Zoals eerder geschreven bespreekt Pinguïn Fred komende donderdag de essaybundel Polarisatie en perspectief. De bundel is zeer de moeite waard en hangt voor mij ergens tussen de vier en de vijf ballen. De bijdragen van Andreas Kinneging en Femke E. Bakker zetten mij het meest aan tot denken. En dat is toch de bedoeling van zo'n bundel.
Kinneging is inmiddels zovaak gecancelled dat die als het ware weer terugkomt. Hij vindt de voornaamste oorzaak van polarisatie in individualistisch liberalisme. Waar het klassiek politiek liberalisme betrekking heeft op vrijheid ten opzichte van de staat, gaat het bij het moderne individualistsch liberalisme om vrijheid ten opzichte van andere individuen en gemeenschappen. Dat is wat Kinneging betreft volledig uit de hand geëscaleerd. Een situatie waarin inclusiviteit het hoogste gebod is, waartoe iedereen gelijkelijk toegang moet kunnen krijgen tot elk verband. Het vaak in één ademgenoemde diversiteit ziet vervolgens toe op een maatschappij waarin alle gemeenschappen divers moeten zijn; dat wil zeggen bestaan uit individuen die in een pluralistische samenleving deel zouden uitmaken van verschillende gemeenschappen. Dit terwijl gemeenschap per definitie gebaseerd is op gemeenschappelijkheid. Het individualistisch liberalisme ondermijnt volgens Kinneging zo alle gemeenschappen in de maatschappij. Het resultaat aldus Kinneging is dus niet vrijheid, maar atomisering, vereenzaming, onzekerheid en anomie. En dat is problematisch want totalitarisme wordt volgens Hannah Arendt mogelijk en waarschijnlijk als de maatschappij geatomiseerd is.
Het betoog van Bakker sluit hier in zekere zin bij aan. Ook zij gaat in op het belang van groeps/gemeenschapsvorming. Dat de sociale identiteit in een groep bijdraagt aan het gevoel veilig te zijn, het gevoel een plek te weten onder gelijken en begrepen te worden. Zij geeft aan dat individualisering ons zoveel keuzevrijheid geeft dat we soms niet meer goed weten bij wie we nu willen en kunnen horen. Hier zou Kinneging het mee eens kunnen zijn. Zij echter te kiezen voor een actieve aanpak en zet in op het ontwikkelen van actieve tolerantie om affectieve polarisatie tegen te gaan. Om wat citaten van andere essay-auteurs te gebruiken: 'Tolerantie is nu te vaak een dunlaagje vernis van knarsetanden gedogen'. 'De identiteit van de ander als bron zien van zijn morele degeneratie, domheid, krankzinnigheid of slechtheid.' Dit brengt ons in een 'neerwaartsespiraal van woede en verdeeldheid.' Weer terug naar Bakker: 'Tolerantie blijft bij veel mensen te veel hangen in een filosofisch idee dat nauwelijks impact heeft op gedrag. Polarisatie en intolerantie bestaan volgens Bakker omdat mensen, of het nu bewust is of niet, weigeren op hun eigen psychologische mechanismes, triggers en reacties te reflecteren. En daar ligt de kern van het probleem, dat we met ons hoofd denken iets te kunnen aanvaarden, terwijl het gevoel ons iets anders vertelt. Ten diepste emotioneel kunnen accepteren dat anderen anders zijn en anders denken dan jij blijkt voor veel mensen een brug te ver. Zelfs als we cognitief de waarde van tolerant met elkaar omgaan begrijpen, kan dat rationele inzicht lang niet altijd de gevoelens van onveiligheid wegnemen. Er is daarom meer aandacht voor de regulering van emoties nodig.'
En daar schiet volgens Bakker meditatie te hulp om na enig oefenen waarachtig beter te worden in het tolereren van anderen. Dit kan door invulling te geven aan het principe dat Martha Nussbaum van her-categoriseren noemt waarbij een gemeenschappelijke deler wordt benoemd die gepolariseerde groepen samen brengt. Bijvoorbeeld de deler dat alle levende wezens een verlangen delen om een goed, veilig en gelukkig leven te leiden. Meditatie vraagt ons dit te erkennen en om niet mee te deinen op de gevoelsstroom die door polarisatie wordt aangewakkerd. Om door meditatie niet meer meteen emotioneel te reageren op voorvallen, op acties van anderen en zelfs op onze eigen gedachten. De eerste resultaten suggeren dat particpanten zich meer verbonden met anderen gaan voelen.
Misschien niet echt van nature mijn ding, maar wellicht moet ik er toch eens voor gaan. Mandela, Gandhi, Marten Luther King maar dichterbij huis bijvoorbeeld ook onze voormalig Minister Schultz van Haegen gingen me voor.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten