Polarisatie te lijf gaan met actieve tolerantie

Zoals eerder geschreven bespreekt Pinguïn Fred komende donderdag de essaybundel Polarisatie en perspectief. De bundel is zeer de moeite waard en hangt voor mij ergens tussen de vier en de vijf ballen. De bijdragen van Andreas Kinneging en Femke E. Bakker zetten mij het meest aan tot denken. En dat is toch de bedoeling van zo'n bundel.

Kinneging is inmiddels zovaak gecancelled dat die als het ware weer terugkomt. Hij vindt de voornaamste oorzaak van polarisatie in individualistisch liberalisme. Waar het klassiek politiek liberalisme betrekking heeft op vrijheid ten opzichte van de staat, gaat het bij het moderne individualistsch liberalisme om vrijheid ten opzichte van andere individuen en gemeenschappen. Dat is wat Kinneging betreft volledig uit de hand geëscaleerd. Een situatie waarin inclusiviteit het hoogste gebod is, waartoe iedereen gelijkelijk toegang moet kunnen krijgen tot elk verband. Het vaak in één ademgenoemde diversiteit ziet vervolgens toe op een maatschappij waarin alle gemeenschappen divers moeten zijn; dat wil zeggen bestaan uit individuen die in een pluralistische samenleving deel zouden uitmaken van verschillende gemeenschappen. Dit terwijl gemeenschap per definitie gebaseerd is op gemeenschappelijkheid. Het individualistisch liberalisme ondermijnt volgens Kinneging zo alle gemeenschappen in de maatschappij. Het resultaat aldus Kinneging is dus niet vrijheid, maar atomisering, vereenzaming, onzekerheid en anomie. En dat is problematisch want totalitarisme wordt volgens Hannah Arendt mogelijk en waarschijnlijk als de maatschappij geatomiseerd is. 

Het betoog van Bakker sluit hier in zekere zin bij aan. Ook zij gaat in op het belang van groeps/gemeenschapsvorming. Dat de sociale identiteit in een groep bijdraagt aan het gevoel veilig te zijn, het gevoel een plek te weten onder gelijken en begrepen te worden. Zij geeft aan dat individualisering ons zoveel keuzevrijheid geeft dat we soms niet meer goed weten bij wie we nu willen en kunnen horen. Hier zou Kinneging het mee eens kunnen zijn. Zij echter te kiezen voor een actieve aanpak en zet in op het ontwikkelen van actieve tolerantie om affectieve polarisatie tegen te gaan. Om wat citaten van andere essay-auteurs te gebruiken: 'Tolerantie is nu  te vaak een dunlaagje vernis van knarsetanden gedogen'. 'De identiteit van de ander als bron zien van zijn morele degeneratie, domheid, krankzinnigheid of slechtheid.' Dit brengt ons in een 'neerwaartsespiraal van woede en verdeeldheid.' Weer terug naar Bakker: 'Tolerantie blijft bij veel mensen te veel hangen in een filosofisch idee dat nauwelijks impact heeft op gedrag. Polarisatie en intolerantie bestaan volgens Bakker omdat mensen, of het nu bewust is of niet, weigeren op hun eigen psychologische mechanismes, triggers en reacties te reflecteren. En daar ligt de kern van het probleem, dat we met ons hoofd denken iets te kunnen aanvaarden, terwijl het gevoel ons iets anders vertelt. Ten diepste emotioneel kunnen accepteren dat anderen anders zijn en anders denken dan jij blijkt voor veel mensen een brug te ver. Zelfs als we cognitief de waarde van tolerant met elkaar omgaan begrijpen, kan dat rationele inzicht lang niet altijd de gevoelens van onveiligheid wegnemen. Er is daarom meer aandacht voor de regulering van emoties nodig.' 

En daar schiet volgens Bakker meditatie te hulp om na enig oefenen waarachtig beter te worden in het tolereren van anderen. Dit kan door invulling te geven aan het principe dat Martha Nussbaum van her-categoriseren noemt waarbij een gemeenschappelijke deler wordt benoemd die gepolariseerde groepen samen brengt. Bijvoorbeeld de deler dat alle levende wezens een verlangen delen om een goed, veilig en gelukkig leven te leiden. Meditatie vraagt ons dit te erkennen en om niet mee te deinen op de gevoelsstroom die door polarisatie wordt aangewakkerd. Om door meditatie niet meer meteen emotioneel te reageren op voorvallen, op acties van anderen en zelfs op onze eigen gedachten. De eerste resultaten suggeren dat particpanten zich meer verbonden met anderen gaan voelen. 

Misschien niet echt van nature mijn ding, maar wellicht moet ik er toch eens voor gaan. Mandela, Gandhi, Marten Luther King maar dichterbij huis bijvoorbeeld ook onze voormalig Minister Schultz  van Haegen gingen me voor.   

Lichtpuntjes in een zwarte lucht

Nou, nou van die Amerikaanse verkiezingsuitslag ben ik toch wel een paar dagen goed chagrijnig geweest. Meestal ben ik vrij goed in naïef optimisme, maar in tijden van een naderende autocratie kreeg ik dat deze keer toch echt even niet voor elkaar. Het was voor mij misschien wel zo als een Amerikaanse vrouw haar verwachtingen van de post-verkiezingsspeech voor Kamela verwoordde: “Ik hoop dat ze zegt dat alles goed komt”. Behoefte aan troost of zoals het bij het afscheid van Onno van Sandick vorige week werd genoemd actieve hoop. Gelukkig is die troost of actieve hoop volop te onderscheiden:

• Ondanks het feit dat sociale media voorsorteren op een feitenvrije toekomst heeft een ruime meerderheid van de jonge Amerikanen tegen Trump gestemd;
• Heb deze week een enorme hoeveel bittergarnituur gegeten;
• We hebben bij BIT zes nieuwe enthousiaste en optimistische studenten aangenomen;
• We gaan als BIT een samenwerking starten met de Provincie Overijssel rondom klimaatadapatatie en biodiversiteit op bedrijventerreinen. 

Podcast staat online!

Had hem al even aangekondigd (zie blog) maar nu is het dan zo ver.....Tijdens de Dag van het Gedrag zijn de eerste drie jubileum-podcasts ter gelegenheid van 10 jaar samenwerkende gedragteams online gegaan. Waaronder die met mij (luister link). Maar dat is nog niet alles.....het BIT IenW gehalte is hoog, want oud-BITters Odette van  de Riet en Suzanne Pietersma treden ook op (luister link) en last but not least is er ook een podcast over de onderbenutting van sociale voorzieningen (luister link). Genoeg te beluisteren dus. Ondertussen probeer ik de moed op te bouwen om mijn eigen bijdrage terug te luisteren :-). Mijn vrouw heeft al een pikante, maar echt oprechte verspreking opgespoord. 

Dag van het Gedrag: kloofdichting a la SCP

Dinsdag was de Dag van het Gedrag. Wederom een prachtige editie van de Hoge Mis Ter Bervordering van de Gedragologie. De openingskeynote was van SCP-directeur Karen van Oudenhoven-van der Zee  die dit weekend ook in de Volkskrant van zich liet horen (link). Haar verhaal tijdens de DvhG over hoe we als overheid beter kunnen anticperen op veranderende behoeften en maatschappelijke ontwikkelingen en hoe we het vertrouwen in de overheid weer kunnen herstellen. Dat was een goed verhaal waarin zij twee modellen slim combineerde. Het eerste model heb je vast al eens op een cursus gehad: De Roos van Leary (zie figuur) waarbij het idee is dat als we als overheid ons rechtsboven gaan ophouden: leidend & helpend, we burgers van linksonder (opstandig & teruggetrokken), naar rechtsonder (meewerkend & volgend) weten te bewegen.  Het tweede model kende ik nog niet, het betreft het stereotypemodel van Fiske (zie figuur). Dat gebruikte Karen vooral om participatierajecten met mensen linksonder en linksboven vorm te geven. En inderdaad zoals zijzelf in haar key note ook al refereerde aan de uitspraak van Kurt Lewin "Er is niets zo praktisch als een goede theorie". Of we hier ook echt kloofdichting mee bereiken is natuurlijk nog wel de vraag. Sociale media en populistische stromingen zouden er zomaar in kunnen slagen om mensen in het model van Leary opstandig linksonder te houden, ook  als de overheid zich richting leidend en helpend weet te begeven. En als we dan ook nog even zwartkijken naar het model van Fiske. Nu dan is het best bijzonder te noemen dat diezelfde sociale media en stromingen er niet alleen in slagen bepaalde bevolkingsgroepen links onder te houden, maar deels zelfs rechtsonder. 

Nationaal Klimaatplatform: mobiliteitsarmoede

Omdat ik in januari de afsluiting ga verzorgen van een symposium over mobliteitsarmoede, kwam dit webinar van het Nationaal Klimaatplatform als geroepen (zie terugkijklink). Aanleiding was de publicatie van een NIBUD-rapport (zie link) dat in opdracht van de Mobiliteitsalliantie is geschreven. Best een goed idee om dit aan het NIBUD te vragen, want daar zijn ze thuis in het rekenen aan moeilijk te operationaliseren begrippen als 'betaabaarheid'. Voor twee mobiliteitspaketten is de betaalbaarheid doorgerekend voor inkomensgroepen zoals  één /twee verdieners met/zonder twee of drie kinderen, minimum, modaal en anderhalf keer modaal. Het eerste mobiliteitspakket is het minimale pakket van 50-60 km per maand voor doktersbezoek, familiebezoek en essentiele boodschappen. Dat zou - zo berekende NIBUD - voor alle bestudeerde inkomensgroepen en gezinssamenstellingen  betaalbaar moeten zijn mits betrokkenen 'goed met geld omgaan', alle inkomensondersteuning aanvragen waar ze recht op hebben (tja dat blijk vaak niet op te gaan, zie blog) en weinig onvermijdbare persoonlijke uitgaven hebben (leningen, kosten ivm chronische ziekten enz). Het tweede pakket is een gemiddeld vervoerspakket inclusief een vakantie naar Frankrijk/Duitsland en wat meer km's voor het woon-werkverkeer. Dat gemiddelde pakket blijkt niet betaalbaar voor paren met of zonder kinderen met minimum en modale inkomens. Nu maakt de wijze van berekenen waarbij de mobiliteitsbehoefte toeneemt met inkomen het statistisch moeilijk te vermijden dat een deel van de mensen het gemiddelde niet kan betalen. Dat hoeft het probleem overigens niet per se minder te maken. Hoe dan ook een mooi webinar waar bij nog een paar dingen opvielen: 

• De Mobiliteitsalliantie zet in op (1) goede prijsinfo; (2) reiskostenvergoedingen; (3) nabijheid creeëren; 
• De spreker vanuit de NS maakte er geen geheim van dat het haar met name ging om het buiten de spits gevuld krijgen van de treinen. Dat is niet per se hetzelfde als doelgericht sturen op het reduceren van mobiliteitsarmoede;
• Voor de minima is de auto nauwelijks een oplossing. Maar 12% heeft er één.
• De combinatie OV en fiets blijft goedkoper dan de combinatie auto en fiets;
• 20-25% van de NL werknemers krijgt geen (gedeeltelijke) reiskostenvergoeding;
• Het woord carpoolen is niet gevallen;
• Alleen bij de slotvraag ging het even over de relatie tussen mobiliteitsarmoede en klimaat;
• De gemeente Utrecht heeft 1000 fietsen beschikbaar gesteld à 30 euro. 

Pinguin Fred leest Polarisatie en Perspectief

Misschien niet helemaal toevallig lezen we als Pinguin Fred in de maand van de Amerikaanse verkiezingen de essay bundel Polarisatie en perspectief. Laveren tussen lastige vraagstukken en lange tenen. In de bundel oa ook essays over de positieve kanten van polarisatie, vooroordelen en ook over tolerantie als antigif. Ben nog niet zover in de bundel, maar gelukkig gaat het eerder beblogde boek Mistakes were made (but not by me) (zie link) hier deels ook al op in. Het hoofdstuk over vooroordelen is ook zeer de moeite waard. Vooroordelen hebben we allemaal, vandaar ook dat de toegangsdeur "Geen vooroordelen" op slot zit in het het Tolerantie Museum in Los Angeles. Vooroordelen hebben ook zo hun voordeel; cognitieve psychologen beschrijven die als volgt "energiebesparende short cuts die het mogelijke maken efficiente besluiten te nemen op basis van eerdere ervaringen". Het grote nadeel van vooroordelen is dan weer dat ze als ze over andere groepen mensen gaan (vb democraten of republikeinen) we stelselmatig de spreiding tussen groepen overschatten en de spreiding binnen groepen onderschatten. Een ook niet onbelangrijk....typisch aan vooroordelen is dat als je ze eenmaal hebt ze zich heel moeilijk laten corrigeren door rede, nieuwe ervaringen en tegenbewijs. Sterker nog het energiebesparende voordeel van vooroordelen gaat zo weer verloren aan de mentale energie die mensen gebruiken om hun vooroordeel maar niet aan te hoeven passen. Dat gebeurt vaak door tegenbewijs als de uitzondering op de regel te beschouwing. Zo van: "Ik heb een hekel aan groep X, maar dat geldt (daar binnen) niet voor persoon Y". Nu goed, maar even afwachten of de Amerikaanse kiezer voldoende wijsheid maar vooral voldoende tolerantie kan opbrengen opdat de National Guard in de kazernes kan blijven klaverjassen. Aanschuiven bij Pinguin Fred kan ook als je het boek over Polarsatie niet gelezen hebt. Laat me even weten als je er online bij wilt zijn op 28 nov (1600-1700 uur).  

Ramp in Spanje: verticaal evacueren revisited

Heftig allemaal hoor die overstromingen in mijn geliefde Spanje. Volgens ABC Australia en de BBC zijn flink wat mensen onderweg naar huis in hun auto verdronken en zo ook in parkeergarages bij een poging hun auto in veiligheid te brengen. Dit is een fenomeen dat elders in de wereld ook gezien wordt. Uit onderzoek ten tijde van de winteroverstromingen van 2013 in de UK bleek dat vooral mannen de waterbestendigheid van hun auto overschatten. Dat zal vrees ik in machismologisch Spanje niet veel anders zijn. Dit ondanks guitige instructiefilmpjes van de Guardia Civil (zie still). In 2013 organiseerde ik half in de nacht een online seminar voor onze Australische samenwerkingspartners over het proefschift van Bas Koolen (HKW lijn in water en sinds kort ook deeltijdhoogleraar aan de UvA). In zijn proefschrift (zie link) liet hij oa zien dat het vaak een beter idee is aan verticale evacuatie te doen (naar omhoog) dan aan preventieve evacuatie (naar opzij > het gebied uit). Voor preventieve evacuatie is vaak geen tijd meer en de evacuatieplannen die er liggen gaan vaak wat te optimistisch uit van een soepel proces waarin iedereen doet wat is afgesproken. Verticaal dus. We kunnen wel blasé doen over een noodpakket op zolder, maar het is dus eigenlijk best een heel goed idee. Daarom is het ook zo mooi dat BIT vanuit het plan van aanpak Waterbewust gedrag samen met DGWB werkt aan ook een gedragsaanpak voor waterveiligheid. 

