Gedragsexperts adviseren over participatie en burgerbetrokkenheid

De expertsessie die ik donderdag heb voorgezeten had eigenlijk als titel Not in my backyard. Maar al tijdens de voorbereiding werd duidelijk dat de experts vonden dat deze term bij het huisvuil moet. Ten eerste, is het niet helemaal duidelijk of het NIMBY-effect wel echt bestaat. In die zin dat er lang niet altijd een correlatie wordt gevonden tussen afstand van een NIMBY-waardige activiteit en burgerweerstand. Ten tweede gaven de experts aan dat de term NIMBY nog al achterhaald is in de academische wereld. Hij berust op een foutieve aanname waarbij mensen worden gezien als kennisloos, incapabel en  onwelwillend. Deze aanname is vaak weerlegd door onderzoekers die de emoties en bezwaren van burgers uitleggen als morele zorgen die vaak over rechtvaardigheid gaan. Aan de hand van twee casussen - windmolens in Amsterdam-Noord en een afvalscheidingscentrum in Rotterdam Lombardijen - zijn we in twee groepen de diepte in gedoken. Maar niet alvorens de experts hadden benadrukt dat het probleem niet zozeer gelegen is bij weerstand bij burgers, maar bij weerstand van de overheid de inmiddels toch al enige tijd uitgekristalliseerde inzichten van hoe goede participatie en burgerbetrokkenheid eruit ziet, ook daadwerkelijk toe te passen. Au. Gelukkig kon een recent uit de academische participatiewereld naar EZK verhuisde collega het nog wat opnemen voor de overheid. Zo makkelijk is het ook niet om het goed te doen. Los van inmense capaciteitsproblemen bij met name gemeenten, is het moeilijk het juiste niveau van abstractheid/concreetheid te kiezen om burgerbetrokkenheid te organiseren. Is het te abstract dan komen alleen de professionele usual suspects, is het te concreet dan valt er vaak weinig meer met input te doen. De casus Amsterdam liet zien dat ook als je het op papier eigenlijk allemaal wel goed gedaan hebt met het organiseren van participatie dat het alsnog verkeerd kan gaan. In dit geval was het de Provincie Noord-Holland die op naar het zich laat aanzien politieke gronden, een streep door de windmolens zette. Eén van de experts labelde dit als politieke sabbotage. 

Inaugurele rede Jan Willem Bolderdijk: Words speak louder than actions & preach what you practice

Vrijdag de inaugurele rede van Jan Willem Bolderdijk meegemaakt (lang leve de haarscherpe online weergave). Jan Willem is momenteel veel gevraagd bij beleid van wege zijn inspirerende lezingen over social tipping points. Daar ging het nu ook wel enigzins over (zie figuur), maar meer nog dan dat ging het over waar hij als kersverse hoogleraar zijn onderzoek op wil richten. 

Als mensen wel duurzaam denken maar nog niet duurzaam doen (zie ook link) ziet hij dat niet als een vorm van hypocrisie maar als een teken van aanstaande systeemverandering (zie ook link over hypocrisie). Onze woorden laten zien dat we wel graag willen, maar ons er nog niet toe kunnen zetten. Om de verschuiving in attitude goed in beeld te brengen richt hij zijn eerste onderzoekslijn op taalgebruik vanuit het adagium words speak louder than actions. Als voorbeeld noemde hij naast vliegschaamte de sterke opkomst van de term cow milk tussen 2010 en 2020 op sociale media. Voor 2010 was het nogal overbodig om voor milk het woordje cow toe te voegen. Met de opkomst van melkvervangers als sojamelk en havermelk wordt dat wel betekenisvol. Hoewel we nog geen daling zien in koemelkconsumptie (actions), laten words zien dat die wellicht wel in aantocht is. Of dat daadwerkelijk gebeurt is afhankelijk van of er systeeminterventies worden ingezet die die curve uit de figuur doortrekken. 

Zijn tweede onderzoekslijn richt zich op de fase van moral ampliciation waarin een kliene voorhoede van mensen die het gewenste gedrag al vertonen anderen gaan mobiliseren. De vraag daarbij is hoe je deze intrinsiek gemotiveerde mensen in de rol van agents of change kan brengen. Dat is nog best lastig omdat niet alle gedragingen zomaar zichtbaar zijn (de revealed preferences worden lang niet altijd revealed als het ware). Eerder schreef ik over Rober Dur en zijn artikel waar uit blijkt dat het klimaatbewustzijn van de medemens stelselmatig onderschat wordt (zie link). Ook willen mensen niet opscheppen van wege het risico op moral burn-out en ongemakkelijke spanningen. Met zijn onderzoek wil Bolderdijk zich nu gaan richten op het bedenken van gespreksstarters die tot nieuwsgierigheid leiden en niet tot sociaal ongemak.   

Indirect verwees Jan Willem ook nog even naar het recent uitgebrachte advies over een fossiel reclameverbod (zie ook link) ). Reclame maakt mensen minder schuldbewust voor klimaatonvriendelijk gedrag en vervaagt het het onderscheid tussen echte behoeftes en aangeprate behoeftes.

 

Ministry for the future nu in het Nederlands en in de weekendkrant

Zoals een eerdere blog al laat zien ben ik enorm onder de indruk van het boek Ministry for the Future. ( zie link). In de Volkskrant van dit weekend een groot stuk over dit boek nav het verschijnen van de Nederlandse vertaling. In de Volkskrant worden zes aspecten uit het boek uitgelicht. Auteur Kim Stanley Robertson blijft achteraf wat spijt te hebben van één van die zes aspecten namelijk die over de moorddadige kant van zijn hoofdstukken over de aanjagende rol van ecoterrorisme. Karakterfoutje van mij misschien maar die hoofdstukken kwamen bij mij juist overtuigend over als een vorm van noodzakelijk kwaad. Maar goed laten we hopen dat dit ongelijk krijg. Ondertussen goed om te wteen dat 'ecoterrorist' niet uit mijn beropentest komt. Verrassend actueel is het aspect van geo-engineering. Robertson vindt bepaalde aspecten daarvan een noodzakelijk kwaad en wind zich wat op over de weerstand tegen technologische oplossingen. Dat voel ik wel met hem mee. Hij gebruikt ook een nieuwe term die wat makkelijker in het oor ligt climate restoration. Onlangs kwam ik erachter dat er een recent een geactualiseerde kaderinstructie is vastgesteld waarin is afgesproken dat betrokken overheden geen financiele ondersteuning bieden voor dit soort technologische ontwikkeling. Ik snap wel waarom dit bedacht is maar twijfel of we ons rigoreus toepassen van dit kader - dus ook op niet-invasieve vormen van climate restoration - kunnen permitteren. Had ik overigens al gezegd dat het boek echt zeer de moeite waard is en nu ook in Nederlands te verkrijgen is?  

Verkiezingen - de strategische kiezer, verkiezingsthema’s en tegen verkiezingen

Nog een paar dagen te gaan en dan is het zover...verkiezingen. Onder de ideale omstandigheden een eerlijk uitgevochten ideeenstrijd. Maar van die ideale omstandigheden is geen sprake. Omdat we tot op de dag voor de verkiezingen met oppervlakkige debatten en polls worden gebombadeerd, worden stemmers verleid strategisch op partijen te stemmen die nog de grootste kunnen worden. Ook heeft Nederland nog wat te verbeteren op het gebied van eerlijke en transparante financiering van campagnes. In afwezigheid daarvan slagen partijen met een goed gevulde campagnekas er in de vor hun gunstige thema's bovenaan de agenda te krijgen. Ondertussen lijkt er in de politiek weinig interesse in het zorgvuldiger maken van ons democratisch proces (zie ook mijn blog over de Electoral Integrity Index link). Blijft nog over dat je op goed onderbouwde wijze ook op democratishce gronden tegen verkiezingen kunt zijn (zie ook Tegen Verkiezingen link). Zo lang het zover is hebben we allemaal nog een paar dagen op goede en nog betere stemwijzers in te vullen (zie voor een vergelijking link).  

