschriften onrealistisch worden opgerekt om toelating mogelijk te maken (voorbeeld van een gebruiksvoorschrift: na gebruik in de kas, mag je de kas een onrealistisch aantal uren niet betreden).  Mooi om hier samen met de vakbond en inspectie SZW zowel de seizoenarbeider als de teler te beschermen.   

Bij de collega's van Circulaire Economie weet ik van een bijeenkomst van het CE-uitvoeringsprogramma dat vakbonden betrokken zijn maar dat zou denk ik zo nog veel meer kunnen bijvoorbeeld op het gebied van externe veiligheid en tachograaffraude.  

Voetballen met een app

Van de week een prachtig overleg gehad met de collega's van de KNVB. Die zijn enorm aan het verduurzamen op het gebied van mobiliteit en bekijken oa hoe ze voetballers meer naar de wedstrijd of training kunnen laten fietsen of kunnen laten carpoolen.  Het grootste effect verwacht ik overigens van pilots die nu lopen om kleinere wedstrijdpoules en meerdere competities in één seizoen te organiseren. Dan kan je namelijk met behoud van speelplezier en spanning ontzettend in de reisafstanden snijden. Maar goed nu even dat fietsen en carpoolen. Ook dat belooft een stuk kansrijker te worden dan je wellicht zou vermoeden. Ze hebben al een behoorlijk populaire carpool-app genaamd Slinger en - de grote knaller - ze hebben de voetbal app die razend populair is (althans voor wat betreft het aantal downloads, beoordeling is nog een stuk minder). Meestal reageer ik wat meewarig als mensen een app voorstellen als gedragsinterventie, maar dat is nu zeker niet zo.  De app is al ruim een miljoen keer gedownload en wordt dagelijks gebruikt om spelschema's, standen, persoonlijke statistieken enzovoort te bekijken.  In dat geval is het relatief makkelijk de app als leveringswijze voor een fietsinterventie te gebruiken. In het bij het BIT-IenW gedragsteam populaire Behavioural Change Wheel-boek wordt dit ook zo beleden;  hoge opstartkosten zo'n app, maar relatief goedkoop als die eenmaal succesvol gelanceerd is. Doen dus!

Gelezen: Ramsey Nasr De Fundamenten

Dit weekend de Fundamenten gelezen. Was de mooie vormgegeven kaft al een paar keer tegengekomen en had een dik boek verwacht maar het betrof een bundel van drie mooi geschreven lichtwoedende essays rond corona en klimaatverandering. 

Nasr verwijst daarin naar een onderzoek  van ABN-Amro samen met Ipsos van mei vorig jaar. Daaruit blijkt dat 3/4 van de geënquêteerden bereid is minder te gaan vliegen. Ramsey Nasr concludeert uit dit en ander onderzoek dat de middenmoot (zeg maar de grote groep mensen tussen donker groen en pikzwart fossiel) bereid is in te boeten op persoonlijk geluk en persoonlijke vrijheid als dat ons allen uiteindelijk helpt. Dat zou de politiek toch moet moeten geven om grootste stappen te zetten. Temeer daar Nasr elders in het boek ook aangeeft dat het loslaten van groei geen lagere levensstandaard betekent, het is geen terugval. Verworvenheden kunnen blijven bestaan zonder het waanbeeld van oneindige groei en rendement waarmee we zijn grootgebracht.  

Nasr schrijft ook over de hoge score van Costa Rica op de World Hapiness Index. Daar heb ik zelf ook al eens over geschreven, maar hij doet het mooier. In de top 25 van de gelukkigste landen is Costa Rica het land met het laagste BNP. Klaarblijkelijk slaagt Costa Rica erin per verdiende euro (of peso :-)) veel geluk te generen. Dat is natuurlijk een mooie onderstreping van zijn betoog. 