Nuchter of te nuchter omgaan met risico’s

Laatst een mooie boekbespreking/interview gelezen in de Volkskrant (zie link) over het boek Paniek om niets van Simon Rozendaal. Hij heeft het - denk ik wel - terecht over gedoe over zuivere koffie en over hoe het als van nature in koffie aanwezige chlorogeenzuur risicovoller is dan de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die je in zeer lage concentraties in koffie tegenkomt. Mijn favoriet voorbeeld werd niet genoemd en betreft het risico van de in mijn proefschrift bestudeerde PAKs in dit geval in rokerige whisky’s dat niet in verhouding staat tot de dodelijke hoeveelheid alcohol die je moet binnen krijgen alvorens die PAks een probleem kunnen gaan vormen. In het interview (in het boek misschien wel hoor) ging het dan weer niet over mengseltoxiciteit. Laatst is de bestrijdingsmiddelenatlas (zie link) uitgebreid met een door het RIVM mooi gefundeerde en op ecologische normen gekalibreerde maat voor mengseltoxiciteit (msPAF, zie link). In 2023 waren er ondanks verbeteringen toch ruim 150 meetpunten in het NL oppervlaktewater waar het mengsel van aanwezige bestrijdingsmiddelen maakt dat er sprake kan zijn van matige of hoge acute en chronische effecten op de biodiversiteit die doelbereik voor de KRW in de weg zitten. Daarmee en ook met risico als sociaal construct hebben we vast en zeker ook te maken bij met mooie werk aan het dossier Industrie en Omwonenden. Ik val in herhaling maar het inmiddels ruim 20 jaar oude rapport Nuchter omgaan met risico’s (zie link) blijft een prachtige introductie op het veelkoppige monster van gepercipieerde risico’s (zie ook blog hierover en ook nog blog over de Bosatlas voor de Veiligheid) 

OECD-gedragslezing: toeslagenschandaal op één slide

Online aansluiten bij een OECD-gedragslezing…..dat is nog eens een goed besteed half uurtje op de vrijdagmiddag.Vanuiteen wat stoffig aandoend vergaderzaaltje in Parijs presenteerden Pamela Heard en Donald (nee niet die ) Moynihan uit hun boek Administrative Burden. Policy making by other means. De hordes op hun cover (zie afbeelding) zijn onder te verdelen in drie soorten:

(1) Leerkosten: informatie zien te vergaren over publieke diensten en er achter zien te komen of die ook op jouw situatie van toepassing zijn. Zo probeerde ik er onlangs toch wat tevergeefs achter te komen hoe ik in Den Haag een vergunning kan krijgen voor het installeren van een airco. 

(2) Compliance kosten: in de rij staan, formulieren invullen, leges betalen enz. 

En mijn favoriet

(3) Psychologische kosten: frustratie, stress, angst, (armoede/digibeet)stigma, verlies van autonomie. Zeg maar het gevoel dat je krijgt als je CM probeert te gebruiken of als je probeert het Beleidskompasformulier in te vullen of een notaformat moet gebruiken dat net niet past bij wat je zeggen wilt. 

Dit zijn hordes of kosten die je als organisatie zo laag mogelijk moet willen maken door de burger of de consument centraal in je proces te zetten. Dit door te willen versimpelen, doenvermogentoetsen uit te voeren, klantreizen te ontwerpen en slim gebruik te maken van automatisering.

Voor dat laatste doken ze als toegift nog even in het Nederlandse toeslagenschandaal dat ze zowaar - dikke rapporten ten spijt - in één slide wisten te doorgronden (zie afbeelding). Al met al een nuttig raamwerk voor de BIT-advisering aan de DGMI-collega’s die bezig zijn met het tot op heden wat teleurstellend gebruik van het leenstelsel voor het saneren van asbestdaken. 

BIT schoolt zich bij in Dikke Data

Termen als 'van buiten, naar binnen'-werken, 'buiten voorop' (uit het Kompas IenW) en doen vermogen zijn de hype inmiddels wel voorbij en beginnen - schoorvoetend, dat misschien nog wel - gemeengoed te worden. Daar moeten we methodologisch natuurlijk wel in meegroeien. Straatgesprekjes als onderdeel van een busreisje naar de perifere regio's bieden dan wel welkome verwondering, maar nog geen daadwerkelijk inzicht. Daar heb je oa goede interviewtechnieken en slim uitgevoerde focusgroepgesprekken bij nodig. Vandaar ook dat het BIT zich daar van de week over heeft laten bijscholen door Marion Matthijssen van de Onderzoekswinkel. Marion is een zeer ervaren kwalitatief onderzoeker met name in het sociale domein. Komt overal binnen en rust niet tot zij het niveau van informatieverzadiging - een mooie vakterm -  heeft bereikt. Het was ook voor de meer ervaren kwalitatief onderzoekers bij het BIT een leerzame ervaring om de inzichten van Marion mee te krijgen. We zijn nu weer helemaal opgefrist op het gebied van vragen- en topiclijsten, handige tussenzinnetje, creatieve werkvormen in focusgroepen om de group think de doorbreken en aandachtspunten voor als je in de rol van opdrachtgever zit. Er was zelfs nog even tijd om focusgroepaanpakken te ontwerpen voor al dan niet vergroenende hoveniers en voor motorrijders die al dan niet openstaan voor een e-motor. Meer weten over hoe het Joint Research Institute het belang van kwalitatief onderzoek ziet en over de kracht van Dikke Data? (zie link en link). 

      

Singapore komt een kijkje nemen bij de Nederlandse gedragsteams

Laatst hadden we als samenwerkende BITs een delegatie uit Singapore op bezoek op de Rijnstraat, om eens van ons te horen hoe wij met gedragsinzichten werken. Nu heb ik niet zo heel veel geduld met internationaal overleg, maar het was uiteindelijk toch een aangenaam en voor beide zijden leerzaam samenzijn. Wij zijn hier in Nederland - voor zover dat kan natuurlijk - wetenschappelijk wel een beetje klaar met de scheiding van huishoudelijk afval. In Singapore wordt nog volop gestort en verbrand dus daar is nog een flinke slag te maken. Ze vertelden over een proef met best extreem dure vuilnisbakken om bewoners toch gescheiden inzameling van voedselresten te bewegen. De resultaten waren significant, maar nog niet per se heel indrukwekkend. Maar goed dat zit in het extreem hoge percentage inwoners dat daar in hoogbouw woont met van die o zo makkelijke ingebouwde stortkokers. Dat maakt de O van COM-B (zie link) nog al beperkend voor succes. Je moet als flatbewoner wel een echte believer zijn om met je groentenresten in de lift te stappen. Die believers waren er overigens wel vooral daar waar je een buurttuin in de aanbieding deed om het resulterende compost te gebruiken. Het is bij ons toch makkelijker om hoge scheidingspercentages dacht ik nog. Omgekeerd werd ik dan weer wat jaloers van de slimme wijze waarop ze in Singapore disciplines combineerden; in één unit zitten daar gedragseconomen, sociaal psychologen, econome(triste)n, datawetenschappers en AI'ers bij elkaar opdat ze een wijde range aan onderzoekstechnieken kunnen inzetten (zie figuur). Tja, dat zouden wij ook eens moeten hebben dacht ik nog. In de envelop op de foto (helaas) geen steekpenningen maar speciaal uitgegeven postzegels met de klimaatdoelen van Singapore. 

   

In een heuse podcast

BINNL de club van samenwerkende gedragsteams bestaat 10 jaar en dat moet gevierd worden. Dat gebeurt oa middels een podcast-reeks waar ook ik in mocht 'schitteren' en wel in een aflevering met Gerdien de Vries (TuD). Best nog wel een gedoetje om dit goed voor te bereiden: Voorgesprek met Gerdien en de communicatiekoningin van BINNL om tot een onderwerp/dilemma te komen voor de aflevering, voorgesprek met de presentator, mini-brainstorm in het gedragsteam om de kans te verhogen dat ik iets zinnigs zeg, wat kernpunten op papier zetten, met het OV naar de provisorisch ingerichte studio op de TuD, op tijd uitstappen enz enz. Ons onderwerp was de hardnekkigheid van de zelden werkende trits kennis-houding-gedrag en het bijbehorende dilemma was of je gedrag ook rechtstreeks kan veranderen buiten deze trits om (ja, bijvoorbeeld met defaults) en hoe dat dat ethisch kan (zie link). Het idee dat je door kennis aan te bieden de houding en vervolgens het gedrag van iemand kan veranderen voelt intuitief juist aan bij zeg maar al onze interne klanten, maar is bijna altijd onjuist. Dit is ook de reden waarom communicatiecampagnes als het meezit wél tot wat extra kennis en bewustwording kunnen leiden maar zelden gedragsverandering tot gevolg hebben. Als positieve uitzondering de BOB-campagne waar onze Koos zo lang actief is in geweest. Succesfactoren: Die duurt al heel lang, die wordt slim gecombineerd met handhaving en de ontvanger wordt geholpen om de veranderende houding (drank achter het stuur kan echt niet) om te zetten in gedrag (vb. Ben je Bob, zeg het hardop) (zie huldevol artikel in Correspondent link). Tijdens de podcast - die vanaf november te horen is (ik zal link verspreiden) - hebben we het gehad over de draken van klimaat-inactie (zie link), de fietshelm, vergroenen tuinen, de CO2-uitstoot bevorderende werking van reclame, wortel & stokmaatregelen (zie link workshop spitsmijden) enz enz.   