Pinguin Fred leest How to talk about climate change

Op 7 december bespreken we How to talk about climate change. In a way that makes a difference van Rebecca Huntley. Mooi om daar bij te zijn voor de liefhebber, omdat het de laatste keer is dat mijn co-host Felix mee doet als co-host. Hij is geheadhunt om in een tijdschrift boekbesprekingen te gaan verzorgen. Maar ook het boek zelf is zeer de moeite waard. Inmiddels weten we inmiddels wel dat het zeker voor wat betreft het klimaat niet lukt om mensen met inhoudelijke argumenten te overtuigen cq in beweging te krijgen. De Australische auteur Rebecca Huntley juriste voert veel focusgroepgesprekken en is zo uit de eerste hand geconfronteerd met alle Draken van Inactie (zie blog). Vanuit verschillende emoties zoals schuld, schaamte, wanhoop enz enz beschrijft zij hoe klimaatverandering ons emotioneel beïnvloedt en ons al dan niet tot actie weet aan te zetten. Overtuigend laat zij zien dat er gapend gat zit tussen rationeel weten dat er klimaatverandering is en het emotioneel binnen laten dringen van dit gegeven. Dat emotionele binnendringen is volgens haar vaak aan een eenmalige gebeurtenis is gekoppeld. Voor haar als moeder van schoolgaande kinderen, was dat de comfrontatie met de beelden van de scholierenstaking.  Met Robert Dur (zie link) is zij van mening dat het juist belangrijk is veel over klimaat te praten, omdat veel mensen ten onrechte denken dat andere mensen er minder mee bezig zijn (zie link). Nu afgaande aan het aantal van mijn blogs dat aan klimaat raakt gaat dat alvast goed. Laat me weten dat je erbij wilt zijn en ik stuur je de link. Hopelijk tot de 7e om 16.00!! 

Postgroei mobiliteit? Nog wat werk te doen!

Deze week een mooie ASA-sessie bijgewoon met Paul Schenderling (zie ook ASA-BIT jaarlezing (link)). Die was prachtig, ging over circulaire economie en ga of ons nieuwe ideeën over hoe je vanuit sociaal, technisch en systeemperspectief kunt kijken naar micro, meso en macro problemen en circulaire oplossingen voor elektrische apparaten zoals wasmachines, boormachines en smart phones. Eerder is zo'n sessie geweest over mobiliteit en er komt er nog één over het NMP. Een aanrader! Uit de presentatie voor de mobiliteitsessie blijkt dat Paul daar een paar mooie studies in de vakliteratuur heeft weten te vinden. Twee studies zijn daarbij zeer de moeite waard. Dat is deze (zie link) over stedelijke mobiliteit en de verregaande interventiemixen (veel verder dan nu) die je moet bedenken om de CO2 reductiedoelstellingen te halen. Maar ook dit initiatief (zie link) uit Cambridge waarin nog wat verder wordt gegaan voor de luchtvaart (namelijk tijdelijk helemaal niet meer vliegen). Nog een geluk dat KLM aan de weg timmert met Sustainable Aviation Fuel. Hieronder ook twee plaatjes die Paul op basis van deze studies gemaakt heeft. In een andere Briste studie (Peter Wells) wordt nog eens duidelijk bekrachtigd dat er voorlopig nog voldoende werk te doen is aan duurzame mobiliteit "The intention therefore is to create the least need for mobility, provided in the least resource-intensive manner, with the lowest negative externalities, for the vast majority of the population" 

     

BIT treedt op tijdens de Innovatie Expo 2023

Nadat we eerst 's ochtends een training doenvermogentoets hadden gedaan, gingen we als BITters licht aarzelend code oranje in op weg naar de Innovatie Expo in Rotterdam. Dat bleek - ondanks de aarzeling - een goede risiso-inschatting, want het lukte uiteindelijk ook weer om thuis te komen (met dank aan een hele vriendelijke RWS-collega!). Terug naar de expo. Op de beursvloer van de expo krijg ik altijd een beetje information overload, maar ik was wel meteen zwaar onder de indruk van een innovatie van de Innovatie Expo zelf. En  dan heb ik het over de silent discosets. Midden op de verschillende zones van de beursvloer waren open presentatieruimtes ingericht met op iedere stoel een koptelefoon om ongestoord de sprekers te kunnen volgen. Dat het dan te verstaan is, is al een hele goede innovatie, maar wat minstens zo goed werkt is dat het zo een stuk laagdrempeliger wordt om presentaties bij te wonen. In voorgaande edities bleven voor mijn gevoel, mensen vaak wat plakken op de beursvloer en werden met name later op de dag de toen nog afgesloten zalen waar sprekers optraden minder bezocht. Voor BIT was deze innovatie zeer welkom want wij moesten als aller laatste optreden met zo'n silent discoset en het was al snel volle bak. Gewapend met de EAST-methodiek (zie link) hebben we als BIT team samen met de bezoekers twee innovaties geadviseerd over het beter geadopteerd krijgen van hun innovatie. RIVM pitchte daarbij kort over hun meetmethode om in rioolwater te meten aan ziektekiemen, alcohol, drugs, microplastics diabetes enz enz. Zij willen dat mede-innovatoren RIVM vragen het effect van hun innovaties te monitoren aan de hand van concentraties in rioolwater. RWS'er en duurzaamheidsinnovator Stan Kerkhofs pitchte zijn idee om in Eindhoven ziekenhuizen biologisch voedsel te laten serveren dat binnen geproduceerd binnen een straal van 15 km is geproduceerd. Zijn uitdaging is het vooral de ziekenhuizen en andere stakeholders mee te krijgen. Beide innovatoren gingen met een set bruikbare en ook minder bruikbare :-) adviezen naar huis én met als speciale beloning ieder een set EAST-kaarten. 

      

Goed om naar Doenvermogen te kijken, maar euh...wat is het eigenlijk?

In mijn blog over SCP mensbeelden van vorige week liet ik al even vallen dat ik deze week een JenV-RIVM workshop zou gaan voorzitten over de Doenvermogentoets. Zo'n 25 enthousiaste interdepartementale collega's waren hierbij. De doenvermogentoets is ooit een soort van bedacht door de WRR en is inmiddels wettelijk voor nieuwe wetsvoorstellen. Echter de situatie is net als bij de pil van Drion, ....de toets bestaat nog niet, althans niet in gestandaardiseerde vorm. Dat geeft als vanzelf wat verwarring en wat ook niet helpt is dat de term 'doenvermogen' niet bestaat in de vakliteratuur. Het is dus niet eenvoudig te bedenken wat wel en niet onder 'doenvermogen' valt. In ieder geval vaardigheden als in actie komen, met tegenslagen omgaan en gedrag volhouden. Een onlangs gestartte RIVM- promovenda heeft in een poging tot reversed engineering geprobeerd scherp te krijgen wat wel en niet onder doenvermogen valt (zie figuur, bron Lisa Tholen|). Maar ondanks deze ruis is het goed om stelselmatig naar gedragsaspecten te kijken; liever ééntje teveel dan ééntje te weinig denk ik dan. JenV heeft inmiddels 80 Memories van Toelichting doorgelicht. Conclusie: er wordt nog vaak een potje gemaakt van de doenvermogentoets, maar gelukkig soms ook niet. Bij DUO- van de studiebeurzen - hebben ze bijvoorbeeld gewoon een dummy website gemaakt om in het echt uit te proberen wat wel en niet goed gaat met de doenlijkheid van het aanvragen van de beurs en eventuele leningen. Een andere bevinding van de workshop was dat de term 'toets' weliswaar helpt bij het creëren van een beeld van serieus te nemen exactheid, maar dat het woord 'toets' ook ten onrechte suggereert dat je maar één keer in het hele beleidsproces naar doenvermogen hoeft te kijken (zie figuur). Tja wat verder. O ja uitvoeringsdiensten zijn er vaal al wat beter in dan beleidsdirecties en ook al denken we bij doenvermogen aan de sociale sector, ook voor IenW is het van belang. Een collega van de Belastingdienst suggereerde mij bij een eventuele doorstart van BnG nog eens goed naar doenvermogen te kijken voor watbetreft het inschatten van hoeveel km je in een jaar gaat rijden. Ook een toltunnel waarbij je achteraf actief op internet moet inloggen om te kunnen betalen zou wel eens minder kunnen scoren op 'in actie komen'. 

SCP rapport vraagt om aandacht voor mensbeelden in beleidstheorie

Het recent verschenen SCP rapport Mensbeelden achter beleid  (zie link ) laat zien dat we bij beleid maken te weinig nadenken over de beleidstheorie. Beleidstheorie wordt in het rapport omschreven als 'het geheel van veronderstellingen die onderbouwen welke beleidsinterventies nodig zijn en waarom voor het realiseren van een beleidsdoel'. Die veronderstellingen zijn er natuurlijk wel, maar het gemis zit meer in het onderbouwen. SCP roept dan ook op de beleidstheorie te expliciteren en de aannames over hoe mensen zijn en zich gedragen (de mensbeelden) te toetsen. Voor het rapport heeft SCP dit met terugwerkende kracht gedaan voor twee dossiers gedaan met een onderzoeksaanpak genaamd Realistische Evaluatie (of althans een deel daarvan). Naast literatuuronderzoek bestaat deze aanpak uit interviews en focusgroepgesprekken. Zij hebben de focusgroepgesprekken met beleidsmakers gedaan, terwijl BIT die onlangs juist heeft gevoerd met de mensen zelf. Beide aanpakken kunnen elkaar mooi aanvullen denk ik dan. SCP heeft haar aanpak ook gebaseerd op het eveneens door BIT gebruikte COM-B model van Susan Michie (zie ook link). Het rapport is inspirerend en zeer de moeite waard. De aanbevelingen lezen vooral als een oproep om het beleidskompas en de doenvermogentoets echt serieus toe te gaan passen. Al was het alleen maar omdat de Raad van State inmiddels al een eerste stapheeft gezet mensbeelden op te nemen inhaar beoordelingskader. BIT probeert beide aanpakken -beleidskompas en doenvermogentoets - onder de knie te krijgen en aan beleid te slijten. Komende week zit ik een workshop voor over de doenvermogentoets met JenV en RIVM en de week erop ondergaat BIT zelf een training in het uitvoeren van de doenvermogentoets. Overigens geeft SCP aan dat ze vinden dat doenvermogen - vaardigheden als in actie komen, met tegenslagen omgaan en het volhouden van gedrag - te veel alleen kunnen in gaat en te weinig op willen, moeten en mogen. Heb ik de eerste vraag voor de training doenvermogentoets al klaar liggen :-).      

  

Wat werken er toch een helden bij IenW!

Min of meer gelijk na terugkeer van mijn vakantie heb ik twee interne sessies begeleid. De eerste was een soort van project closure van het project Betalen naar Gebruik, dat met de val van het kabinet controversieel verklaard was. Nu zullen ze daar na 1,5 jaar hard werken ongetwijfeld flink van gebaald hebben (dat gaven ze ook wel toe), maar daar was tijdens de sessie weinig van te merken. Men was vooral erg gemotiveerd om lessen vast te leggen voor een eventuele doorstart na de vorming van een nieuw kabinet. Een indrukwekkend stukje ambtelijke loyaliteit denk ik dan. De belangrijkste wens bij een eventuele doorstart van de teamleden was om vanaf de start een volledig bemenst team te hebben. Begrijpelijk want daar gaat het voor een projectleider nog wel eens mis. Die is vaak enige maanden onderweg voor hij/zij een volledig team bij elkaar heeft gesprokkeld. De andere sessie was met de helden van de afdeling Duurzame Luchtvaart. De tijden dat oud-VROM-collega's het gekscherend maar toch ook een soort van terecht konden hebben over DG Luchtvaartbelangen is toch echt wel voorbij. Er is nu duidelijk sprake van een gemeleerd en toegewijd gezelschap dat varieert van collega's met toch ook een welgevallig oog voor de sectorbelangen, tot collega's die skin in the game ook gewoon niet meer vliegen. Van collega's die met engelengeduld internationale onderhandelingen ondergaan tot jonge honden die tot over hun oren in de verschillende varianten voor de vliegtaks zitten. En dat met veel wederzijds respect. Dat heb ik trotsmakend ondergaan. Welk kabinet, met welke luchtvaartsmaak er ook komt, bewindslieden kunnen rekenen op een deskundig, loyaal en waar dat gepast is tegensprekend team. 

        

Pinguin Fred leest Gewone Deugden. Samenhang in een verdeelde wereld - Michael Ignatieff

Dit boek vormt de uitkomst van het Carnegie Centennial project (zie link)waarbij de auteur samen met medewerkers van de Carnegie-stichting bezoeken brengt aan New York, Los Angeles, Rio de Janeiro, Bosnië, Myanmar, Fukushima en Zuid-Afrika.  De centrale vraag daarbij is: "Komen we door de mondialisering ook op ethisch gebied nader tot elkaar?" Idee daarbij is dat we steeds meer op dezelfde manier over ethische kwesties zouden gaan denken doordat onze spullen, de markten, onze levensstijl en de kansen die we in het leven krijgen steeds meer op elkaar gaan lijken Om de spanning er maar gelijk even af te halen.....het antwoord is "nee, we komen niet ethisch tot elkaar". Wat alle mensen wel gemeen hebben volgens Ignatieff zijn gewone deugden, die hij omschrijft als aangeleerde praktische vaardigheden in moreel gedrag en inzicht. Niet te verwarren met gemeenschappelijke waarden. En die gewone deugden  - als vertrouwen, eerlijkheid, beleefdheid, verdraagzaamheid en respect - kunnen een stevig moreel besturingssysteem vormen mits ze ondersteunt worden door goed functionerende instituties. Al met al zijn het dus niet de mensenrechten of de mondiale ethiek, maar de gewone deugden die er in de praktijk toe doen. Daar komt zo betoogt Ignatieff wel wat achter vandaan: "Terwijl asiel vanuit de mensenrechten bekeken een recht is waarop iedere vreemdeling jegens een staatsburger aanspraak op kan maken, als hij maar goed kan onderbouwen dat hij in zijn eigen land vervolgd wordt, is asiel vanuit het perspectief van de gewone deugden een schenking van een staatsburger, en mag hij zelf beslissen of hij daaroe bereid is of niet." De taal van de mensenrechten en die van de gewone deugd komen - geeft Ignatieff aan - dan wel weer samen in compassie, medelijden en ruimhartigheid. Maar vanuit het mensenrechtenuniversalisme wordt medelijden veracht omdat het willekeurig, emotioneel en zeer persoonlijk is. Dat lijkt me niet alleen waar, maar ook intens menselijk. Toen een 55 jarige man (ben ook 55) uit de Gazastrook op tv voor zijn verwoeste winkel zei dat hij in zijn leven alleen maar oorlog gekend heeft, kwam dat toch wat extra binnen in mijn compassiekwab. En inderdaad dat is willekeurig, emotioneel en zeer persoonlijk. Maar euh klein sprongetje ...iets heel anders, is het boek nu ook de moeite waard? Mmmm het bungelt voor mij ergens tussen de twee en drie ballen. Drie omdat er mooie zinnen in zitten en ook wat diepe inzichten. Twee omdat in de inleiding een wetenschappelijkheid wordt gesuggereerd die niet wordt waar gemaakt. Het boek sprint van vraagstelling, via een rijke reeks wat toevallige observaties naar een slothoofdstuk vol stellige conclusies. Aan de bespreking deelnemen? online do 19 okt van 16.00-17.00 uur. Het vorige boek - dat van Mazzucato  (zie link) komt ook weer even aan de orde. Stuur me een mail en ik stuur je de link!

 

     

O oh Den Haag

Vorige week maandag na de vakantie voor het eerst weer op de fiets naar kantoor en onderweg gelijk weer even een autobezetting gemeten. Iedere keer als ik op de Koningskade tien langzaam voortschrijdende auto's telde, zag ik in acht, negen of alle tien de auto's de bestuurder in haar/zijn eentje zitten. Dat bleek een mooie voorbereiding voor mijn presentatie bij de Gemeente Den Haag te zijn over onderzoek naar oa autodelen en carpoolen. De presentatie (dank Alissa & Sanne) gaf meteen veel enthousiasme in die zin dat we weer een aantal leads hebben voor een carpoolpilot en dat ik deze week met de Provincie Zuid-Holland wat uitgebreider ga kennismaken met het gedragsteam in oprichting aldaar. De Gemeente Den Haag had zelf nog een mooie presentatie over hun ervaringen met de fietsvlonder (zie foto). Bedacht in Rotterdam maar nu in veel meer steden in opkomst. Inmiddels is de implementatie van de fietsvlonder een indrukwekkend staaltje procedurele rechtvaardigheid; alleen als de meerderheid van de omwonenden na een proefperiode blij is met de vlonder (...en kan leven met de opoffering van één parkeerplaats), wordt de vlonder vervangen door een definitieve fietsstalling. De vlonder komt dat weer beschikbaar voor een andere Haagse straat....en anders ook.   

Frankrijk carpoolland

Al eerder schreef ik eens over hoe vervoersarmoede op het immense Franse platteland wordt aangepakt met een bemoedigende versie van beveiligd liften (lees hier het relaas over de Franse groene duim). Op vakantie in Frankrijk viel me al op dat er veel carpoolparkeerplaatsen zijn en dat met borden boven de snelweg wordt opgeroepen tot covoiturage. Op de terugweg naar Nederland zapte ik in onze hotelkamer langs voor mij grotendeels niet te volgen Franse TV-zenders. Ook in Frankrijk veel autoreclames, maar wat opviel aan het begin van een Peugeot-reclame was dat in de tekstbalk onderin werd opgeroepen tot carpoolen. Dat is best mal dacht ik nog, want dat doet een autofabrikant toch niet vrijwillig? Gelukkig is mijn vrouw wel Franstalig en die wist vliegensvlug uit te googelen dat vanaf 1 maart 2022 autoreclames moeten oproepen tot ofwel carpoolen, ofwel fietsen op korte ritjes, ofwel met het OV gaan. En dit geldt voor alle type reclames dus radio, tv, kranten, bioscoop en internet. Los van de vraag of dit enige uitwerking heeft laat dit zien dat het zeer wel mogelijk stringent beleid te formuleren voor fossiele reclames, én het laat ook zien dat de Franse overheid carpoolbeleid serieus neemt. Iets dat wij - zou mijn loyaal ambtelijke advies zijn - natuurlijk ook weer zouden moeten doen in NL (zie hier zomaar een onderbouwing). Ik ga in ieder geval eens bij de verkeersattaché in Parijs na (wie is dat momenteel eigenlijk?) wat er zoal aan carpoolbeleid is in Frankrijk (ik voel eeen studiereis aankomen) en of er ook iets van effectmetingen zijn gedaan aan de verplichte reclamebijsluiters. Nederlandse gedragsexperts ronden momenteel een brief aan de Tweede Kamer af over de (on)wenselijkheid van een fossielreclameverbod. Zij zijn - in mijn eigen woorden - tegen het werken met bijsluiters (je zet de deur wijd open voor green washing) en voor een fossielreclameverbod. 

CO2-calculator van Milieucentraal helpt mij weer verder op het klimaatvriendelijke pad

Zoals je weet ben ik best wel een fan van de CO2-calculator van Milieucentraal (zie link). Het is voor mij een uitstekend hulpmiddel om een positief handelingsperspectief aan mijn toch vaak wat ongerichte klimaatongemak te geven. Al eerder heb ik flink wat van mijn voetafdruk afgeknabbeld door niet meer intercontinentaal te vliegen (zeg nooit nooit), door ons huis verder te isoleren en door geen koe meer te bereiden. Nu blijven de categorie 'eten' en de categore 'auto' onze grootste bijdragen. Dus het weekend  maar eens zitten dubben over het inruilen van onze VW UP! voor een e-auto. Dan is het goed om zelf wat berekeningen te doen van het type dat voor Milieucentraal veel te gedetailleerd is. En dan valt de besparing ineens flink tegen. Onze Up! rijdt gemiddeld 1 op 24 en stoot daarbij ommenabij de 100 gram CO2/km uit. We rijden zo'n 20.000 km en dan kom je op 2 ton CO2 terwijl Milieucentraal voor een generisch type e-auto dan op 1,2 ton uitkomt. Bij Milieucentraal houden ze voor de berekening een groen/grijze elektriciteitsmix aan. Dat klopt voor mij denk ik vrij aardig, want ik heb dan wel panelen en groene stroom maar geen mogelijkheid een laadpaal op mijn balkon te plaatsen. Tja dan zijn het met een besparing van 800 kilo CO2 per jaar duurbetaalde kilo's als je bedenkt dat ik toch zo'n €15.000 bij zou moeten betalen voor een tweedehands Renault zoe, Hyundai ioniq of Nissan leaf (beetje in het ruime 200 km actieradius-segment). Denk dat ik dan toch maar van afzie. Met mijn vrouw inmiddels bedacht dat we van 2-4 keer in de week vlees eten terug gaan naar 1 keer in de week; dan pakken we volgens Milieucentraal 900 kilo CO2-winst (ongecorrigeerd voor koe). Overigens laat ik mijn berekening van de e-auto heel graag corrigeren door de DuMo-collega's van team e-auto.

 

         

Maat houden met de menselijke maat

Hoewel ik ook weleens kritisch ben op de vaak in NSOB-essays gebezigde orakeltaal (zie link) is hun nieuwe essay over de menselijke maat wat mij betreft een voltreffer (zie link). De 'menselijke maat' is natuurlijk een heerlijke hartverwarmende term waar iedere burger en iedere politicus ontzettend voor is. Dat heet, zo lang je het lekker abstract houdt. Zodra je die menselijke maat handen en voeten probeert te geven ontstaat het chagrijn. Dat chagrijn past ook bij het dienen van het algemeen belang. Of zoals de NSOB het mooi stelt: "sommige besluiten zijn onvermijdelijk hardvochtig voor de een en wenselijk voor de ander. Het is goed deze positie van de overheid te benadrukken: het verdelen van pijn is ook het toebrengen van pijn, het toevoegen van leed is nu eenmaal in een democratische rechtstaat een onafwendbare overheidstaak." NSOB fileert de term 'menselijke maat' en probeer tot invulling te komen vanuit vijf routes verdeeld over de twee zichtlijnen: van mens naar regelgeving en van regelgeving naar mens. Maar ze beginnen met een passende bijsluiter: "We kunnen niet genoeg benadrukken dat ‘de menselijke maat’ geen wondermiddel is. Het is niet het antwoord op alles waarvoor het momenteel wordt ingezet, zoals tegen het verlies van vertrouwen, tegen complexiteit, tegen incidentgedreven beleid, tegen te weinig aandacht voor de uitvoerbaarheid van beleid." Als we dan van regelgeving naar mens kijken dan geldt dat als je beter rekening wilt houden met de uitzondering, je op den duur vastloopt in steeds meer specifiek maatgevende regels. Kijken we van de mens naar de regelgeving dan is het goed te beseffen dat deze zich uiteindelijk vooral richt op de rafelranden – de uitzonderingen – en daarmee het systeem zelf niet wezenlijk verandert. Een overtuigend voorbeeld om dit toch wél goed te doen is de Maatwerkplaats (bonuspunten voor de naamgeving) van de UWV waar UWV-collega's kunnen binnenlopen als ze vinden dat een regel onheus uitpakt voor een klant. NSOB eindigt weer met een wat hoger orakelgehalte: "Juist waar de overheid haar eigen ‘matigheid’ weet te vinden, ontstaat er ruimte voor een menselijke maat." In de figuur twee van de routes met in het grijze vlak de bijbehorende nadelen. 

En inderdaad de e-auto's worden steeds zwaarder, onveiliger en minder duurzaam

Deze week in The Economist een stukje over de steeds groter wordende supersize e-auto's. Paul Schenderling wees al eerder op het fenomeen van de zwaarder en groter wordende auto (ze link). Zowel omdat de winstmarge op grote e-auto's groter is en omdat de consument erom lijkt te vragen worden de e-auto's steeds zwaarder en groter. Dit met als summum de 4000 kilo wegende e-hummer waarvan alleen de accu al zwaarder weegt dan een Honda Civic. Volgens de NGO Transport and Evironment hebben óók de zware e-auto's een kleinere CO2-afdruk dan een gemiddelde fossiele auto, maar toch lijkt dit een onwenselijk fenomeen. Er is meer elektriciteit nodig om ze te laten rijden en door grondstoffenschaarste worden goedkopere modellen zo duurder en daardoor minder bereikbaar. Ook zijn deze tanks minder veilig voor de overige weggebruikers en door slijtage van remmen en banden zijn er meer emissies. Wat The Economist betreft is het aan overheden in te grijpen door meer laadpalen aan te leggen om zo de range anxiety de kop in te drukken (dat doet NL natuurlijk al best wel heel goed), door wegenbelasting in te voeren voor de zwaargewichten en door verhoogde km-heffingen en parkeertarieven op te leggen. Daarbij helpt dat Chinese fabrikanten - die zich met name op de kleinere modellen richten - de Amerikaanse en Europese fabrikanten er toe aanzetten het uitfaseren van de kleine e-auto's te heroverwegen. 

  

Gelezen: Tony Judt - het land is moe. verhandelingen over onze ontevredenheid

Dit boek van de in de VS gevestigde Engelsman Tony Judt is al weer dertien jaar oud maar doet - zeker in tijden van de puntjes op de i van de verkiezingsprogramma's - nog zeer actueel aan. Net als Michael Sandel (zie link) denkt hij na over de toekomst van de sociale democratie. Die mag ook best idealistisch zijn van hem,  immers - zo stelt hij - zonder idealisme wordt de politiek teruggebracht tot een soort sociaal boekhouden. Wat hem betreft is het tijd om los te komen van de 'kritiekloze bewondering voor een onbegrensde vrije markt, minachting voor de publieke sector en het waandenkbeeld van de onbeperkte groei'. Van Judt moet de sociaal-democratische traditie zich allereerst richten op het terugdringen van de ongelijkheid, omdat 'in een toestand van endemische ongelijkheid alle andere doelen moeilijk te verwezenlijken zijn'. Hij legt uit dat voor het inrichten en onderhouden van een stelsel van sociale zekerheid wijdverbreid vertrouwen noodzakelijk is. Dat zal zich - zo geeft hij aan  - het eenvoudigst voordoen in redelijke compacte homogene samenleving (lees: de kleine Noord-West Europese landen). Dat raakt enigzins aan het goedaardig patriotisme van Sandel. Hij lijkt ook een voorstander van brede welvaart avant la lettre. Zo geeft hij aan dat we niet kunnen doorgaan met het in een moreel vacuüm evalueren van onze wereld en de keuzes die we maken. Als Engelsman ergert hij zich groen en geel aan de privatisering van het OV aldaar. Zodoende staat er een vermakelijk hoofdstuk over de treinen in het boek. En ook dat is in tijden van spitsheffingen en lege bussen verrassend actueel voor de NL'se situatie. Een paar mooie uitspraken:

• De paradox in het openbaar vervoer is namelijk dat het minder efficient wordt naarmate het beter functioneert.
• Treinen zijn, net als bussen, vooral een sociale voorziening. Iedereen kan wel een winstgevende spoorwegmaatschappij beginnen als er geen andere eis wordt gesteld dat het heen en weer laten rijden van druk bezette intercities. 
• Het station (of de hub denk ik dan) en de faciliteiten die langs die weg zelfs in de kleinste gemeenschappen geboden worden, zijn zowel een symptoom als een symbool van een samenleving met gezamenlijke ambities.
• De daarvoor benodigde subsidie zal volgens een bepaald soort economen ongetwijfeld slecht besteed zijn, want het is toch goedkoper om de rails weg te laten en iedereen met de auto te laten gaan?
• Als we niet begrijpen dat we gezamenlijk geld aan de trein moeten besteden ...dan komt dat...vooral doordat we omheinde mensen zijn geworden die niet meer weten hoe we de openbare ruimte voor ons aller welzijn moeten gebruiken.

      

Misperceptie van de sociale norm

De sociale norm is een belangrijke voorspeller van ons gedrag; we wijken immers niet graag af van de groep. Dit lijkt nogal gesneden koek, ware het niet dat we ook een verkeerde veronderstelling kunnen hebben van wat de sociale norm is. In deze podcast (zie link) van de Rotterdamse gedragseconoom Robert Dur (met dank aan Ben voor de tip!) wordt dit fenomeen van misperceptie uit de doeken gedaan voor het thema klimaatverandering. Mensen blijken namelijk op verschillende plekken in de (westerse) wereld ontzettend te onderschatten hoeveel medeburgers zich zorgen maken over het klimaat. Ook het draagvlak voor klimaatbeleid wordt systematisch onderschat. Zo laat een recente studie zien dat bijvoorbeeld 2/3 van de Amerikanen voor een CO2-belasting is, maar denken diezelfde Amerikanen dat dit maar voor 37% van de Amerikanen het geval is. Dat is bijzonder en ook relevant. Met Reint Jan Renes en zijn ideeën over de klimaathandafdruk (zie link) adviseert Robert Dur dat we veel meer dan nu met elkaar en met onze politici over onze zorgen over het klimaat moeten praten opdat de sociale norm en de daaruit volgende steunbereidheid beter gekend wordt. Als BIT (bijgestaan door een aantal ASA-collega's) gaan we hier dinsdag mee oefenen onder leiding van de oprichter van klimaatgesprekken.nl Manu Busschots.

   

Gaan die echte duurzame vakantiereizen er dan toch komen?

Bij het op huizen passen kwam in het tijdschrift De Smaak van Italië tegen; een zelfverklaard style magazine voor reizen, cultuur en eten. Naast advertenties voor te dure italiaanse auto's en guitig gekleurde koelkasten kwam ik ook een reisbureau-advertentie tegen met daarin zowel een klassiek vervuilende vliegreis naar Puglia als een duurzame variant naar dezelfde bestemming. Daar ben ik even ingedoken en ik vond wat ik aantrof zeer bemoedigend. Geen nepduurzaamheid van het type 'u vliegt, wel maar de handdoeken worden niet gewassen', maar dus echt met de trein en de elektrische auto. En de tekstschrijver is zó lekker bezig geweest, dat je ook al zin krijgt in de treinreis (zie link). Ik zeg respect! Respect voor de reisorganisatie die een echt duurzaam alternatief aanbiedt en ook voor de mensen die bereid zijn wat extra's te betalen (vanaf €1832 pp te boeken). Had graag nog even een prijsvergelijking gemaakt, maar ik kon de klassieke vervuilende vliegreis niet terugvinden op de site. Hij zou toch niet uitverkocht zijn?  

 

Al Gore gaat helemaal los!

Toegegeven voor mij was oud-vice-president en Nobelprijswinnaar Al Gore een beetje van mijn net- en trommelvliezen gegleden. Maar na dit weekend staat die er weer helemaal op. In een recente TED talk (zie link) gaat de inmiddels 75 jarige Gore een klein halfuur lang beschaafd maar roast-waardig te keer tegen de olie-industrie. En het is ook los van de inhoud gewoonweg heerlijk om naar te luisteren. Was een beetje vergeten dat hij een Baptist from the South is, dus in de podcast-versie kan je je makkelijk inbeelden dat je naar een TV-dominee zit te luisteren. Hij maakt zich onder andere enorm druk over het feit dat de COP in Abu Dabi voorgezeten gaat worden door de CEO van het staatsoliebedrijf aldaar. Hij vindt dat de olie-industrie niets te zoeken heeft op een COP, net zoals de tabaksindustrie niet meer welkom is aan de rooktafel. Hij begint rustig, maar gaandeweg gaat die helemaal los. Veel luisterplezier. Amen!  

Gelezen: The Heat will kill you first

Journalist Jeff Goodell schreef eerder over waterveiligheid - The Water will come - om in zijn nieuwe boek The Heat will kill you first - te stellen dat zeespiegelstijging bij nader inzien een twee-orde effect is als gevolg van hogere temperaturen. Lezers van mijn blog weten zich wellicht nog te herinneren dat ik nogal onder de indruk was van de 20 miljoen Indiërs die tijdens een hittegolf gaan sterven in Ministry for the Future (zie link). Toegegeven een echte pretletter is ook Jeff niet, maar alarmistisch is die dan ook weer niet. Dit niet alleen omdat hij ook uitgebreid ingaat op de mogelijkheden van adaptieve maatregelen, maar ook omdat zijn voorbeelden zich veelal in het hier en nu van de klimaarverandering afspelen. Van wandelaars in Californie tien jaar geleden, tot inwoners van West-Pakistan, tot Parijs in 2003 en Noord-West Amerika in 2019. Zo haalt hij aan dat in het jaar 2019 volgens The Lancet  ongeveer een half miljoen mensen als direct gevolg van hitte is overleden. Dat is ongeveer twee keer zoveel dan door vuurwapengeweld. In een recent paper uit Nature (zie link, met oa een NL co-auteur uit Wageningen) staat uitgelegd dat momenteel 9% van de mensheid buiten de niche geschikt voor menselijke bewoning leeft, aan het eind van de 22e eeuw is dat bij ongewijziged beleid zo'n 1/3 van de mensheid. Toch zo gek nog niet zo'n Hollandse druilzomer.  

 

CE in the US of A

Ondanks dat wij als NL bijna overal koploper in zijn :-), is het ook wel eens interessant te horen hoe ze de zaken elders, zoals in de Verenigde Staten aanpakken. Hoewel Amerikaanse TED sprekers de irritante neiging hebben de tranentrekkende persoonlijk details in hun praatje te stoppen, was het twaalf minuten praatje van Garry Cooper (!) over circualire economie in the US of A net te doen (zie/ luister link). Vanuit Chicago draagt Garry met zijn start-up Rheaply bij aan de Circular City Coalition (zie link). En het is ook niet zo gek je op steden te richten want hoewel maar 3% van het landoppervlak door steden wordt bezet, wonen er meer dan 50% van de mensen,  die daar zo'n 75% van de grondstoffen verbruiken. Eerder schreef ik ook al kort over het belang van nadenken over de schaal van circulaire ketens (zie link). Wat Gary betreft moeten we voor een stedelijke CE voor drie zaken zorgen : (1) Digitale infra: verbindt ieder burger en ieder bedrijf aan ieder ding in de stad. Zo krijg je zicht op kansen voor hergebruik. Als je de internet of things weer wat hoger in de hype cycle (zie link) wil krijgen lijkt me dit ook best een goed idee: (2) Operationele infra: zorgt dat CE gemakkelijk en acceptabel wordt. Denk aan repair shops, refurbishment en afleverservices. En (3) Zorg dat de incentives de goede kant op wijzen. Hier gaat het over slim beleid! Garry timmert met Rheaply vooral aan de weg met kantoormeubilair en labapparatuur. Bij BIT werken we samen met DGMI, het Groene Brein en meubelzaken aan het verbeteren van de koopbeleving van tweedehands meubels. Voor de oplossing hebben we vast de drieslag van Garry nodig.

     

Who’s afraid of the Beleidskompas?

Het is nogal stilletjes rond het recent geïntroduceerde Beleidskompas. Voor BIT is het Beleidskompas een veelbelovend vehikel om gedrag aan de voorkant van het beleidsproces mee te nemen. Bij beleid  zelf lijkt het Beleidskompas echter een stuk minder populair. Laatst hebben we tijdens het gedragsontbijt Beschuit met BIT met de beleidscollega's een kleine gedragsanalyse gedaan rond het Beleidskompas. Wat maakt het Beleidskompas vanuit de gedragsdeterminanten Capability, Opportunity en Motivaction zo weinig geliefd bij de collega's?  

