31 internationale gedragsexperts adviseren over klimaat en gedrag

Al eerder schreef ik over het advies van onze eigen Nederlandse gedragsexperts over het ontwerp-beleidsprogramma klimaat (ze link) . Maar natuurlijk wordt niet alleen in Nederland nagedacht over de betekenis van het laatste IPPC-rapport en de boodschap daarin dat tot wel 72% van de CO2 eq-emissies van het consumptiegedrag van huishoudens afkomt. The Cambridge Sustainability Commission gaat hier uitgebreid op in met een dik rapport maar ook met een korte policy briefing (zie link) die ik dankzij Onno onder ogen kreeg (Dank!).  Een paar mooie inzichten van de auteurs som ik op:

• Individuele gedragsverandering levert niet alleen een rechtstreekse bijdrage aan emissiereductie, maar moedigt overheden en bedrijven ook aan,  meer aan ambitieus klimaatbeleid te doen. In dat licht is het ook van belang gedragsverandering breder op te vatten dan alleen kleinschalige veranderingen in consumentengedrag, maar ook de kijken naar de burger als politiek geëngageerd of als activist;
• Meer aandacht is nodig voor de sociale en culturele drivers van overconsumptie. Overheden moeten aldus de auteurs de keuzearchitectuur rond niet-duurzame consumptie aanpakken. Denk bijvoorbeeld aan het verbieden van producten of reclame. Toen ik dit weekend in NRC weer eens een verheerlijking las van een veel te zware en overgedimensioneerde elektrische SUV was ik het hier overigens erg mee eens.
• Democratieën hebben een onderhoudsbeurt nodig opdat macht verschuift van bestaande fossiele en corporate  belangen  naar het algemene belang  (hierover ook een mooi stuk in Binnenlands Bestuur, zie link)
• Zorgt dat je je innovatiebeleid  beleid diep in plaats van oppervlakkig door laat werken. Dus niet alleen een nieuwe duurzame oplossing in de mix brengen, maar ook niet-duurzame praktijken actief afbouwen. Denk aan de X-curve van Loorbach. Soort van handen en voeten geven aan bruine krimp om groene groei impactvoller te maken en sneller door te laten werken in emissiereductie. 
• Veel aandacht nodig voor de inzet van intermediairs als makelaars, tuincentra-medewerkers en autoverkopers met waar nodig bijgestelde beloningssystemen. 
• Focus op hotspots in gedragingen (vliegen, auto, vlees, huisvesting) en doelgroepen (de polluters elite,  euh...wij dus).

Carpoolen onder het gedragsvergrootglas

Tijdens de BIT-teamdag deze week hebben we bijgestaan door twee facilitatoren van gedragsbureau Dijksterhuis en Van Baaren ons eens goed op het carpoolen gestort. Ons aller Koos had zich een aantal dagen thuis opgesloten (als Rijnstraat-hater was dit overigens geen grote opoffering voor hem:-) om een gedragsanalyse rond carpoolen te doen. Ondergedompeld in panelonderzoeken, vakliteratuur en een nog steeds bruikbare evaluatie van  eerder carpoolbeleid wist hij haarfijn de relevante gedragsfactoren boven water te krijgen. Hulde dus! (zie ook link en link  )Vervolgens was het voor de andere BITters een relatieve peulenschil om rond oa 'verlies privacy', 'de gedoe-factor' , 'salience'  (de (on)bekendheid met het fenomeen carpoolen), 'financiële voordelen' en 'self efficacy'  (vertrouwen in eigen kunnen) gedragstechnieken te selecteren en gedragsinterventies te bedenken.  Bemoedigend bij dit alles is overigens dat in ieder geval in Vlaanderen het carpoolen  - klaarblijkelijk zonder extra beleid - flink aan het groeien is. Als verklaring noemen panelleden 'gezelligheid" en "financieel voordeel" het vaakst. Overigens gaat één van onze studenten vanaf februari aan de slag met carpoolinterventies. Als geschiedkundige heeft Koos ook deze (zie foto) uit de oude doos gehaald. Het moet weinig moeite kosten een andere, wat meer contemporaine wereldleider op de bijrijdersstoel te laten plaatsnemen. 