  

Doe mee aan de Pinguïn Fred -specials De Goede Voorouder op 3 of 9 juni

In het kader van de Kompasweek bij IenW is Pinguïn Fred met sponsoring verleid een boekbespreking te organiseren rond het boek De Goede Voorouder, lange termijndenken voor een kortetermijnwereld van Roman Krznaric. Het zijn er uiteindelijk twee geworden op 3 en 9 juni beide van 16.00- max 17.30 uur. Je kan meedingen naar één van de 40 beschikbaar gestelde boeken door een mail te sturen naar kis@minienw.nl, vergezeld van je huisadres en een alinea waarin je aangeeft welke beslissingen IenW  langetermijndenkend de komende tijd zou moeten nemen. Je hoeft niet bij IenW te werken om mee te kunnen doen, wel is het de bedoeling dat boekontvangers aan de webex-boekbespreking deelnemen . 

Dan nu het boek. Krznaric ziet vier fundamentele hindernissen voor lange termijn denken: gedateerde instituties, de macht van gevestigde belangen, onzekerheid in het hier en nu, en onvoldoende besef van urgentie. Gebruikmakend van het transformatieve potentieel van ideeën is het zaak onze gedachten te dekoloniseren van de tegenwoordige tijd. Daartoe formuleert hij zes vormen van langetermijndenken rond verbeelden, bekommeren en plannen. Cognitieve vaardigheden die je nodig hebt om een goede voorouder te worden.  Het gaat om: (1) Nederigheid tegenover de diepe tijd; (2) Erflatersmentaliteit; (3) intergenerationele rechtvaardigheid; (4) Kathedraaldenken; (5) Holistisch voorspellen en (6) transcedent doel. Bij elk van de zes vormen formuleert hij ook telkens één vraag ter overpeinzing of beter nog voor tijdens een bevredigend gesprek waarin je dingen zegt die je nog niet eerder hebt gezegd. 

Als je dit zo leest denk je misschien: "Hoog over" en " Aan welke kruidenthee heeft hij gezeten?" maar daar doe je het boek en de auteur te kort mee, want de ideeën staan goed uitgewerkt en worden ook heel concreet gemaakt. Zo gaat Krznaric in het hoofdstuk over intergenerationele rechtvaardigheid uitgebreid in op disconteren en discontovoeten. Hij ziet disconteren als een iconische uitdrukking van het koloniseren van de toekomst. Voor milieuplannen met zeer lange termijneffecten (vb getijdencentrale) en wanneer en sprake van onomkeerbare en catastrofale effecten die niet gecompenseerd kunnen worden door economisch groei zou je niet moeten disconteren aldus Krznaric. Nu is zijn taalgebruik misschien wat gezwollen, maar hij heeft wel een punt. Economische groei is vaak het argument om te disconteren. Nu echter niet alleen een Franse essayist maar ook het Europees Milieuagentschap stelt dat groen groei niet bestaat, verliest dat argument snel aan kracht. 

     

Leren van nomaden: hybride werken

Van de week een door de collega's van de directie HRM georganiseerde inspirerende videolezing bijgewoond van antropologe Daniëlle Braun. Ze won eerder de Managementboek van het Jaar-award voor haar boek De Corporate Tribe (met co-auteur Jitske Kramer), waarin ze - net als in haar lezing - inzichten uit de antropologie toepast op organisaties. Deze keer dus over thuiswerken en hybride werken. Zowel de voordelen als de nadelen van thuiswerken zijn nagenoeg bekend, maar vanuit de insteek van de antropologie geeft dat toch mooie accenten. Danielle focust zich daarbij op de nadelen van het thuiswerken. Haar hoofdboodschap is dat we sociaal onderprikkeld raken omdat de 'geconcentreerd werkende mens' dan wel aan zijn trekken komt met dat volledig thuiswerken, maar de andere menstypen in ons allen niet. Het gaat dan om de 'samen makende mens', de 'plezierzoekende mens', de 'competitieve mens' en de 'flirtende mens'. Dit laatste menstype gaf natuurlijk wat ongemak bij de op ongewenste omgangsvormen sturende HRM-collega's. Maar Danielle wees erop dat 60% van de mensen wel eens een relatie op het werk hebben gehad en dat je dat dus niet kan uitvlakken. Interessant was ook het deel over de ondertussenfase of liminale fase op weg naar weer (gedeeltelijk) op kantoor werken. Deze fase leidt tot onzekerheid en dan heb je nieuwe rituelen nodig als vluchtheuvels bij verandering. Als we elkaar weer gaan ontmoeten dan zou je dat als evenementen moeten organiseren, waarin alle menstypen in ons weer aan hun trekken komen. Met eten, drinken, nieuwe mensen erbij, roddels, bloopers, een stukje apenrots en een gedicht. Dit om op te laden en weer in verbinding te komen als nomaden. Want een nomade gaat niet zes weken door de woestijn lopen om vervolgens getrakteerd te worden aan een vergadering die begint met het agendapunt opening en eindigt met wat verder ter tafel komt.  Ik trek mijn schoenen vast aan. 