Van repareren ga je van je spullen houden (....zeggen ze)

Toen we alweer zo'n 10 jaar geleden in Scheveningen kwamen wonen bevatte de keuken een Ikea Whirpool afzuigkap die het nog prima deed, maar waarvan het schuifje om h'm vanuit <uit> naar <stand 1, 2 of 3> te krijgen was afgebroken. Zo'n 10 jaar lang hebben we onze wijsvinger in een rare bocht gedraaid om ergens in het inwendige van het apparaat houvast te vinden en de afzuigkap in <stand 1,2 of 3> te krijgen en daarna weer <uit>. Twee weken geleden bleek er ineens nog wat afgebroken en kregen we hem ondanks verwoede vingeracrobatiek echt niet meer aan de praat. Mijn vrouw wilde een nieuwe afzuigkap kopen, maar ik wist dat ik dan onze TuD-stagiairs Esther en Rutger niet meer onder ogen zou kunnen komen. Die doen namelijk mooi onderzoek naar respectievelijk onderhoud en reparatie van elektrische apparaten. Dat zit zo: al eerder hadden we als BIT (Danielle!) middels een zogenoemde Rasch-analyse uitgedokterd dat consumenten relatief makkelijk te porren zijn voor doelgdragingen gericht op levensduurverlenging van spullen (denk naast onderhoud en reparatie bijvoorbeeld aan het kopen of te koop aanbieden van tweedehands of refurbished spullen). Goed om daar vanuit de gedragologie en ontwerp-i-ologie wat gerichte ondersteuning bij te bieden. Die ondersteuning hadden we bij 'operatie afzuigkap' overigens best kunnen gebruiken. Ten eerste is het - ook als je hem regelmatig schoonmaakt - al snel een onaangenaam vette belevenis om aan een afzuigkap te gaan klussen. Ten tweede hadden we naast een standaard te noemen kruiskopschroevendraaier, een zeker geen standaard te noemen raar stervormig bitje nodig om het één en ander open te kunnen krijgen. Gelukkig bleek zo'n bitje in één van de de geërfde gereedschapskisten te zitten. Ten derde moest ik eerst een te lang serienummer in mijn zoekmachine intypen om er vervolgens achter te komen dat ik een dikke €15 exclusief €6 verzendkosten mocht aftikken voor een gammel uitziend vervangend plastic schuifje.(Waar is toch die lang geleden aangekondige 3D-printer waar iedereen binnen - toen al -  korte tijd over zou kunnen beschikken? (zie link)). Nu ja uiteindelijk heeft - eerlijk is eerlijk - mijn vrouw het geheel inclusief werkend schuifje weer in elkaar gezet en aan de praat gekregen. Volgens een mooi artikel in de Correspondent (zie link) ga je meer van je spullen houden als je ze gerepareerd hebt. Er is inderdaad literatuur die dit ondersteunt. Mijn afzuigkapervaring ondersteunt dit overigens toch wat minder. We zijn nu vooral bang voor onze afzuigkap; bang dat het schuifje weer afbreekt :-).

   

Pinguin Fred leest Praten met Vreemden

Na de vier ballen van de vorge keer voor Het Vuur van de Vrijheid (zie blog) zijn we nu begonnen aan het boek 'Praten met Vreemden' van Malcolm Gladwell. Ben nog niet heel ver maar ben bang dat de vier ballen niet gehaald worden. Maar laat je daar niet door ontmoedigen want die Malcolm is wel een meester in het lichtverteerbaar anecdotisch aan elkaar schrijven van allerlei wetenswaardigheden. Bij 'Praten met Vreemden' gaat het tot nu toe vooral over waarom het zo lang kan duren voor oplichters, leugenaars, dubbelspionnen en misbruikers ontmaskert worden. Eén van de redenen is dat het in sociale groepen onleefbaar is als wantrouwen de standaardoptie is. Omdat verreweg de meeste mensen te vertrouwen zijn, is onze evolutionaire basishouding - juist ja - vertrouwen. Mensen hebben in de loop van de evolutie geen verfijnde en nauwkeurige vermogens  ontwikkeld om deceptie te herkennen omdat het niet loont om je tijd te besteden aan een nauwgezette controle van de woorden en daden van de mensen om je heen. Zeker bij extreme zaken als misbruik laat de ontmaskering dan soms ook heel lang op zich wachten. 'Ons standaard geloof is dat alles wel ok is, wordt pas een kwestie als we moeten kiezen tussen alternatieven waarvan het ene waarschijnlijk is en terwijl we ons het andere nauwelijks kunnen voorstellen.' Eens even bezien of Malcolm in de hoofdstukken die nog volgen er nog een bal bij weet te sprokkelen. Op 24 oktober 16.00 uur is de online boekbespreking. Deelnemen kan!!!

 

Leefstijlen in het Klimaatplan

Van de week bij de collega's van Klimaat en Groene Groei - ja zo heten ze tegenwoordig - op bezoek geweest voor de kick-off van het leefstijldeel van het Klimaatplan. Dat zit zo: iedere vijf jaar komt er conform de Klimaatwet een nieuw soort dakpansgewijs Klimaatplan met een zichtlijn van tien jaar. In de nieuwe editie staat nu voor het eerst een onderdeel over leefstijl /duurzaam leven. Dat is natuurlijk niets te vroeg als je weet dat 40-70% van onze CO2 uitstoot verbonden is met persoonlijk gedrag rond oa spullen, reizen, eten en wonen. Bovendien laat onderzoek van SCP en Milieucentraal ook zien dat een meerderheid van de NL'ders hier ook echt voor openstaat. De aanpak is mooi geladen met gedragologsiche inzichten. Zo is een duidelijke focus aangebracht op tien hele concrete doelgedragingen, waarvan vier op het gebied van IenW . Bij de aftrap was als special guest Jan-Willem Boderdijk die zijn inaugurele rede (zie ook blog) in ingekorte vorm gloedvol presenteerde. Jan-Willem is ook de man van de social tipping points. Een ervaringsfeit is dat je vaak maar 25% van de mensen mee hoeft te krijgen om vervolgens iedereen mee te krijgen in een bepaald gedrag. Jan-Willem en ik hebben ter plekke nog kort ons hoofd gebroken over de vraag waarom je dat soms ook gewoon niet ziet. Een mooi en hyperactueel voorbeeld  is de fietshelm (zie artikel). Als je kijkt naar de toename van het fietshelmgebruik in Denemarken zie je meer een lineaire toename dan dat er sprake is van een tipping point. Mogelijk zijn onderliggende tipping points wel zichtbaar als je focussed op doelgroepsegmenten. Maar dat is nog verre van duidelijk.