Nou dat blijkt hem voor de C te zitten rond: (1)  Dat er nog weinig ervaring is in de organisatie met het doorlopen van het Beleidskompas; (2)  Dat het onduidelijk is of je alles moet invullen of dat een deel volstaat; (3) Dat men niet goed weet wanneer het Beleidskompas te gebruiken. Aan het begin van het proces weet je nog te weinig, later is de beleidsvorming al te ver. Waar ligt de ‘sweet spot’ voor het invullen van beleidskompas? Voor de O ligt het aan: (1)   Cultuur van ‘rennen’ en ‘brandjes blussen’; (2)  Onhandige website, je moet het zelf in MS Word zetten om in te vullen. Tenslotte ontbreekt het aan M vanuit (1) een ontbrekend gevoel van relevantie. Waarom zou ik dit helemaal gaan invullen?; (2)  een andere praktijk: beleid wordt vaak gemaakt a.d.h.v. andere prikkels: kamervragen en moties. En dan moet het snel van de grond komen. Beleidskompas is (meestal) niet het startpunt; (3) Het heersende gevoel: ‘ik ben beleidsmaker, ik weet wel hoe ik beleid moet maken, ik heb het kompas niet nodig’

Toch slaagden we erin aan twee heldinnen van het dossier Houtstook en een betrokken communicatie-expert een beknopte Workshop Beleidskompas te slijten. Wat het probleem is - de eerste vraag van het beleidskompas - lijkt op het eerste gezicht een nogal hoog nogalwiedes-gehalte te hebben. Houtstook is immers schadelijk voor de volksgezondheid. Recent is een studie gepubliceerd van oa RIVM en mijn oud-toxicologie collega’s van de Universiteit van Utrecht. Daarin wordt een stevige relatie gevonden tussen Houtstook (en dan met name de marker roet) en acute gezondheidseffecten (zie link). Toch is daar niet alles mee gezegd want hoe zit het met andere bronnen van luchtverontreiniging en hun bijdrage aan zowel emissie als blootstelling? En gaat het nu om de algehele populatie of om het gevoelige deel daarvan. En in welke mate is het te doen rond gezondheid en in welke mate om overlast? Dat gezegd hebbende konden we heerlijk de diepte in over de samenhang tussen een eerder toegezegde campagne en de overige bestanddelen van de interventiemix (zie voor lijst met opties link) en de fasering in de tijd daarvan. Betekent de Europese inzet op zeropollution 2050 niet gewoon dat we over 25 jaar sowieso van Houtstook afmoeten vanuit de bevinding dat schone Houtstook niet bestaat (de nieuwste generatie ecodesign haarden lijken het vrij beroerd te doen op ultra fijnstof en PM2,5). Een nuttig uurtje zelfs voor onze doorgewinterde Houtstook Heldinnen. Nu heb ik begrepen dat de departementale evaluatie commissie bedacht heeft dat dit najaar vanuit ieder beleidsDG twee dossiers het beleidskompas moeten ondergaan. Goed, weet dat wij er klaar voor zitten om hier anti-corvee style workshopsgewijs mee aan de slag te gaan. Weet ons te vinden!

Hitte en de chief heat officer

Terwijl het in Nederland best koel is en we de komende week naar verwachting een deukje in het neerslagtekort gaan oplopen, blijft het in Zuid-Europa onverminderd heet. Van de week twee podcasts over hitte beluisterd. Eén van NRC (zie link) en van de New York Times (zie link). Die van NRC gaat er op in dat in 2022 in Europa ruim 60.000 mensen zijn overleden als gevolg van hittestress. De podcast gaat vooral over de gezondheidseffecten van hitte en bespreekt een onderzoek waarin jonge gezonde proefpersonen worden blootgesteld aan hitte bij verschillende luchtvochtigheid. Bij hoge luchtvochtigheid krijgt het hart al vanaf 34 graden te maken met acute hittestress. Dat deed me weer even terugdenken aan het boek Ministry for the Future waarin 20 miljoen mensen in India sterven door een hittegolf samenvallend met hoge luchtvochtigheid en een stroomstoring (zie link). Ook zonder wetenschappelijke fictie is de hittegolf - zelfs in Nederland - dodelijker dan alle andere natuurrampen bij elkaar. Maar omdat er niets kapot gaat, blijft dit nogal onder de radar. Dit kan je dan ook de frustratie noemen van bio-meteoroloog en de eerste chief heat officer van de USA  in Phoenix, Arizona. In de NRC-podcast lijkt het desondanks of het Nationaal Hitteplan sinds Claudia de Breij wat aan het Buckler-effect blijft lijden. Dit plaatje uit de ASA-BIT jaarlezingpresentatie van Reint Jan Renes (zie link) is toch wat minder luchtig. Mooi dat de collega's bij DGWB aan de slag gaan met de herziening van de Nationale Adaptatie Strategie. De eerste Europese chief heat officer is inmiddels ook aangesteld en wel in Athene (zie link). Zij zet zich in voor bomen-aanplant, geaircode opvanglocaties, een verdringingsreeks voor electriciteit en....ook goed gevonden; het geven van namen aan hittegolven. Haar collega uit Phoenix vindt dat vast een goed idee.  

Gedragsdeterminanten voor het gebruik van mobiliteitshubs in Drenthe en Groningen

Van de week een prachtige sessie van stagiaire Marlene van Doorne (RUG) gemodereerd over haar onderzoek naar mobiliteitshubs in Drenthe en Groningen. Marlene had een publiek van zeer geinteresseerde deelnemers uit het noorden en uit het Haagse weten te verzamelen. In het Noorden zijn ze lekker op weg met het aanleggen van hubs. De reiziger weet ze echter nog niet altijd te vinden. Marlene heeft zo'n 15 diepte-interviews gedaan met gebruikers en niet-gebruikers van mobiliteitshubs om zo kwalitatief te achterhalen waar de beperkende factoren voor gebruik zitten. Vaak zit dat - het COM-B-gedragsmodel (zie ook link) gebruikend - in de gedragsdeterminant 'opportunity' de afstand van woonadres naar hub is dan groot (hoewel de hubtaxi dan wel weer uitkomst kan bieden). Vaker dan je wellicht zou denken zit de beperking ook in 'capability'. Waar we in Den Haag wel eens lijken te denken dat alles met een app is op te lossen is het best bescheidenmakend om te bemerken dat men vaak niet weet hoe een deelauto, hubtaxi of deelfiets te boeken en aan wat voor kosten men daarbij moet denken. Daarnaast is er ook niet altijd de 'motivation' die 'capability' te ontwikkelen. Het is dan zaak ook de mensen wat meer bij de hand te nemen en dingen voor te doen.  De collega's uit het noorden zijn hier zeker niet blind voor, maar de citaten van de geinterviewden lezend  leidde dit toch wel tot wat eye-openers voor ze. Marlene heeft op basis van haar gedragsanalyse vier interventies voorgesteld om reizigers aan de hub te krijgen. Lijkt me een mooie mix.

Gelezen: Mazzucato / Collington's The Big Con - how the consultancy industry ...., infantilizes our governments...

Eerst maar even de volledige titel dan: The Big Con - how the consultancy industry weakens our businessess, infantilizes our governments and warps our economies. Dat is een hele mond vol, maar het boek zelf is wat lichter verteerbaar. De toch wel overtuigende claim van de auteurs is dat de grote consultants - of althans de grootschalige inhuur daarvan - verhinderen dat overheden en bedrijven de competenties ontwikkelen die nodig zijn om de groene transitie te doen versnellen. De Deense rijksoverheid is er al vast in geslaagd om in twee jaar tijd de uitgaven aan externe inhuur te halveren. Lijkt me een goede aanleiding om ook binnen IenW nog eens kritisch te kijken naar de tijdelijke inhuur en de inhuur van consultants.  Maar goed dat kritisch kijken zou dan wat verder mogen gaan dan alleen de toets op de 10% inhuur-Roemernorm (zie link). Mazzucato gaat het namelijk om het achterliggende doel, het creeren van een entrepreneurial state; een netwerk van dynamische publike instituties die co-investeren in de hele innovatieketen waarbij het risisco wordt gedeeld. Zij geeft aan dat je daarom ook loopbaanpaden voor ambtenaren moet creeëren die gebaseerd zijn op de onderliggende principes van collectieve waardecreatie en die tot opgavegericht werkende creatieve ambtenaren moet leiden. Voor het zover is hebben Mazucatto en Collington voor nu nog wat andere aanbevelingen oa : (1) zorg dat de samen met consultants opgedane inzichten ook echt landen in de eigen organisatie en borg dat in de inhuurcontracten. De auteurs hebben het dan over het codificeren van kennis, maar we weten inmiddels dat dit helaas maar in zeer beperkte mate mogelijk is (zie CoP Kennis in het hart van beleid ( link en  link) ; (2) maak conflicterende belangen van de consultants transparant. Je kan je met de auteurs afvragen hoe wenselijk het is dat een consultant zowel werkt voor een fossiele vervuiler als voor de overheid die die vervuiler moet reguleren; (3) werk met interne consultants. Check! Dit doen we bij IenW al goed met oa het projectenbureau. Graag voeg ik daar nog even mijn idee aan toe om te stoppen met raamcontracten. Ik denk te zien dat ze onbedoeld grote consultants voortrekken en tot schijnbesparing leiden oa omdat je wel afpraken kunt maken over uurtarieven maar niet over uren (prijs = uurtarief * aantal uren) de grote consultants voor specifieke kennis vaak weer subcontractors aan moet nemen. Beluister vooral ook even de podcast van de Groene Amsterdammer over dit boek met interessante inzichten uit gesprekken met jonge NL'se consultants (luister link).   