De grote verhuizing

Dit weekend naar de ontroerende Netflix-film The Swimmers gekeken over twee zussen die uit Syrië vluchten. Naar verluidt werd deze film op het filmfestival in Toronto met vier minuten staande ovatie beloond. Nu zal je in Canada vast ook mensen hebben die niet echt op immigranten zitten te wachten, maar dat neemt niet weg dat Canada de komende decennia wél inzet op het verdrievoudigen van de bevolking. Canada, zo stelt auteur Gaia Vince, bereidt zich als migranten-ontvangend land dan ook slim voor op de voorziene grootschalige klimaatmigratie die Gaia beschrijft in haar boek Nomad Century (zie link (artikel) en link (podcast)). In een verdrinkend (ei)land als Kiribati bereiden ze zich juist voor op vertrek. Dat doen ze door jonge mensen gericht op te leiden in beroepen waar in ontvangende landen vast behoefte aan zal zijn (vb. verplegers). Vince gaat in haar boek primair uit van 4 graden temperatuurstijging en tekent op basis daarvan een wereldkaart met daarin de contouren van waar dan nog comfortabel te leven valt.  Daar waar hitte, droogte, overstroming of brand het leven lastig maken zullen mensen vertrekken (denk aan de tropen en de kuststroken). Best bijzonder om over deze wereldwijde insteek te horen, terwijl wij in Nederland nadenken over waar nog te bouwen binnen ons eigen land (ook niet onbelangrijk). Bijzonder aan haar boek is de positieve kijk op migratie. Zo haalt ze economen aan die suggereren dat het wereld BBP zou verdubbelen als er geen landsgrenzen meer zouden zijn. Ook Nederland zal voorlopig nog wel even ontvangend land blijven. Vince raadt aan de potentie hier van goed te benutten en ons slim voor te bereiden zowel op het fysieke als het sociale domein.   

Inspiratiesessie met Geert Kloppenburg inspireert in hoge mate

Mooie sessie met RWS-collega Erik Verroen als rustgevende tegenpool van de toch wel erg springerige Geert Kloppenburg (zie eerdere blog link). Met prachtig film- en fotomateriaal nam Geert ons mee in de casus Den Haag als verkeersinfarct in wording. Het is nu al druk, maar met de woningbouwopgave in het vooruitzicht wordt dat alleen maar erger. Geert gaf aan dat van wege de stikstofcrisis de geplande uitbreiding van de A4 even on hold is gezet en volgens Geert moet dat ook zo blijven omdat De Haagse straten en wegen dat extra verkeer vanaf de A4 helemaal niet kunnen verwerken.  Het beschikbare geld kan wat Geert betreft beter worden ingezet voor bijvoorbeeld een netwerk van hubs in en om Den Haag met een megahub in Zoetermeer -Lansingerland. Een RWS-collega verbonden aan de Mobiliteitsbeweging (zie link)  waarschuwde in deze voor jumping to conclusions; eerst maar eens zien wat voor rol voor het mobiliteitssysteem je eigenlijk voor je ziet. Hij kwam met de drieslag: (1) meer welzijn, minder mobiliteit; (2) mobiliteit in een duurzame wereld; (3) mobiliteit als enabler van duurzaamheid. En daar heeft hij natuurlijk een punt. Beter gezegd drie punten. Twee zaken waar Geert op inging inspireerde mij het meest. Ten eerste, het belang van het beseffen vanuit welke premisse je je dataverzameling en modellering doet (verwijzend naar Marleen Stikker). Dat werkt nogal door in je beleidskeuzes namelijk. Als vanzelf ging het hier om het begrip voertuigverliesuren. Al luisterend kreeg ik spontaan de ingeving deze voortaan te corrigeren voor het aantal lege stoelen in de auto (VVU netto = VVU bruto / (4,5 - autobezetting)). Dit leverde zowaar een duimpje op in groeps-chat :-). Ten tweede, het besef van dat je als overheid na moet denken over de landsdekkende aanwezigheid en de kwaliteit van het deelmobiliteit-aanbod. Ook een fijne boodschap uit zijn presentatie .....ik woon in ieder geval voor wat betreft fijnstof op één van de schoonste stukjes Den Haag (zie figuur met rood cirkeltje). Dat compenseert het wonen op een hitte-eiland weer een beetje (zie link).  

Hans Jeekel: Zullen we eindelijk eens serieus gaan handelen in de klimaatopgave voor mobiliteit?

Gewaardeerd oud-collega Hans Jeekel is na zijn pensioen nog steeds actief aan de TU Eindhoven waar hij met twaalf masterstudenten het Laboratorium voor Verantwoorde Mobiliteit bestiert. Op authentieke wijze windt Hans zich nog net zo op als vroeger. Tijdens zijn presentatie voor de collega's van Duurzame Mobiliteit ging hij dan ook lekker los op het beleid. Zo verwondert hij zich erover dat de klimaatopgave in gewenste reductiepercentages uitgedrukt een stuk lager is dan die van de andere klimaatdomeinen (zie figuur). Ook laat hij zien dat  rond 2040 pas de helft van ons wagenpark elektrisch is. Op zich wisten we dat wel met een gemiddelde levensduur van 18 jaar, maar toch...als je het dan in een tabelletje ziet komt het wel extra binnen. Misschien toch maar eens wat zwaarder gaan inzetten op het - al dan niet gesubsidieerd - om laten bouwen van fossiele auto's naar elektrische auto's. De bedrijfjes die dit doen zijn er al, maar dat zou je flink aan kunnen jagen door vanaf een bepaald jaartal fossiele auto's te weren van de openbare weg. Omdat beprijzen (BnG) en elektrificeren Hans te langzaam gaat komt hij voor de korte termijn met een verlanglijstje(zie figuur). Helemaal geen gek lijstje om er nog eens bij te pakken op weg naar de klimaatdoelen voor 2030. 

   

Pinguïn Fred leest Emotional

Dinsdag bespreekt Pinguïn Fred Emotional - How feelings shape our thinking  van Leonard Mlodinow. Hoewel de schrijver Amerikaans is, is het boek geen Amerikaans boek van het type 200 pagina's letters, 20 pagina's inhoud. Het boek staat namelijk boordevol anatomische en wetenschappelijke feitjes. Interessant, dat zeker, maar het leest niet echt makkelijk weg. Ook is het boek wat in onbalans omdat op drie/vierde van het boek het karakter omslaat van een verzameling wetenschappelijke inzichten, naar een weinig overtuigende poging tot een zelfhulpboek. Maar zoals gezegd....wel interessant. Hoofdboodschap is dat de wetenschappelijke inzichten van de laatste 20-30 jaar aantonen dat we emoties niet (langer) als een vervelende verstoring van rationeel denken mogen zien, maar juist als een onmisbare gids. Bij complexe situaties die zich niet laten adresseren door "als dit, dan dat" - regels, zorgt de combinatie van emotie en rationeel denken voor een efficiënte afweging van een passende respons. Een emotie is daarbij te zien als een soort van besturingssoftware die je hersenen op adequate wijze een uitvoeringsprogramma bij een situatie laten kiezen. Nog wat mooie lessen: 

• Constructionisten benadrukken dat de namen die we aan emoties geven meer afbakeningen  suggereren dan waar in werkelijkheid sprake van is en dat die afbakening ook nog eens taal- en cultuurafhankelijk is. Zo stelt Mldoinow dat het Turks geen onderscheid maakt tussen verdriet en woede (kizginlik, ik check het even bij collega Murat).  
• Pas vrij kort geleden is vastgesteld dat het beloningscentrum in de hersenen uit separate delen voor 'lekker vinden' en voor 'verlangen'. En die kunnen los van elkaar geactiveerd worden. Zo kunnen verslaafden verlangen naar iets wat ze vervolgens weinig voldoening geeft. Dit geldt ook voor hyperpalatable, vreetzucht bevorderende bewerkt voedsel (met in het boek een mooie verwijzing naar de supernormale stimuli van onze Nico Tinbergen). Ook valt tussen de regels te lezen dat je veel beter goede sigaren kunt roken dan de o zo bewerkte sigarettentabak.  Reclame werkt zo goed omdat het zich op 'verlangen' richt en niet op 'lekker vinden'. 
• Her zelfhulpdeel van het boek richt zich op: (1) het in beeld brengen van jouw eigen  emotionele profiel op de dimensies schaamte, schuld, angst, woede, agressie, romantische liefde, verbondenheid en geluk; (2) het managen van jouw profiel met bijbehorende emoties door drie strategieën: stoïcijnse acceptatie, herdefiniëren van een negatieve gedachtegang in een mee positieve maar desalniettemin realistische gedachtegang en door het uiten van je gevoelens. 