    

Plastic: alle ballen op de Filipijnen

Dat plastic toch vooral via de rivieren en kustlijnen in de oceanen terecht komen wisten we al uit mijn blog over het prachtige themanummer hierover van de National Geographic. Dat 1/3 van alle plastic in de oceanen uit de Filipijnen komt is nieuw voor mij en ook nogal schokkend (zie link, met dank aan de Volkskrant). Filipijnen zijn met veel (ruim 100 miljoen) en staat wat plasticvervuiling per hoofd van de bevolking betreft op nummer 1 (ruim 100 keer meer pp dan NL'ders). 

Als we de uitgangspunten van effective althruism - waar ik deze week een Correspondent-podcast over beluisterde - zouden toepassen dan zouden we er goed aan doen alle beleidsinspanning in uren en euro's op de Filipijnen te richten en het NL'se zwerfafval even laten voor wat het is; zo goed als niet bestaand. Nu gaan er in jullie (en ook mijn ) hoofd alarmbellen af en zeggen we dat we het ene moeten doen en het andere niet moeten laten. Maar dat laatste wordt in de praktijk natuurlijk al snel een holle frase. 

Gelukkig heb ik een mooie invulling voor de holle frase en die zit in het gericht ijveren voor een wereldwijde toepassing van zowel de Single Use Plactic-richtlijn als Extended Producer Responsibility. Met de eerste kan je bijvoorbeeld  plastic tasjes, rietjes, bestek en dergelijke bannen. Met de tweede kan je op dit moment wellicht nog lastig massaal te vervangen items (zoals sachet-verpakkingen met shampoo, zeep en voedsel omdat mensen grote verpakkingen niet kunnen betalen) adresseren. 

Een enquête van NGO GAIA laat zien Filipinos open staan voor een stevige aanpak. Zo geeft 70% aan  voor verboden op Singel Use Plastics te zijn en zegt 60% open te staan voor hervulbare of recyclebare verpakkingen in plaats van sachets.  

    

Londen en de strijd om de low traffic neighborhoods

Zoals jullie lezers van mijn blog wel weten, ben ik nogal afwijzend jegens het Nederlandse koploperisme. Resumerend, je bent alleen een koploper als buitenlanden dat over jou zeggen en niet als je je op Napoleontische zelf tot koploper hebt verheven.  Dat geschreven hebbend weet ik dat het - mits zonder borstklopperij uitgevoerd - ook heel louterend kan werken om zo nu en dan eens te beseffen dat sommige zaken onopgemerkt best heel prima lopen in Nederland. Wij hebben natuurlijk ook fietsersbonden en dergelijke die wel eens wat te klagen hebben over automobilisten, maar van echte vijandschap tussen fietsers en automobilisten is hier toch geen sprake. En dat komt natuurlijk niet in de laatste plaats door (gescheiden) fietspaden en omdat Nederlanders vaak beide zijn; automobilist én fietser. Je hoeft maar een willekeurige editie van de ANWB kampioen open te slaan en de auto en fiets en zelfs wandelschoen treden je in min of meer gelijke mate tegemoet. Een nogal treurige verschijningsvorm van verdere reducerende animositeit tussen auto en fiets is dat fietsers steeds minder vaak auto's nodig lijken te hebben om zichzelf flink te verwonden of te verongelukken. 