       

Op bezoek bij het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer

Donderdagmiddag had ik voor mezelf  - laat ik het toegeven - een mini-schoolreisje georganiseerd door naar een sessie van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) te gaan op een demonstratieboerderij. Je krijgt dan te maken met een demonstrerende boer van een geheel ander type, maar dat terzijde. Via het werk van Tessa aan gedrag en gewasbeschermingsmiddelen heb ik kennisgemaakt met de fijne collega's van DAW. Op hun verzoek heb ik onlangs meegedacht over hun monitoringssystematiek en donderdag werd een nieuwe versie aan de stakeholders gepresenteerd. Ik had eerder de suggestie gedaan om de monitoringssystematiek van het Nationaal Programma CE (zie ook link)- met daarin onderscheid in actie monitoring, effect monitoring en transitiemonitoring - als startpunt te nemen en dat is al dat niet vanwege mijn suggestie nu ook volledig zo gedaan. De eerste twee vormen van monitoring zijn ontzettend nodig om stappen te zetten op weg naar doelbereik voor de Kaderrichtlijn Water. Dat is overigens een moeizame exercitie om zowel de acties op het boerenbedrijf als de effecten op de ontvangen waterlichamen niet erg exact zijn te meten en modelleren. Zelf word ik ondertussen al erg enthousiast over wat er gebeurt aan transitiemonitoring met daarbij aandacht voor attitide en gedrag van veelal zeer enthousiaste boeren. Heb in ieder geval toegezegd samen met de LVVN en UvW- collega's verder te denken over de opzet van die transitiemonitoring. Ik viel op de boederij nog wat door de mand om ik als één van de weinigen geen kaplaarzen bij me had om over het boerenland naar de sloot te lopen. Maar omdat ik als enige wel een paraplu had en we verrast werden door een enorme bui, bleek ik uiteindelijk toch de fittest of the survival :-)

Prakijktest spitsmijden n = 1

Nu ik met mijn vrouw weer op een huis aan het passen ben in Maarn, moet ik mij weer in het OV storten om naar kantoor te komen. Voor achten is dat geen feest; ten eerste is het dan ontzettend druk in de stoptrein naar Utrecht, maar de overstap aldaar is ook geen feestje. Vandaar dat ik maar eens begonnen ben met actief spitsmijden. Ik neem nu de trein kort voor half negen, dat is formeel niet echt spitsmijden (is niet na 9.00 uur) maar het werkt al wel. Ik heb in Maarn dan één van de laatste zitplaatsen (vanaf Driebergen-Zeist zijn reizigers vaak wat minder gelukkig). Maar het echte OV-feest begint pas in Utrecht. De eerste keer dacht ik: "Mmmm best nog wel flink druk zo op het perron", maar toen wist ik nog niet dat de trein naar Den Haag na aankomst in Utrecht min of meer totaal leeg zou lopen met kantoorvrienden die net voor 9.00 uur achter hun Utrechtse bureau willen zitten. Resultaat: volop plek voor de instappende reiziger in de richting Den Haag en dus ook voor mij. Omdat je dan pas kort na 9.30 uur op kantoor kom is het wel een dingetje met het vinden van een werkplek. Niet voor niets dat collega's die meededen aan het vragenlijstonderzoek van Judith Marinnissen in één derde van de gevallen waarin men aangaf niet aan  spitsmijden te willen doen als reden opgaf "Misgrijpen bij zoektocht naar werkplek". Daarom komt het ook zo goed uit dat we geheel toevallig (écht waar!!!) nu net bij ASA zijn begonnen met onze gedragspilot 'werkplek vrij geven'. Door een beeldschermhanger op groen te hangen bij vertrek naar een vergadering die langer dan 45 minuten à één uur duurt, proberen we misgrijpende collega's comfort te bieden spulletjes opzij te schuiven en een werkplek van een collega over te nemen. Op weg naar het eind van het jaar volgen de resultaten. 

  

Pinguïn Fred leest Het Vuur van de Vrijheid

Eindelijk weer eens een voltreffer met Pinguin Fred; Het Vuur van de Vrijheid van Wolfram Eilenberger krijgt van mij vier ballen! een prachtig boek over de zich in de jaren 30 en 40 ontwikkelende denkwereld van vier filosofes Hannah Arendt (zie link), Simone de Beauvoir (zie link), Ayn Rand (zie link) en Simone Weil (zie link). De auteur laat heel mooi en fascinerend zien hoe hun denken door de omgeving en de zich ontvouwende geschiedenis werd beinvloed. Dat voegt echt wat toe - hoewel - daar gaat de vijfde bal verloren - het soms wat lastig is het denken van de vier dames uit elkaar te houden in de doorlekaar lopende hoofdstukken. Maar goed met de wiki-pagina's erbij (vandaar de links) lukte het me op 2/3 vanhet boek ineens een stuk beter. Bij het schrijven van dit blog zat ik me af te vragen met wie ik nu graag nog eens een kopje koffie zou hebben gedronken om het nog één keer uitgelegd te krijgen. Dat is dan niet met de volledig op het egogerichte Ayn, niet met de toch wat losgeslagen Simone en ook niet met de heilige Simone, maar zeker wel met de kettingrokende Hannah Arendt en haar helaas nog steeds actuele ideeën over Israel en Palestina. Woensdag 25 sept 16.00 uur nabij Utrecht CS. 

Een eerste diepe duik in het goederenvervoer

Deze week de eerste uit een serie van drie door ASA georganiseerde deep dives in het goederenvervoer. Vier vragen stonden centraal met daarbij hieronder mijn persoonlijke impressie:  

Wat moet écht vervoerd worden wanneer er grote verstoringen zijn? Hier zijn we uitgebreid en goed aan toegekomen. Bij relatief korte verstoringen kan je je als overheid richten op die goederen die bijdragen aan de basislaag van de Piramide van Maslow (1943, zie link) denk aan essentiele levensmiddelen, energiedragers en medicijnen. Het is hierbij ook zaak om slim na te blijven denken over strategisch voorraadbeheer. Als een verstoring langer duurt worden ook andere goederenstromen prioritair. Dat zit hem dan in belangrijke mate in wederzijdse afhankelijkheden in productie, logistiek en vervoer van prioriritaire en niet-prioritaire goederen. En bij dit alles geldt dat de juiste aanpak in grote mate afhankelijk is van het type verstoring.  

Welke stromen hebben de meeste toegevoegde meerwaarde voor onze economie en maatschappij? (en wat betekent het als een stroom minder toegevoerde waarde heeft?) Voor deze laatste deelvraag was het een goede vondst om eens te bezien hoe dit voor andere IenW beleidsdomeinen zit. Voor de verdringingsreeks zoetwater is het duidelijk dat de overheid in tijden van waterschaarste de regie moet pakken en ook pakt. Hoe dat voor een complexer geheel als goederenvervoer zou moeten bleef begrijpelijkerwijs nog wat ongewis (zie ook de volgende vraag). Ook de antwoorden op de eerste vraag over verstoringen helpen mijnsinziens niet echt hierbij; omgaan met een verstoring is toch wat anders dan met de blik vooruit op toegevoegde meerwaarde of sturen op brede welvaart. 

Zijn de juiste data voorhanden om antwoorden te geven deze vragen? Ondanks de mooie kennisbasis die KiM bijeenbracht (zie link) lijkt het antwoord naar het ontkennende te neigen. Tijdens de dive werd de complexiteit en verwevenheid van productie, logsitiek en vervoer wat lam slaant gepresenteerd. Zo van "Het is allemaal heel complex dus misschien moeten we het maar aan de markt overlaten". Wel heel positief was dat vanuit onverwachte hoek werd opgeroepen het gratis retourneren van online shopsels te gaan verbieden,  om zo het zinloos heen en weer gesleep van pakketjes aan banden te leggen. Lijkt me een no regretje. 

Hoeveel impact heeft goederenvervoer op andere brede welvaartsthema's? Hier zijn we denk ik nog niet echt aan toegekomen. Goed om daar de volgende keer in detail bij stil te staan, het regeerakkoord laat immers zien dat ook dit kabinet koerst op brede welvaart.  In de woorden van Marieke Steling sprekend is het dan wel zaak de werkelijke maatschappelijk kostprijs van verschillende goederenvervoersstromen in beeld te gaan brengen (zie link).  