 

   

Hoe makkelijk 'van buiten naar binnen'- werken kan zijn

Van de week werd het 'van buiten naar binnen'-werken ons bij IenW wel heel makkelijk gemaakt zo met de mensen van 'buiten' voor de voordeur. En dat dan ook nog eens met van die bondig geformuleerde beleidswensen. De mensen van Scientist Rebellion (zie link) waren klip en klaar; ze willen dat veelvliegers worden belast en dat privé-vliegtuigen worden verboden. Die veelvliegers aanpakken zou afhankelijk van de politieke wensen bijvoorbeeld kunnen met een hoge vlakke taks of met een progressieve vliegtaks waar we als BIT al eerder onderzoek aan gedaan hebben. Onze tussenconclusie was toen: de progressieve vliegtaks leidt potentieel tot betere economische resultaten (de meeste CO2-reductie per als taks opgehaalde euro) en een hogere gepercipieerde eerlijkheid. Echter de praktische uitvoerbaarheid is nog wel een dingetje. Hoewel student Yari wel met een mogelijk uitvoerbare oplossing kwam. Het verbieden van privé-vliegtuigen hebben we niet onderzocht maar scoort vast ook heel goed op gepercipieerde eerlijkheid (zie ook de klimaatraadpleging, link). De 63 rijkste Fransen stoten net zoveel uit als de helft van alle andere Fransen (link) en dat het draagvlak voor klimaatbeleid geen goed.  Oxfam en Greenpeace kijken daarbij overigens ook naar de uitstoot van hun beleggingen en niet hun louter hun privé-uitstoot waar ik eerder over schreef (link). De rijkste Europeaan Bernard Arnault (van Louis Vuitton) heeft zijn privé-vliegtuig inmiddels verkocht  omdat zijn vlieggedrag nogal onder de loep lag. Nu vliegt hij triomfantelijk rond in gecharterde vliegtuigen. Dat is dan ook weer zo iets. 

 

 

Stikstof & woningbouw: uit de crisis innoveren en stil een beetje

Een mooie podcast over de zero-emissie ambitie van Oslo begint met een geluidsopname van een bouwplaats waarop alleen de geluiden van de crèche naast de bouwplaats te horen zijn. Dit komt omdat in Oslo deze bouwplaats inmiddels volledig zero-emissie is; dus niet alleen elektrische busjes, maar ook elektrische  vrachtwagens, shovels en bouwkranen. En als ik het dan over zero-emissie heb dan heb ik het niet alleen over CO2 maar ook over zonder diesel (zie link) en dus zonder NOx. Je zou zeggen die Raad van State uitspraak moet toch tot een  golf van innovatieadoptie in de Nederlandse bouwsector kunnen leiden? De ecologische impact van stikstofemissies is per slot van rekening een stuk makkelijker te meten zonder emissies. Als we dan toch nog even Oslo bellen kunnen we gelijk even navraag doen naar: (1)  het inkoopbeleid van die stad en over hoe ze het geregeld hebben dat alleen dingen gekocht worden die zero-emissie style worden afgeleverd; (2) hoe het OV betaald wordt uit de tolinkomsten van de fossiele autorijder. Dat ik daar komende zomer aan mee ga betalen voelt ineens stukken minder erg. Luister hier de podcast/presentatie: link  

 