Nee, dan in Londen. Daar worden durante corona mega plantenbakken geplaatst om straten af te sluiten en zo low traffic neighborhoods (LTN's) in te stellen.  Corona wordt daar als window of opportunity gebruikt om de mobiliteitshiërarchie (laten we deze term erin houden) op zijn kop te zetten ten faveure van de actieve modi om zo mensen en buurten gezonder en verkeersveiliger te maken. Dit past als gegoten bij de London Transport Strategy waar ik eerder over schreef.  Inmiddels is Londen en ook in andere Britse steden - pardon my French - zo gezegd de pleuris uitgebroken rondom deze LTN's. Te beginnen tussen automobilisten en fietsers. De stemming op de BBC-site (zie hieronder) lijkt al speculerend twee dingen te laten zien: (1) automobilisten lijken getalsmatig aan de winnende hand; (2) veel automobilisten zijn geen fietsers en vice versa. Een ander vorm van tweedeling zien we rondom de vraag: "Zijn het vooral de armere wijken die last hebben van omrijdend uit de LTN's verstoten verkeer? ". De Volkskrant zegt van ja, maar de The Guardian zegt juist van niet en ontmaskert het als stemmingmakerij. Zij baseren zich daarbij op onderzoek dat 9 van de 10 Londenaren voordeel hebben van de LTN's met juist relatief veel voordelen voor de armere wijken.  Ondertussen - denk ik dan - moeten we in Nederland het fietsen blijven koesteren en aanmoedigen al was het maar om een sympathieke automobilisten te blijven houden.   

Moresprudentie - ethiek doorleven

Dinsdag is het zover dan bespreken we in Pinguïn Fred het eerder aangehaalde boek Het juiste doen als niemand kijkt. Ben er inmiddels helemaal doorheen en in alle eerlijkheid eerste zeven hoofdstukken zijn niet erg onderhoudend. Gelukkig worden ze wel op de been gehouden door de eerder aangehaalde wetenschappers en filosofen en volgen nog drie wél interessante hoofdstukken. Een paar zaken springen er voor mij uit:  

• Het is als organisatie niet meer voldoende om aan geldende wet- en regelgeving te voldoen. Een handeling is niet zonder meer moreel juist te noemen omdat ze legaal is. Recht en rechtvaardigheid gaan niet altijd hand in hand. Het juridisch recht past zich vaak pas achteraf aan aan het maatschappelijk normbesef.  
• Het belang van moresprudentie. Het optekenen van het noodzakelijke gesprek over integriteit en alle afwegingen, keuzes en beslissingen in organisaties is belangrijk omdat dat transparantie en controleerbaarheid biedt, maar bovenal voorkomt dat je steeds moet terugvallen op improvisatie. Lijkt me een goede gedachte. Het helpt je los te komen van droge gedragsregels en kan actief gebruikt worden bij het bespreken van dilemma's. Mooi is ook dat je zo een levend document kan maken. 
• De zin en onzin van missie, waarden, purpose, normen en strategie trajecten.  Paul Frissen heeft al eens geopperd dat je altijd de omkeringscheck moet doen. Uit een MIT-onderzoek blijft dat 2/3 van de bedrijven als waarde integriteit hebben gevolgd door waarden als samenwerking, respect, innovatief. enz. Omdat het omgekeerde weliswaar een stuk origineler maar tegelijkertijd ondenkbaar is, betekent het niets. Bij dit alles is het ook essentieel dat je missies en dergelijk moet kunnen koppelen aan beoogd gedrag op alle functieniveaus. Dat is of wel een megaklus of wel onmogelijk. Hoe dan ook de ervaring leert dat tegen de tijd dat een missie-traject geresulteerd heeft in missie, waarden, purpose enz. de energie en de belangstelling wel ongeveer op is en het geheel vervolgens een stille dood sterft. Daaruit zou je concluderen dat je er maar gewoon niet meer aan moet beginnen, echter PWC-onderzoek (2016) laat zien dat met name millennials 5,3 keer zo vaak geneigd zijn bij een organisatie te blijven werken als ze zich verbonden voelen met de purpose. Mmmm.