 

Aankondiging: zomerwebinar PBL-signalenrapport Betrokken burgers - onmisbaar voor een toekomstbestendige leefomgeving

Op woensdag 23 augustus (10.30-12.00 uur)  zit ik het zomerwebinar Betrokken burgers voor. Tijdens dit webinar presenteert Jetske Bouma het in de titel genoemde signalenrapport. Na afloop gaat zij in gesprek met Judith Elsinghorst (directeur Omgevingsveiligheid en Milieurisico's) en het overige publiek. O ja en ikzelf doe ook mee natuurlijk. Ik kijk hier erg naar uit al was het alleen maar omdat het rapport zeker wat extra aandacht en navolging verdient. Het rapport benoemt de volgende acht signalen: 

1. Burgerbetrokkenheid gaat over meer dan participatie
2. Versterk de kwaliteit van participatie
3. Neem weerstand serieus
4. Maak diversiteit van burgers uitgangspunt van beleid
5. Deel de feiten en zorg ervoor dat beleid begrijpelijk is
6. Faciliteer burgerinitiatief en werk samen aan de opgaven
7. Maak duurzaam gedrag logisch; zorg voor een geschikte omgeving en context
8. Leer meer van de ervaringen met en de kennis van burgers

Het is een helder geschreven, compleet en breed rapport. Die breedte is zowel goed als, tegelijkertijd ook een beetje de makke. Als beleidscollega zakt de moet je in de schoenen bij de vraag: Waar te beginnen? Dan maar tot een wat meer behapbare selectie komen. Voor mijn persoonlijke top 3 laat ik dan nummer 7 even zitten omdat die net iets te comfortabel raakt aan waar we bij het BIT dag dagelijks mee bezig zijn. Dan ga ik voor 3, 4 en 5. 

Neem weerstand serieus  'Het serieus nemen van weerstand vraagt om erkenning van tegenstrijdige belangen en om het niet langer schermen met metingen, toetsing aan normen of risicoberekeningen die laten zien dat het allemaal wel meevalt.' Dit wordt een hele interessante voor het NMP.

Maak diversiteit van burgers uitgangspunt van beleid Dit...'vraagt om beleidsinterventies die rekening houden met cognitieve, fnanciële en sociale vermogens van burgers en waarbij de overheid aandacht heeft voor de consequenties van het beleid voor verschillende groepen en voor de verdeling van lusten, lasten en risico’s.' (zie ook blog over WRR-rapport rechtvaardig klimaatbeleid link).

Deel de feiten en zorg ervoor dat beleid begrijpelijk is. 'Duidelijk communiceren betekent ook eerlijk zijn over mogelijke nadelen en onzekerheden, en transparant zijn over waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt.' 'Het is daarbij van groot belang om de feiten te delen, en zorg te dragen voor een gezamenlijke kennisbasis.' Bij dit laatste moest ik even denken aan het Motivaction-rapport dat ik vorige week besprak (zie link) waaruit blijkt dat 39% van de NL'ders klimaatverandering (vooral) als natuurverschijnsel ziet. Werk aan de winkel denk ik dan. 

Ook deze top 3 vormt al een flinke kluif. Hoe dan ook denk ik dat het goed is deze en stiekem toch ook de andere signalen te verwerken in de pilots voor opgavegericht werken. Daarin zijn per slot van rekening de studieuze en reflectieve condities aanwezig om veilig te oefenen. 

Stuur vooral even een mail als je online deel wilt nemen aan dit zomerwebinar. 

Terug te kijken: ASA BIT event met Paul Schenderling en Reint Jan Renes

Afgelopen maandag was het zo ver het eerst ASA BIT jaar event. In de zaal en online samen waren er iets minder dan 200 deelnemers. Daar was ik ontzettend blij mee. Het optreden van beide heren was ook heel erg goed en beter nog....nog een maandlang terug te kijken ook (zie link). Dit is je kans om met een beperkte tijdsinvestering helemaal bij te geraken op het gebied van post-groei (zie ook eerdere blog link) en gedragsverandering (zie ook eerder blog over Renes link). Zeer de moeite waard en vooral ook niet vergeten om na 59 minuut even aan het verfrissende dansje mee te doen onder leiding van uw bloggastheer. 

Gelezen: Daadkracht en draagvlak - eerste signalenrapport Nationaal Klimaat Platform

NKP- voorzitter Kees Vendrik signaleert drie zaken (zie link): (1) maatschappelijke initiatieven worden onvoldoende op waarde geschat. Hij verwijst daarbij ook naar de brief (zie link) van Pieter Litjens (Uitvoeringsoverleg Klimaatbeleid Mobiliteit) waarin die aangeeft teleurgesteld te zijn in het uitblijven van transitiebeleid voor mobiliteit onder andere gericht op minder kilometers rijden.); (2) Nog niet iedereen kan meedoen; (3) Ook ondernemers vragen om perspectief en consistent beleid. Onder het signalenrapport licht een interessant onderzoek van Motivaction onder 1271 Nederlanders (zie onder aan link) dat in opdracht van Pinguin Fred co-host Felix Wolf is uitgevoerd :-). In het signalenrapport zelf worden met name de laat ik zeggen klimaatpositieve uitkomsten uit het onderzoek benoemd. Ik zie daarnaast tot mijn verdriet toch ook wat minder bemoedigende uitkomsten. Zo ervaren burgers nog steeds binnenlandse sociale vraagstukken zoals gezondheidszorg, criminaliteit, immigratie en omgansvormen veel urgenter dan de klimaatcrisis. Naast 5% ontkenners, ziet 39% van de geënqueteerden  klimaatverandering (vooral) als een natuurverschijnsel.  Zo'n 30% vindt klimaatbeleid (helemaal) niet nodig. Mooi aan het onderzoek is dat gevraagd is naar de sociale omgeving van de geënqueteerden. Flink wat mensenhouden blijken hun mening over klimaattransitie voor zich te houden uit angst voor ruzie of discussie. Van de groep die niet meewil in de verduurzaming van de samenleving (13%) geeft iets meer dan de helft aan dat hun vrienden en kennissen lachterig doen over de aandacht voor klimaat. (plaatje bron: Motivaction)

  

Mooie workshop om tot prioritering van watervriendelijk gedrag te komen

Collega's Eline en Ernst hadden een prachtige water-expertsessie georganiseerd met als doel tot een selectie van doelgedragingen te komen om daar gedragsinterventies en communicatie op te ontwikkelen. De thema's droogte, waterveiligheid/overlast, waterbesparing en waterkwaliteit lagen voor. Zelf begeleidde ik de deelsessie rondom waterbesparing. Dat ging supergoed, niet in de laatste plaats omdat Eline en Ernst er in geslaagd waren flink wat echte experts te verzamelen. Zo kwamen we een stuk verder dan een 'roept u maar' brainstorm. Idee was om een longlist van doelgedragingen in een matrix van impact en haalbaarheid te plaatsen om zo tot een short list te komen. In het plaatje een actie-impressie. Omdat de collega's van DGWB onlangs Berenschot nog eens gevraagd hadden in watergebruik te duiken was de impactkant met hoge nauwkeurigheid aan te geven. Vooral zaken die zich richten op douchen, toileteren en vaat/wasmachines doen het dan goed. Wel is het nodig om separaat goed naar piekgebruik te kijken in tijden van droogte; dan worden watergebruik in de tuin en in het kinderzwembad ineens een stuk relevanter. Dit is ook van groot belang voor de leveringszekerheid van drinkwaterbedrijven. Tenslotte is het opletten geblazen omdat drinkwatergebruik weliswaar grotendeels voor rekening van huishoudens komt (zo'n driekwart), maar dat je dat goed beschouwd niet los zou moeten willen zien van gebruik van oppervlaktewater en grondwater door landbouw en industrie. Waterbesparen vraagt immers om solidariteit in de brede linie.  