Een ochtend lang over vlees praten

Coördinerend-klimaatminister Jetten had bedacht dat het een goed idee is als gedragsexperts advies geven op het ontwerp-beleidsprogramma klimaat. En...gelijk heeft hij. Na expertsessies over de domeinen gebouwde omgeving, MKB en DuMo (zie ook link) was het nu de beurt aan de eiwittransitie (zeg maar minder vlees en zuivel eten). Ik mocht de adviessessie aan elkaar quizmasteren en daar heb ik weer erg van genoten. Zeven gedragsexperts kregen ieder vijf minuten onversneden spreektijd om hun adviezen toe te lichten over hoe de verhouding plantaardige/dierlijke eiwitten van de huidige 40/60 naar 50/50 te krijgen. Dit leverde een gevarieerde en soms ook functioneel overlappende oogst op. De collega's van LNV waren dan ook zeer content en voegen het synthese-verslag van de bijeenkomst integraal toe aan hun zogenoemde voedselbrief die begin volgend jaar verschijnt. Wat fascinerende zichten:

- de energietransitie zit deels achter de voordeur, maar de eiwittransitie komt tot in de keuken en aan de eettafel. De eiwittransitie raakt dan ook aan rituelen en tradities en dat verklaart dan ook dat die goed instaat is weerstand op te roepen (denk aan de vleestaks); 

- gelukkig hoeft niet ieder doelgroepsegment even hard mee om de doelen op populatieniveau binnen bereik te krijgen. Als de doelgroepsegmenten compulsieve vleeseters en meatlovers wat minder steak en in plaats daarvan wat meer kip eten doet dat voor de gewenste CO2 reductie ook al goed. 

- de studie Eat-Lancet (zie link) laat zien dat het voor betrokkenen wellicht verleidelijk is om weerstand op de koop toe te nemen en daar zelfs wat doorheen te drukken, maar dat dit niet zonder gevaar is voor de transitie. Teveel druk op de carnivore segmenten kan namelijk maken dat de middengroepen van flexitariers ook in opstand komen en tekenen van reactantie laten zien. 

Vanavond komt de familie eten ter gelegenheid van mijn (bijna) verjaardag. Dit jaar hou ik het op de terugvaloptie kip maar met dit boek (zie foto) durf ik binnenkort vast wat rituelen en tradities te omzeilen en ga ik volgend jaar voor vega. 

     

CE gedragsstrategie thuis toegepast

Vanuit BIT (Danielle!) is ontzettend gewerkt aan de CE gedragsstrategie die opzichzelfstaand  al heel fijn is, maar ook onderdeel gaat vormen van het Nationaal Programma Circulaire Economie. Hevig geïnspireerd door de strategie zijn we hier in Huize De Maagd aan de gang gegaan met de in de strategie uitgelichte productgroep zitmeubels. Wij hebben een ontzettend leuk roze tweezitsbankje in de woonkamer staan. Echter, de bekleding is sterk verbleekt door het zonlicht en vertoont ook nogal wat slijtage plekken. Het bankje zit evenwel ontzettend lekker en het is dan ook mijn taak in het huishouden mij heftig tegen een nieuwe bank te verzetten. (vooral uit betaalpijn moet ik toegeven). Nu heeft mijn vrouw de in de gedragsstrategie oh zo gewenst verklaarde  reparatievaardigheden en zijn we naar lang twijfelen op een elastische hemelblauwe bankhoes uitgekomen. Ik was vooraf nogal bang voor grand foulard-achtige fladdertoestanden: voor de jongeren...  dit was een in de jaren 90 populaire, steeds verschuivende en immer verkreukte woonkameraccessoire. Deze angst bleef ongegrond; gewapend met haar nietpistool en gebruikmakend van het elastiek van de hoes kreeg mijn vrouw de nieuwe bekleding er strak op. Nu zitten we er voor zo'n 50 euro weer kek bij. Onze kleine bijdrage aan de vermindering van de jaarlijks weggegooide 247.000.000 kilo meubels. Overigens nog veel inspirerender dan onze mini-bijdrage is die van de dames van The Substitute! (zie link).