Twee keer brede welvaart (2): RLI adviseert wat goed beschouwd al verplicht is....maar niet gebeurt

RLI schrijft wederom het één en ander aan gemengde wijsheid op in het nieuwe rapport Waardevol Regeren. Met daarin ook terecht aandacht voor het belang van scherp onderscheid tussen weten en willen: "Er wordt vaak onvoldoende scherp onderscheid gemaakt tussen enerzijds de rol van wetenschap en ambtenarij, die moet zorgen voor de best mogelijke informatie en dilemma's moet blootleggen die met besluiten samenhangen, en anderzijds de politiek, die uiteindelijk keuzes moet maken en verantwoording moet afleggen". De eerste aanbeveling in het rapport gaat over betere instrumenten voor het vergaren en onsluiten van beleidsinformatie. Het Beleidskompas en de Gevolgenscan - die samen al een mooie invulling geven aan brede welvaart - worden wel genoemd in deel 2 van het rapport,  maar er staat niet aangegeven wat er dan anders moet aan het Beleidskompas. Het probleem met het Beleidskompas is niet het instrument denk ik dan, maar dat het niet of niet voldoende gebruikt wordt. Uit de één na laatste zin uit deel 1 van het rapport (uit zijn context trekkend) lijkt de RLI dit overigens heel goed gbegrpen te hebben: "De benodigde veranderingen zijn immers niet alleen methodologisch van aard, maar vragen zoals gezegd ook om een cultuurverandering."

Twee keer brede welvaart (1) Botsing tussen rechtmatige en integrale financiëlestromen zit volwassenheid in de weg

Tegelijkertijd met het RLI rapport verscheen het in opdracht van IenW en Next Generation Infrastructures geschreven rapport Brede Welvaart in het infrastructuur domein. Dat duikt de praktijk in en is ook heerlijk openhartig geschreven. Ik deel graag weer wat citaten.   

"Sturen op brede welvaart vereist een fundamentele verschuiving van de manier waarop organisaties denken en handelen, met een focus op integrale afwegingen en langetermijneffecten." Dit citaat sluit ook prachtig aan bij de bestaansreden van mijn eigen directe ASA, maar dat terzijde.

"Stel dat uitvoerders, bestuurders en politici een volledig beeld van welvaartseffecten hebben en daardoor betekenisvolle afwegingen kunnen maken. Zullen zij dan sturen op brede welvaart en ervaart de maatschappij deze welvaart? Zal een advies waarin duidelijk is onderbouwd wat de impact is op verschillende kapitalen over een periode van vijftig jaar tot andere keuzes leiden?" Deze vraag lijkt me zeer relevant en zie je maar zelden gesteld worden. 

"En hoewel sommige missies, zoals ‘werkt aan een mooier Nederland’ (Infrastructuur en Waterstaat) ruimte bieden voor sturen op brede welvaart, wordt in de praktijk de eigen rol vaak smaller omschreven, zoals ‘bereikbaarheid creëren’" De auteurs ontzien de opdrachtgever niet. 

"De sterk gevoelde noodzaak tot doelmatige overheidsuitgaven en verantwoording kan paradoxaal juist leiden tot inefficiënte of ineffectieve oplossingen, waarbij een integrale aanpak bewust wordt vermeden omdat dit als een te bureaucratisch obstakel wordt beschouwd."en "Doelmatigheid staat soms op gespannen voet met het streven naar een zo groot mogelijke impact op de brede welvaart." Hier werd in tijden van de Energieke Samenleving  ook al tegen aan gelopen en ook een NSOB rapport hier over biedt niet echt soelaas (zie link). Blijft problematisch dus.   

"Opvallend is wat er gebeurt op het gebied van leiderschap: management en directieleden stellen zich bij de overheid vaak passief en afhankelijk van de politiek op. Zo wordt er in dagelijkse praktijk een andere koers gevaren dan op basis van de visie of missie wordt gesuggereerd." Tja dit raakt natuurlijk ook aan het politieke primaat.  Het is daarbij aan de balancerende ambtenaar enerzijds aan loyale tegenspraak te doen,  klare taal te schrijven en openheid te betrachten in beslisnota's en weg te blijven van zelfcensuur, maar anderzijds niet op de stoel van de politiek te gaan zitten en te vervallen in activsme.     

Hoe dan ook...nog wat stapjes te maken op weg naar volwassenheid in toepassing van brede welvaart.

Klimaatambivalentie n=1

Via een stuk in de Volkskrant bij een mooi artikel van Nederlandse collega's in het Journal of Environmental Psychology over klimaatambivalentie terecht gekomen (zie link). Bij klimaatambivalentie gaat het erom dat je tegelijkertijd zowel positieve als negatieve oordelen/gevoelens hebt bij een bepaald klimaatvriendelijk gedrag. Onder andere Hedonistische motieven en 'moreel het goede doen'-motieven gaan dan als het ware de strijd met elkaar aan. Als je je dan ook nog echt bewust bent van die innerlijke strijd wordt het nog ongemakkelijk ook. Om het ongemak wat te verlichten heb je dan  de neiging cognitief nog wat verder in de materie te verdiepen, of je gaat kijken wat anderen doen of je probeert je heil in zelfrechtvaardigende morele uitvluchten te zoeken (zie de klimaatdraken voor een aantrekkelijke selectie van uitvluchten link). Een interessante bevinding uit het artikel is dat het lijkt alsof klimaatambivalentie makkelijker bestaande klimaatonvriendelijke handelingen kan doen helpen stoppen, dan nieuwe klimaatvriendelijke handelingen kan doen helpen starten. Toen deze 'n = 1' dat zat te lezen dacht die meteen: "Dat herken ik!". Zo lukt het me beter het vakantievliegtuig te laten staan op de lange afstand, dan de vakantietrein te nemen op de korte afstand. Mijn bewuste strijd bevindt zicht daarbij op de slagveld van de vliegafstand. Cognitief in de materie verdiepend zit ik dan een tabel te maken van de vliegafstanden van verschillende bestemmingen om met een goede keuze dit jaar toch weer wat beter te scoren in de Milieucentraal CO2-calculator. Kijken wat anderen  in mijn sociale omgeving  doen helpt daarentegen niet echt (veel, ver, business class). Gelukkig brengen zelfrechtvaardigende morele uitvluchten nog wat soelaas (zie link). 

Gelezen: Zuivere en onafhankelijke wetenschap?

Ben aan het lezen in Mistakes were made (but not by me) van Carol Tavris en Elliot Aronson. Daar in een prachtig hoofdstuk over verschillende type blinde vlekken. Toen ik vroeger nog bij waterkwaliteit werkte aan de toelating van bestrijdingsmiddelen had ik mooie discussies met Wageningse wetenschappers die door de industrie gesponsorde onderzoeken deden. Zij claimde begrijpelijkerwijs en overtuigend dat ze zuiver wetenschappelijk deden. Ik twijfelde niet aan hun integriteit, maar gaf wel aan dat de focus van hun onderzoek zo was gekozen dat de uitkomsten van het onderzoek 'op hun best' de toelatingseisen konden versoepelen of 'op hun slechtst' onveranderd zouden laten (en nooit tot een aanscherping zouden kunnen leiden). Maar goed je kan natuurlijk ook een diepte analyse op de data doen. Tavris en Aronson hebben daartoe meta-studies op rijtje gezet:

• Van 161 gepubliceerde farmaceutische studies werd in 14% van de door de industrie gesponsorde studies negatieve bijwerkingen gevonden. Voor de onafhankelijke studies was dit 60%;
• In meer dan 100 studies naar de mogelijke betere werking van een nieuw medicijn tov een bestaand medicijn. In die gevallen waarbij het bestaande medicijn het minstens even goed deed werd 13% door de industrie betaald, 87% door non-profit organisaties;
• Tegenwoordig moet bij een artikel vermeld worden wanneer er mogelijk sprake is van  mogelijke belangenverstrengeling. Twee Deense onderzoekers konden 159 studies met en zonder mogelijke belangenverstrengeling vergelijken. In die met mogelijk ebelangenverstrengeling werden significant meer nieuwe medicijnen als beter dan de oude gerapporteerd.    

Tavris en Aronson verklaren dit niet door vals spel. Hun verklaring: er zit altijd veel bandbreedte in het ontwerp en in de interpretatie van onderzoek en - pikanter - zoals een plant zich onbewust naar de zon richt, richt een onderzoeker zich onbewust op de belangen van de sponsor. 