Grenzen aan individuele productiviteit

Zelf ben ik tot op zekere hoogte wel een liefhebber van productiviteitsverhogende zelfhulpboeken. Naast Grip en Great at Work ben ik een adept van Davis Allen 'Getting Things Done'. Er is ook wel sprake van een haat-liefdeverhouding omdat dit soort boeken door beperkingen in je (mijn) persoonlijkheid maar een beperkte doorwerking hebben. In de heerlijke long listening podcast Parel Radio wordt het gevoel dat je binnensluipt nadat je zo'n boek hebt doorgelezen, treffend 'cruel optimism' genoemd. Desalniettemin vind ik het een edele van werkmoraal vervulde plicht om kritisch te blijven kijken naar je eigen productiviteit.  Als je geen trek hebt hier in mee te gaan (en anders ook) is een goede zaak het essay The Rise and Fall of Getting Things Done te lezen. De auteur Carl Newport is zelf ook een schrijver over productiviteit maar lijkt tot in keer gekomen te zijn. Vooral zelf even lezen maar waar het omgaat is dat de productiviteit van de kenniswerker tot op heden als een louter individuele zaak en verantwoordelijkheid wordt gezien. Dit terwijl we elkaar intercollegiaal de halve dag met email en vergaderingen van het werk afhouden. Volgens de nieuwe Newport moet productiviteit ook een verantwoordelijkheid van de organisatie zijn. Hij heeft ook wat ideeën over hoe dat zou moeten, maar geeft eerlijk toe dat hij daar nog niet helemaal uitkomt. heerlijk leesvoer!  

Wat als we dit advies nu eens integraal overnemen?

Vorige week gaf RLi bij ons een lezing over hun briefadvies Naar een Integraal Bereikbaarheidsbeleid. (vooral even nalezen). Beleidscollega's reageerden een stuk hoffelijker dan in het recente verleden gewoon leek te zijn, maar hun reacties waren toch nog steeds wat zuinigjes. Dit terwijl je het advies toch ook als een enorme kans zou kunnen beschouwen. Dat zie ik zo: 

Inhoudelijke kansen. De nieuwe NMCA is in aantocht en gaat - zo geeft het advies op basis van een brief van onze Minister aan- veel goeds bevatten door niet langer exclusief sturen op vraagfacilitatie en knelpuntdenken, maar zeker ook op nabijheid van banen en voorzieningen, verkeersveiligheid, duurzaamheid en milieu. Het RLi advies biedt een geweldige onderlegger om de NMCA goed neer te zetten bijvoorbeeld door te zorgen dat die niet verengd kán worden tot een lijstje infrastructurele projecten. Passend hierbij geeft RLi treffend aan dat andere afwegingen alleen denkbaar zijn als instrumenten en beslisinformatie mee veranderen. (inclusief een verbod op fileberichten :-) zeg ik dan). Een tweede inhoudelijke kans is de (hernieuwde) aandacht voor niet-infrastructurele oplossingen die bij integrale overname van het advies kracht bijgezet kan worden door de heruitvinding van het programma Beter Benutten, deze keer extra kracht bijgezet door prijsmaatregelen.   

Demonstratie integraal beleid zonder nieuwe departementen.  Heb het afgelopen jaar 32 nieuwe Ministeries langs horen komen, met ook in dit weekend weer twee nieuwe: Ministerie voor Ruimte en Landbouw (Cees Veerman) en Ministerie voor Tegenmacht (:-)De Speld). Het toverstaf-denken lijkt geen einde te kennen. Mooi en wijs gegeven daarom dat de SG's adviseren juist géén nieuwe departementen in te stellen. Dan is het natuurlijk des te krachtiger om tijdens de formatie nog eens te laten zien dat je ook zonder vertragende hervormingen kan versnellen. In dit geval door het advies over te nemen om als IenW, BZK en EZK samen het bereikbaarheidsbeleid vorm te geven langs de thema's mobiliteit, verstedelijking & ruimtelijk ontwerp en digitale bereikbaarheid.    

Inzet Tweede Kamer. Het advies is in oktober aangevraagd door de Tweede Kamer, dus nog voor het soul searching naar een werkende invulling van de tegenkracht. Maar het advies verscheen in februari en gaat passend bij de actualiteit ook sterk in op de rol van de Tweede Kamer zelf. Passend bij de roep om interdepartementale samenwerking adviseert RLi de Kamer om regelmatig gezamenlijke vergaderingen van de vaste commissies voor IenW en BZK te beleggen. Ook ziet RLi dat de Kamer zich richt op individuele projecten hetgeen een gewenste integrale benadering niet ten goede komt. En een mooie uitsmijter....de Raad erkent dat de eigen achterbannen bedient moeten worden maar wijst erop dat het beter zou zijn als de Kamer niet meer de taal gebruikt van de klassieke scheidslijn auto versus OV omdat die niet meer past bij de technologische en maatschappelijke ontwikkelingen. 