   

Klimaatterreur

Deze week veel klimaatacties op het nieuws; van best wel heel mild tot iets minder mild zoals het lek steken van banden van SUV's.  Over met name de eerste categorie een mooi stukje lofdicht van Floor Rusman in het NRC (link) ; klimaatactivisten doen een soort corvee waar niemand zin in heeft en waarvoor dankbaarheid op zijn plaats is. Jaap Tielbeke (link) heeft in zijn boek Een beter milieu begint niet bij jezelf al betoogt dat activisme, naast rechtszaken en politiek één van de drie ingrediënten vormt van wat een succesvolle klimaataanpak moet zijn.  In Ministry for the Future (link) wordt met terreur een vierde, in de roman, onontbeerlijk ingrediënt toegevoegd. In het boek gaat het dan niet over het lekprikken van banden maar over dodelijke aanslagen op miljardairs, (privé)-vliegtuigen, schepen enz. Sterker nog...in het boek dan hé ...heeft het Ministerie een geheime tak die dit terrorisme financieert en helpt uitvoeren. En dan zeggen dat ambtenaren saai zijn. In de roman wordt het onontbeerlijke karakter van dit vierde ingrediënt breed en overtuigend uitgemeten. Hoe dan ook laten we hopen dat het niet zover gaat komen en dat twee-componentenlijm en de drie van Tielbeke gaan volstaan.

       

Pinguin Fred bespreekt niet één maar twee boeken!

Van de week een speciale Pinguïn Fred waarin we twee eerder in deze blog besproken boeken nog eens dikketjes bespraken. Less is more van Jason Hickel (link) en More from Less (link) van Andrew McAfee. Ik modereerde het groepje dat More form Less gelezen had. We waren het er snel over eens dat de boodschap in dit boek wat ontspannender binnenkomt dan dat van Hickel. Maar helaas waren we het ook snel over eens dat aan twee van de vier voorwaarden van dat optimisme: publieke bewustwording en een responsieve overheid, niet zomaar wordt voldaan. Van elkaar de maat nemen op publieke bewustwording en het hopelijk bijpassende klimaatvriendelijke gedrag werden we al snel wat chagrijnig; daar zijn we dan ook snel mee opgehouden. Ik kon er nog mooi even de uitspraak van de Wageningse hoogleraar Arjen Wals ingooien. Die gaat over mensen die worden aangevallen vanwege hun vermeende inconsequente duurzame gedrag zoals leren schoenen dragen als je vegetariër bent. Wals zegt daar iets heel moois over: "Dat is toch een vreemde redenering? Omdat jij inconsequent het goede probeert et doen, heb je minder recht van spreken dan iemand die consequent het verkeerde doet?" Eerder haalde ik Sjors Roeters ( zie link) aan die ook steun geeft aan alle inconsequente mensen...aan iedereen als ware.  

O ja voor de liefhebbers....morgenochtend om 10.00 uur het debat tussen Jason Hickel en Barbara Baarsma (zie link) in de Tweede Kamer. Vast en zeker live te volgen.

AVG-proof gemaakt :-)

   

More from less - helaas de data kloppen niet

Donderdag staan we in de ASA verdiepingssessie o.a. stil bij More from less van Andrew McAfee. Die heeft een mooi idee over de vier ruiters van het optimisme (iov die van de apocalyps) technologische vooruitgang, kapitalisme, publieke bewustwording en een responsieve overheid en concludeert dat we ons  met meer van hetzelfde uit de klimaatcrisis kunnen groeien. Die ruiters zijn zo slecht nog niet, maar zijn data wel. De ontkoppeling van materiaalgebruik die hij voor de VS laat zien houdt geen rekening met het verschuiven van de productie naar het buitenland. Het Europees Milieuagentschap heeft dit al eens haarfijn ontleed en laat zien dat "What has been observed and termed as decoupling in some local cases was generally only apparent decoupling resulting mostly from an externalisation of environmental impact from high-consumption to low-consumption countries enabled by international trade." . Het echte plaatje is dus niet groen (domestic material consumption) maar rood (rwaw material consumption). 

   