    

Duurzaam gedrag als vijfde stap

Op de sowieso al indrukwekkende podcast Ecosofie twee mooie - maar wel wat lange - afleveringen beluisterd met als gast vitaliteitsdeskundige Chi Chiu (hoor link en link). Chi en zijn team duiken in vakliteratuur uit verschillende vakgebieden en gaan daarbij opzoek naar praktische toepassingen. Die zijn verzameld in een white paper over de samenwerkende mens (zie link) maar komen ook in de podcasts uitgebreid aan de orde. De bestanddelen van het in het whitepaper gepresenteerde model voor het goede samenwerkende leven zijn herleidbaar op vakliteratuur gebaseerd. De bijsluiter is wel dat de wijze van hoe die bestanddelen aan elkaar geplakt zijn om tot een overkoepelend model te komen, niet of in ieder geval  niet navolgbaar wetenschappelijk onderbouwd is. Dat neemt niet weg dat  het op zijn minst een interessante denkexercitie is om te bedenken dat eerst aan vier voorgaande voorwaarden moet worden voldaan (prioriteer moreel leiderschap, stop met het frustreren van basis- en morele behoeften, stimuleer samenwerking, ontwikkel vaardigheden voor behoeftenbevrediging) voordat mensen massaal duurzame keuzes gaan  maken. Dit zou kunnen betekenen dat je de eerste vier voorwaarden moet borgen om met  (gedrags)interventies succesvol social tipping points voor duurzaam gedrag te bereiken. Chi heeft daarbijook veel aandacht voor morele verontwaardiging en ongezonde comepensatie en rancune als de basis- en morele behoeften van mensen gefrustreerd worden. Verder ook aandacht voor de waardentheorie van Schwartz en dat deed me weer denken aan een mooie sessie van TNO tijdens de Dag van het Gedrag over het schrijven narratieven passend bij verschillende Schwartz-waarden (zie link).    

     

Klimaatadaptatie: Rotterdams weerwoord is het summum van indrukwekkende plannenmakerij

Laatst had ik een mooie Beleidskompas-sessie over het vergroenen van tuinen én een voorbespreking voor net zo'n sessie over de nieuwe Nationale Adaptatiestrategie (NAS) in wording. In aanloop naar de vorige NAS heb ik toendertijd ook het één en ander begeleid en was benieuwd hoe het er nu een kleine 10 jaar later zoal voorstaat in den lande. Via een podcast kwam ik op het spoor van  Rotterdams weerwoord met daar op onder het kopje 'inspirerend leesvoer' het strategiedocument Programmakader 2030 (zie link). Nu ja om het maar gelijk te verklappen (voor zover de blogtitel dat al niet deed) .... dat is echt een heel indrukwekkend stuk. Super inspirerend ook. De zeven ambities uit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) volgend, baseren ze zich in Rotterdam op een gedetailleerde klimaatstresstest die op wijkniveau tot een enorme hoeveelheid  'geen woorden maar daden' kaarten heeft geleid. Ze gaan daarin wat mij betreft een stuk verder dan de andere grote steden waar het kaartmateriaal weliswaar gedetailleerd is maar nu op kaartniveau nog minder zichtbaar gelinked is aan actie. Even een incomplete opsomming van wat kaarten: begaanbaarheid wegen/fietspaden/wandelpaden bij extreme neerslag, kansen aanpak wateroverlast in openbaar gebied en zo ook voor privaat terrein (met kansen voor groenblauwe daken en kansen voor ontharding tuinen), de (on)mogelijkheid van verticale evacuatie bij een overstroming, kansen voor natuurlijk (nacht)ventilatie in panden, kansenkaart koele plekken, potentie sponswerking bodem (waar is infiltratie wel mogelijk en waar niet), watervraag van groen bij droogte enz enz. Top dit af met een toolkit bestaande uit 170 fysieke en 90 niet-fysieke maatregelen, vijf uitvoeringssporen en aandacht voor koppelkansen en je hebt het gewoon heel goed gedaan. En dan vergeet ik bijna nog de kracht van het type taalgebruik inhet programmakader waardoor je er ook echt zin in krijgt.      

"Foresightend" op weg naar een betere Europese (mobiliteits) toekomst

In tijden van een 'triple planetary crisis' van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en vervuiling valt het niet mee om blijmoedig naar de toekomst te kijken. Zeker niet als deze drie milieucrises dan ook nog worden aangevuld met die van oorlog, pandemieën en sociaal ongenoegen. Toch doet het Europees Milieu Agentschap een indrukwekkende poging (zie link) . Ze proberen daar verankeringsstrategieën te bedenken om korte termijn acties (zeg maar de zittingsperiode van de nieuwe EU-cie) telkens weer narratief te verbinden met de lange termijn duurzaamheidsdoelen. Waarbij ze dan ook consequent de link zoeken met concurentievermogen, veiligheid en rechtvaardigheid. EEA onderstreept dat dit zeker in een vluchtige politieke omgeving van het grootse belang is om te voorkomen dat de lange termijn doelen van tafel vallen. Terwijl de EEA dit op meer generieke wijze doet, stort Zweden zich foresightend op de toekomst van mobiliteit. En dat doen ze geweldig. Het innovatieprogramma ShiftSweden (zie link, dank Henny)  heeft een call uit voor onderzoeksvoorstellen voor foresight-onderzoek naar 'aantrekkelijke en competitieve alternatieve oplossingen voor privé-autovervoer dat mensen aanmoedigt te reflecteren op hun bestaande gedrag en nieuwe gedragingen aan te leren'. Dat smaakt naar meer. Zouden we hier niet op moeten willen twinnen opdat we actief mee kunnen leren van de Zweden (..en zij van ons)? Lijkt me een mooi stukje TNO vraaggestuurd programma.

 

De Leesjutter 4: Struikelen over participatie

Ga h'm maandag netjes terugleggen, maar zag bij het secretariaat van de collega's van Participatie een stapeltje exemplaren van het boekje uit de blogtitel liggen met als ondertitel Tien 'kritieke momenten' voor betere burgerparticpatie in lokale besluitvorming van UvA docent Nanke Verloo. Toch maar ééntje meegejut en ik ben blij toe want het boekje is kort, bondig en inzichtrijk. Eerder schreef ik over zaken die mis gaan met burgerparticpatie (bp) (zie link) ook als het geheel best goed aangepakt lijkt (zie link). De kritieke momenten uit de titel zijn die stappen in de voorbereiding, uitvoering en nazorg van bp die bij een suboptimale aanpak de neiging hebben de situatie uit de hand te laten escaleren. Ik zal een paar van de stappen noemen, maar het mooiste inzicht vind ik misschien nog wel dat je volgens Nanke een ander idee moet hebben over wat bp vermag. Als je denkt dat bp een wezenlijke bijdrage kan leveren aan het herstellen van vertrouwen in de politiek...vergeet het maar. Daarvoor doet een te kleine en specifieke groep mee. Om die zelfde reden wordt besluitvorming ook niet democratischer van. Met bp weerstand wegnemen lukt ook niet, sterker nog die neemt eerder toe. Tja waarom zou je er sowieso nog aan beginnen vraag je je af. Nu volgens Nanke zit de meerwaarde in 'de ervaringen en ideeën van burgers als een belangrijke bron van kennis inzetten om plannen of beleid te verbeteren'. En dat doe je dan met een inclusief proces zonder - en dat lijkt me heerlijk nuchter- je druk te maken over het democratische of representatieve karakter van het geheel. Tenslotte zoals beloofd nog wat er voor mij uitspringende kritische momenten: (1) in mijn eigen woorden:  wees helder over wat poltiek is en verschuil je als bestuurder niet achter een (technocratische ) ambtenaar. Voorbeeld van hoe dit zou moeten uit het boekje: de wethouder die tijdens een bp-bijeenkomst zegt "Wij hebben politiek besloten dat woningbouw voor sociale huur onze prioiriteit is en daarom gaat dit bp-proces niet over de vraag of er woningen komen en ook niet over het aantal woningen, het gaat slechts over de inrichting van de publieke ruimte" (hier kan je ook een formulering bij bedenken die van toepassing is op een AZC, met ipv 'inrichting publieke ruimte' als thema 'het borgen van uw veiligheid(sgevoel) als buurtbewoner'); (2) voorkom dat goedbedoelde creatieve werkvormen achter een tekentafel of met piepschuime blokken het inhoudelijk gesprek belemmeren; (3)  zorg dat de informatievoorziening (voor- en achteraf) en de terugkoppeling goed geregeld is. Vaak krijgen bewoners pas op de participatie-avond zelf pas de benodigde info en terugkoppeling van wat er met burgerinput is gebeurd laat vaak te wensen over, gekgenoeg ook als er echt wat met de input gedaan is! Verder ben ik van mening dat het ook een goed idee is om nog even de prachtige geciteerde zinnen in mijn blog terug te lezen over de beste en enige roman die ik ken over bp (zie link)