Al met al een hele aantrekkelijke gedachte om inhoud, ambtenarij en politiek in ieder geval voor wat betreft scope, beslisinformatie, organisatie en idioom met elkaar op één lijn te brengen. 

  

    

 

Diederik Samsom houdt Toptalk Duurzaam IenW

Vrijdag hadden we Diederik Samsom virtueel op bezoek met een prachtig verhaal en dito interactie over de Europese Green Deal. Een super inspirerende spreker die maar weer eens duidelijk maakte dat zijn overwinning in de Nationale IQ test niet bepaald een toevalstreffer was. Met een nogal overweldigende  informatiedichtheid kwam er veel langs en ook de vragenstellers lieten vooraf en tijdens de uitzending van zich lezen (via de chat :-). Onder soms dan ook wel weer beklagenswaardig weinig media-aandacht, worden daar in Brussel buiten de spot lights grootse beleidsplannen ontwikkeld. Hij gebruikte net iets andere woorden dan Wim Kok maar bleek wel retorisch geïnspireerd toen hij het er over had dat hij 'tot het inzicht was gekomen' dat economische groei en effectief klimaatbeleid wél samen kunnen gaan. Na enig doorvragen bleek hij met name te doelen op brede welvaartsgroei. Dat concept was hem wel bekend, al ging hij er liever voor het beleid in de basis al te richten op brede welvaart in plaats van daar achteraf op te willen toetsen. Dit - en dat zei die niet zo, maar leek hij wel te bedoelen - niet vast te lopen in methodologisch geneuzel over welke indicator te gebruiken. Voor 2023/2024 voorspelde hij dat we ondanks onze huidige voorsprong in het aantal laadpalen nog een behoorlijk ambitieuze opgave voor de kiezen krijgen bij het aanplanten van die palen. We gaan het zien. Ondertussen  is de presentatie terug te zien voor IenW'ers. Laat het me weten als je link wilt ontvangen. 

  

Hybridologie - acceptatieverhogende activiteiten voor het hybride vergaderen

Inmiddels hebben we ook bij IenW het idee van post-pandemisch hybride werken omarmd. Over het precieze hoe lopen de meningen natuurlijk nog wel wat uiteen. Bij de eigen directie Kennis, Innovatie en Strategie hebben we ondertussen een reeks onzekerheidsbeperkende en daarmee weerstandbeperkende besluiten genomen die al vast vooruit lopen op de terugkeer naar kantoor. Iedereen heeft al nagedacht over de gewenste verdeling tussen op kantoor werken en thuiswerken en daar soms ook al een "contactueel" vastgelegde implementatie-intentie aan verbonden. Ook hebben we besloten één keer maand een soort van heilige gezamenlijk kantoordag in te plannen en één keer maand een gezamenlijke creatieve werkruimte te boeken. En natuurlijk blijven we toegang houden tot niet-vliegende  internationale topsprekers en een megalomane hoeveelheid weggegooide lunches en gedumpte sloten koffie besparen door 60-70% van de lezingen online te organiseren  So far so good. 

Wat IenW breed nog een punt van discussie is de wenselijkheid en de mogelijkheid om het kantoor- en thuisleven werkbaar te maken met behulp van hybride vergaderingen waarin een deel van de deelnemers op kantoor zit en een deel thuis (of elders). Sommige externe organisaties hebben besloten het hybride vergaderen in de ban te doen en óf online óf fysiek te vergaderen. Andere organisaties en wetenschappers erkennen de extra uitdaging maar gooien de handdoek niet in de ring.    

In het schema hieronder heb ik het nog eens geduid dat in een precorona overvol kantoor online vergaderen vanaf de werkplek geen optie is en het afzweren van hybride vergaderen de facto betekent dat je je collega's dwingt naar dat volle kantoor te komen. Het is daarbij eenvoudig voor te stellen dat online vergaderen vanaf de kantoorwerkplek bij het gebruik van een koptelefoon zeg maar even irritant is als telefoneren tussen je collega's (je zegt wat minder dan bij een telefoongesprek, maar het duurt flink langer) en zonder koptelefoon in strijd is met de Geneefse Conventie. 