CPB-directeur Pieter Hasekamp over kaboutersocialisme en statiegeld

Via Frank Kalshoven (zie link) kwam ik op de lezing van Pieter Hasekamp voor weekblad EW. Kalshoven was overwegend positief over de lezing, maar kritisch op de denigrerende en inhoudelijk niet zo sterke term 'kaboutersocialisme' die Hazekamp voor degrowth hanteerde. Zeker de moeite waard om de lezing 'even' terug te luisteren zelfs het vragenstellend publiek met oa Henk Otten, Mona Keizer en Jeroen Smit voegt wat toe (zie link). Wat highlights:

• Volgens Hasekamp zijn we in plaats van dat de politiek noodzakelijke keuzes maakt,  verworden tot een compensatie/afkoopmaatschappij. Dat leidt tot een lobbycratie en een 'pech moet weg'-mentaliteit. Dat is sowieso een slecht idee omdat de compensatie van de één, de belasting van de ander is. Maar in tijden van hoge rentes is dit ook nog eens onhoudbaar. Van compensatie mag volgens Hasekamp alleen sprake zijn als: (1)  de overheid verwijdbare zaken heeft gedaan (vb aardgas Groningen), (2) als groepen mensen of bedrijven buitenproportioneel worden geraakt (energiecrisis) of als (3) macro-economische schade dreigt op te treden (eerste fase coronacrisis). Naar aanleding van één van de vragen geeft Hazekamp aan te zien dat in politiek Den Haag wel degelijk grote behoefte bestaat om aan de lange termijn te werken, maar dat men zich gegijzeld voelt (zie ook link) .  
• De overheid schept de voorwaarde voor een functionerende vrije markt. Als voorbeeld noemt Hasekamp statiegeld. Het heeft 40 jaar geduurd voor dit volledig is ingevoerd en zonder effectief overheidsingrepen was het er nog steeds niet geweest. Dit terwijl de voordelen evident zijn. Toch mooi dat hij een recent IenW voorbeeld aanhaalt. Heineken kreeg ook nog even een terechte veeg uit de pan vanwege hun getemporiseer.
• Wat we nodig hebben zegt Hasekamp is een overheid die consistent stuurt op klimaatdoelen.  Dus normstelling, beprijzing en innovatie aanjagen en accepteren dat niet ieder bedrijf dit overleeft. CPB-onderzoek heeft laten zien dat klimaatbeleid niet tot krimp en vertrek van bedrijven leidt. Het is aan de overheid maatschappelijk ongewenst gedrag voorspelbaar duurder te maken. Naar aanleiding van een vraag van Jeroen Smit over de spaning tussen beprijzing enerzijds en een rechtvaardige verdeling anderzijds, citeert Hasekamp Tinbergen "Je kunt met één maatregel niet meerdere beleidsdoelen bereiken". Je zal dus naast beprijzing iets aan herverdeling moeten doen.
• Hasekamp is kritisch op fondsen zoals het Groeifonds. Je creëert volgens hem een situatie van 'geld op zoek naar bestemming' en je doorkruist de begrotingsregels; door geld uit te hoeken onttrekt het zich aan een integrale afweging. Valoratie van wetenschappelijke kennis vindt hij dan wel weer een goed idee.

 

Knap PBL-rapport over circulair gedrag met wat optimistische twijfel van mijn kant

BIT-kernteamleden en PBL-collega's Julia Koch en Kees Vringer hebben een prachtig en origineel rapport geschreven over gedrag, bereidheid en potentiele milieuwinst van een enorme reeks circulaire gedragingen (zie link). Omdat we bij beleid in zijn algemeenheid en bij een gedragsaanpak in het bijzonder veroordeeld zijn om ons tijdrovend op onderscheidbare individuele doelgedragingen te richten, is het reuze handig om te weten bij welke gedragingen de potentiële milieuwinst het hoogst is. Dit om de beperkte capaciteit die we hebben goed te kunnen richten. Dat hebben Julia en Kees met een soort van drieslag aangepakt: (1) milieu-impact van een gedrag berekenen (op zich al een helse klus); (2) uitvragen in hoeverre mensen een bepaald milieuvriendelijk gedrag nu al vertonen. Je meet dan wat zij terecht noemen het 'zeg-gedrag', dat is helaas niet noodzakelijkerwijs hetzelfde als wat mensen in het echt doen (het 'doe-gedrag'); (3) uitvragen in hoeverre mensen bereid zijn milieuvriendelijk gedrag dat ze nu nog niet uitvoeren in de toekomst wel uit te voeren als dat gedrag aantrekkelijker wordt gemaakt. Zeg maar ((3)-(2)) * (1) is dan een mooie maat voor de potentiële milieuwinst, zeker als je dan ook nog rekening houdt met voor hoeveel mensen dit een relevante gedraging is. Volgens mij een prachtige basis om in samenhang met de reeds eerder verschenen CE-gedragsstrategie onze capaicteit te helpen richten. Maar zoals in de titel aangekondigd heb ik ook nog een optimistische twijfel bij deze studie. Dat het zeg-gedrag niet helemaal betrouwbaar is, is door Julia en Kees uitgebreid bediscussieerd. Op mijn beurt twijfel ik optimistisch of mensen wel goed in staat zijn om te voorspellen of ze iets niet bereid zijn te gaan doen. Mijn hypothese: mensen zijn beter in voorspellen wat ze wél willen dan in voorspellen wat ze niet willen. Zeker nu mijn vrouw dit weekend een 'tweede kans' smartwatch bij de koele blauwe winkel heeft gekocht. Misschien moeten we een klein deel van onze tijd toch ook maar gewoon gebruiken om delen, lenen, huren, tweedehands en refurbished wat op te stuwen. 

         

Gelezen: Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie (Caroline de Gruyter)

De afgelopen avonden dit heerlijk meanderende en schijnbaar moeiteloos geschreven boek gelezen. Die moeite zit er overigens wel in, want Caroline de Gruyter heeft veel mensen gesproken en nog meer geschiedenisboeken gelezen. Het beeld dat zij overtuigend weet neer te zetten is dat het Habsburgse Rijk veel overeenkomsten vertoont met de Europese Unie. Hieronder een reeks inzichten/citaten die niet noodzakelijker wijs met dit beeld te maken hebben, maar die ik zeer de moeite van het reproduceren waard vond: 

• De EU is, net als het Habsburgse Rijk dat was, in permanente metamorfose. En ook al gaan die veranderingen voor sommigen te traag en zijn ze halfbakken: dat is de natuur van het beestje. Het is nooit 'af'. 
• Als elk land een vicepremier van Europese Zaken zou hebben die geen nationaal ministerie runt, zou dat helpen. Hij of zij kan zorgen dat Europese zaken de aandacht krijgen die ze verdienen. Zo iemand heeft een iets hogere rang dan ministers, en kan hen aan hun staart trekken en herinneren aan Brusselse afspraken. De vicepremier zou permanent overleg voeren met collega's in andere landen. Dit zou de Euopese machinerie wat beter kunnen oliën.
• Er zijn momenteel vijf landen waar de oude Habsburgse grens dwars doorheen loopt: Polen, Oekraïne, Roemenië, Servië en Montenegro. Een in 2006 uitgevoerd onderzoek  (Beckers et al) laat zien dat burgers in die landen die in gebied woonden dat tot 1918 tot het Habsburgse Rijk had behoord, meer vertrouwen hebben in politie en rechtspraak dan hun landgenoten in voormalig Pruisen, Rusland of het Ottomaanse Rijk. Ook zeiden zij dat er minder corruptie was. (heel bijzonder toch zo bijna 100 jaar na dato?). 
• Het Habsburgse Rijk had honderduizenden ambtenaren. Alle Brusselse instellingen bij elkaar hebben ongeveer evenveel mensen in dienst als het aantal douaniers dat Groot-Brittannië alleen al nodig had na de Brexit: 50.000. 
• De Habsburgers kozen vaak voor de burger. Net als de EU nu, die de consument probeert te steunen. In 1973 toen het Verenigd Koninkrijk lid werd deed Brussel onder Brits protest Brits ijs in de ban. Dat bleek gemaakt van bevroren varkensvet, dat is goedkoper dan room.
• Wij zitten in de EU, en zien vooral verdeeldheid, besluiteloosheid en zwakte. Maar kijk je  van buitenaf dan zien je één machtig onwrikbaar blok, Buiten zien ze de interne gevechten wel, maar weten ze: zodra de 27 het eens zijn, staan EU-compromissen als een huis en worden ze keihard afgedwongen, óók buitengaats.