       

Australisch stemmen met de Franse slag

Zo, dat was vorige week een verrassende uitkomst met de Franse verkiezingen. Door het in overleg en gericht terugtrekken van kandidaten in kiesdistricten slaagden links en gematigd rechts er gezamenlijk in de voorspelde klinkende overwinning van extreemrechts te verijdelen. Ik begrijp wel dat dit een als spelbederf werd gezien door extreemrechts, want je bent toch je eigen verkiezingssysteem wat aan het bespelen op deze manier.  Anders beschouwd slaagden de Fransen erin zo wel weer knap in het Australische verkiezingssysteem na te bootsen. In Australie werken ze namelijk met  preferential voting. Op het stembiljet in Australie moeten stemmers niet alleen aangeven wie hun eerste keus is maar ook, de tweede, derde, vierde enz keus. Nou even goed opletten hoe dit werkt.....I write this only once.....Als uit de eerst telronde geen van de kandidaten in een kiesdistrict de absolute meerderheid  heeft, wordt de kandidaat met de minste stemmen geschrapt. Van de mensen die op die kandidaat gestemd hebben wordt de tweede keus gebruikt. Als er dan nog geen absolute winnaar is, wordt de kandidaat met de een na minste stemmen geschrapt. Van mensen die op de deze kandidaat gestemd hebben wordt weer de tweede keus gebruikt (tenzij die valt op de kandidaat die eerder al was afgevallen dan wordt de derde keus gebruikt). Enzovoort, enzovoort tot er een kandidaat is met een absolute meerderheid. Niet voor niets dus dat in Australie wel even duurt voor de uitslag bekend is. Wat natuurlijk heel aardig is, is dat je voor je eerste keus niet strategisch hoeft te stemmen. Maar wat vooral een goed selling point is, is dat dit systeem maakt dat niet de meest populaire, maar de minst gehate kandidaat wint. En daar beste mensen, hebben gepolariseerde stemmers in het huidig tijdsgewricht best behoefte aan zo laten de Fransen maar weer zien. 

Mailen helpt

We worden allemaal wel eens gek van alle commerciele mails die we krijgen, maar soms helpt zo'n mail nog ook. Althans dat is wat BIT-stagiair Femke heeft aangetoond voor slimme herinneringsmails aan mensen die zich wél geregistreerd hebben bij een deelauto-provider, maar na twee tot zes maanden nog steeds geen deelauto hebben geboekt. Vier keer meer mensen dan mensen die geen herinneringsmail hadden ontvangen gingen alsnog voor de eerste keer een deelauto boeken. Knappe uitkomst en sowieso ook een knappe onderzoeksopzet met eerst literatuuronderzoek, daarna interviews, vervolgens vragenlijstonderzoek en ten slotte de met gedragsinzichten volgestopte mail-interventie zelf. Vooral de statische power in deze studie was indrukwekkend, want je kan je voorstellen dat je héél veel proefpersonen nodig hebt wetende dat veel mensen de mail niet openen (ongeveer de helft) en dat maar een klein deel van de mensen alsnog in beweging komt (zo'n 5%). Een mooie studie die op een kosten-batenanalyse de goede kant de bocht uitvliegt. Onze samenwerkingspartners bij de Gemeente Den Haag en de deelauto-provider waren dan in hun nopjes met de resultaten. 

Follow-up Economiekamer: slim (over)compenseren óók voor de burger is zo gek nog niet

Moest dit weekend bij het lezen van een interview met Sandra Phlippen (zie link) in de Volkskrant ontzettend terug denken aan die onlangs o zo geslaagde andere EK die van de Economiekamer (zie link). Sowieso goed om de herinnering en de doorwerking van de Economiekamer levend te houden. Maar goed terug naar dat interview; Sandra Phlippen stelt dat niets doen aan klimaatverandering de wereldeconomie op termijn minimaal 20 procent doet krimpen, terwijl de transitiekosten naar een klimaatneutrale samenleving maar 2 procent van de wereldeconomie bedragen. Vanuit brede welvaart - nu en later - stelt zij zich zo voor dat die generatie van later geen moment zou twijfelen. Maar politiek uitermate lastig omdat de transitiepijn bij de gewone Nederlander van nu terecht komt, die zich zo gestraft voelt voor het blijven doen wat die al deed. Net als een aantal deelnemers van de Ecomiekamer zoekt Sandra Phlippen het in slimme combinaties van beprijzen en stimuleren. In de Economiekamer ging het daarbij over slim overcompenseren van bedrijven en dat dat niet efficient is, maar wel effectief. Bij Sandra gaat het om een CO2 heffing voor bedrijven waarvan je de opbrengsten samen met door de overheid geleend geld gebruikt om de burger te compenseren. En mijn toevoeging daarbij is dat je dan flink wat mensen overcompenseert maar dat dat dan zo maar is en in ieder geval de perceptie van rechtvaardigheid ten goed komt. Lijkt me een goede gedachte om haar te vragen voor de volgende Economiekamer en als zij haar partner dan ook meeneemt is ook de gedragseconomie (zie link) meteen goed vertegenwoordigd. 

   

Voilà: een kant en klare SKIA Klimaatpsychologie

Van de week onder leiding van Danielle een bijpraat met Reint Jan Renes. Reint Jan was niet alleen  spreker op de ASA-BIT jaarlezing 2023 (nog even terug te zien link), maar is ook winnaar van de Deltapremie voor Hogescholen. Het bijbehorende prijzengeld zet hij in om samen met collega's onderzoek te doen naar het reduceren van de CO2-uitstoot van de 10% rijkste Nederlanders. Dat is een goed idee want zoals ik eerder schreef (zie link) is inkomen een veel betere voorspeller van CO2-uitstoot dan klimaatattitude. Met deze onderzoeksfocus sluit hij overigens goed aan bij de onderzoeksagenda voorgesteld in een recent artikel (zie link) dat leest als een kant en klare SKIA voor klimaatpsychologie. Ik zou deze SKIA nu uitgebreid kunnen beschrijven maar de figuur hieronder geeft eigenlijk al een hele mooie samenvatting. Interessant, klaarblijkelijk heeft één van de referees de auteurs aangesproken op het vermeende normatieve karakter van deze studie hetgeen de wetenschappelijke objectiviteit in de weg zou kunnen zitten. Tenminste, aan het eind van het artikel adresseren ze dit ineens. De auteurs komen de - door mij ingebeelde referee - tegemoet door toe te geven dat het denken van uit sufficiency (met bijvoorbeeld de donut economy zie link) inderdaad uitgaat van een gewenst eindbeeld (tussen de buitenring en de binnenring blijven). Maar ze geven ook aan dat zowel de buitenring als de binnenring van de donut is gebaseerd op hard wetenschappelijk bewijs van planetaire grenzen respectievelijk op wat je minimaal nodig hebt voor menselijk welzijn. Nu ja, in hoeverre je het wel/geen probleem vindt als de één de hele donut opeet en de ander alleen de kruimels blijft dan natuurlijk weer wel een zaak van het normatieve.

Uit: The where, how, and who of mitigating climate change: A targeted research agenda for psychology, Lilla M. Gurtner *, Stephanie Moser, Journal of Environmental Psychology