Op zoek naar een acceptatieverhogende hybride hybride vorm kom je uit op de vorm waar Eneco nu organisatiebreed voor kiest: kantoorvergaderaars samen in één vergaderkamer met iedereen achter haar/zijn eigen laptop. Maar één collega heeft de laptop verbonden met de audioverbinding (liefst via een aan te schaffen draadloze speaker in het midden van de vergaderkamer) en de rest zet de verbinding uit tegen het rondgalmen. Je moet de kantoordeelnemers nog even aanleren elkaar niet de hele tijd over de laptop heen aan te kijken, maar voor de rest zijn er legio voordelen. Zo wees collega Danielle me erop dat iedereen dan vrolijk mee kan chatten (dat lukt niet als je alleen vanaf het grote scherm mee doet). Ook niet onbelangrijk is dat alle vergaderzalen - dus niet alleen die met een apart videosysteem - nu geschikt zijn voor hybride vergaderen. En - dat zullen de projectteamleden hybride werken fijn vinden - je werkplek wordt laptopvrij achter gelaten en komt daarmee (andere achtergebleven zooi daar gelaten) beschikbaar voor andere werpleknomaden. In de wetenschap dat ik gelukkig ook mijn ipad nog heb, stel ik voor het zo maar te doen.  Ja toch? 

     

 

Ausgangsbeschränkung

Toegegeven ik had ook geen idee wat het betekende, maar na twee minuten podcast luisteren (FAZ-Wissen) wist ik het: uitgaansbeperkingen of meer in het bijzonder de avondklok. Grondig als altijd waren zijn ze bij FAZ weer eens goed de internationale vakliteratuur in gedoken om er achter te komen hoe goed zo'n avondklok nu eigenlijk bijdraagt aan de vermindering van de verspreiding van corona. Het antwoord op die vraag luidt tweeledig: wisselend en met onzekerheid omgeven. Zo is er bijvoorbeeld een heel sterk voorbeeld. In Frans Guyana heeft het grotendeels in afwezigheid van andere lock-down achtige maatregelen een duidelijk positief effect gehad. In Frankrijk zelf leek in één geval van de het omgekeerde sprake: de avondklok leidde tot iets meer besmettingen mogelijk vanwege meer drukte op tijden waarop men wel naar buiten mocht. Het overgrote deel van de studies vindt geen echt duidelijke effecten, bovenal omdat - gelukkig maar - de avondklok onderdeel uitmaakte van een reeks aan maatregelen. Dat maakt het lastig  het effect van één van de maatregelen scherp in beeld te krijgen als je direct kijkt naar R of het aantal geïnfecteerden. Als je echter mobiliteit bestudeerd als proxy van aantal ontmoetingen met kans op besmetting (toegegeven daar is het één en ander op aan te merken) dan is het mogelijk separaat naar het effect van de avondklok te kijken. En op basis van onder andere een Nederlandse studie waarin met videotellingen gekeken is naar de lopende de mens op straat en een Duits studie waarin gewerkt is met - als ik het goed begrepen heb - mobiele telefoondata, kan met enige mate van zekerheid geconcludeerd worden dat de impact van de avondklok nogal klein is. Wat veel beter zou werken is veel meer mensen met een kantoorbaan thuis te laten werken.  Daar zit nog een enorm potentieel hetgeen ook de mobiliteitsdata laten zien. Waarom wordt daar dan niet meer op ingezet in plaats van op een sterk vrijheidsbeperkende maatregel als de avondklok vragen de FAZ-presentatoren zich hardop af.  Zij speculeren dat een avondklok een stuk eenduidiger te communiceren is (en te handhaven voeg ik daar dan aan toe) en dat thuiswerken betrekking heeft op de economie en tot weerstand van ondernemers gaat leiden.  Daar zit zeker wat ik denk ik dan. Bij corona gaat het niet alleen om het afwegen van vrijheid en veiligheid, maar spelen begrijpelijkerwijs ook uitvoerbaarheid, maar ook expliciete en impliciete politieke keuzes een rol.