Over groene groei en bruine krimp

Met dank aan collega Tim hier de link naar een wel heel hoffelijk twistgesprek over de (on)mogelijkheid van groene groei tussen Barbara Baarsma (Rabobank) en Hans Stegeman (Triodos). Baarsma geeft aan dat we groei nodig hebben al was het alleen maar om belasting te kunnen heffen om de samenleving te onderhouden. Interessant aan haar gedachte is, is het idee om het BBP te herdefiniëren door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk en mantelzorg van een schaduwprijs te geven en mee te tellen. Hoe je daar dan belasting over moet heffen wordt me nog even niet duidelijk. Ze geeft verder aan dat groene groei niet meteen kan maar dat je tijd nodig hebt om langzaam maar zeker van relatieve ontkoppeling naar absolute ontkoppeling te komen. Stegeman brengt daar tegen in dat als dit al zo zou kunnen, we die tijd sowieso niet hebben omdat we nu al zes van de negen planetary boundaries overschrijden en we een beperkt CO2-budget hebben waar we razend snel door heen gaan.  Dit nog lost van de mogelijkheid van irreversibel ontsporende tipping points. Want hem betreft is het dus tijd voor bruine krimp (fossiel razend snel afbouwen). Baarsma gooide nog even het idee van verhandelbare persoonlijke CO2 budgetten in de strijd (waarvoor ze eerder heel onsportief verguist is) die ze toedeelt door het NL stukje resterend CO2 budget te delen door het aantal inwoners. Waarop Stegeman weer aangeeft dat dit een goed idee is dat als vanzelf tot bruine krimp gaat leiden. Een mooi gesprek waarbij bij mij me name het idee van het herdefiniëren van het BBP het doordenken waard is (los van die belasting dan). Want moeten we nu gaan strijden voor het vervangen van BBP door het brede welvaartsconcept of gaan we voor de wellicht meer haalbare variant om het BBP te herijken en het Brede Welvaartsconcept daarnaast als verdiepend dasboard te gebruiken? Daar is in deze blog al eerder het hoofd over gebroken aan de hand van het werk van Bas van Bavel en Rutger Hoekstra.      

IenW krijgt er stevig van langs van Geert Kloppenburg

Kritiek op de overheid is niet moeilijk te vinden, maar rechtstreekse kritiek op - met naam en toenaam - IenW in een maandblad kom je niet iedere dag tegen (....los van de verschijningsfrequentie :-). Maar goed in de Vrij Nederland krijgt IenW er dus flink van langs in een interviewartikel met mobiliteitsexpert Geert Kloppenburg. Kloppenburg gaat voor een duurzaam, veilig en toegankelijk OV netwerk dat ook uit deelfietsen en deel-elektrische auto's bestaat. Bij het Ministerie zeggen ze - zo stelt Kloppenbrug - dat de markt daar voor moet zorgen, maar die doet dat niet zo stelt hij. Het Ministerie is ondertussen bezig met de vraag hoe miljarden te investeren in meer weg en rails en daar zit volgens hem het probleem niet. Hij zegt nog veel meer, bijvoorbeeld over debiele plaatjes van drones en hyperloops, zonder dat er eerst gesproken wordt over vanuit welke waarden we de toekomst willen vormgeven. Of over geëlektrificeerde SUVs van 2600 kilo om iemand van 80 kilo te vervoeren. Waar hij mij in ieder geval in mee krijgt is nadenken over hoeveel elektrische auto's we straks willen hebben als er geen fossiele auto's meer zijn....hij komt op 4 miljoen in plaats van de huidige 8 miljoen, waarvan één miljoen deelauto's. Hij heeft het liever niet over autodelen omdat commerciële aanbieders zich op yuppen richten en niet op de buitenwijken bij sociale huurwoningen waar ze nodig zijn. O ja en hij heeft ook nog kritiek op van de Wijer en Steinbuch die teveel op alleen schoner vervoer zitten en ook met Thalia Verkade is hij het niet helemaal eens. Dit omdat het niet reëel is voor veel banen om op een paar minuten van je werk te gaan wonen zoals Verkade voorstelt te doen. Heb Geert Kloppenburg eerder zien optreden en hij heeft wat mij betreft een beetje een communicatiestijl die maakt dat je hem niet zomaar gelijk wil geven. Maar goed ik denk dat we daar toch wat overheen moeten stappen; Niet alleen de toon maakt de muziek.

Klimaatnarratieven die bijdragen aan draagvlak

Eerder schreef ik over de prachtige in opdracht van de Tweede Kamer uitgevoerde  TuD-klimaatraadpleging en de vier voorwaarden voor draagvlak die daar uit volgden. Nu kreeg ik via Job Harms (FIN, dank!) een prachtige OECD studie onder ogen die dat nog eens dikketjes internationaal overdoet. Dat onderzoek in 20 landen, zonder NL, maar de twintig samen wel goed voor 72% van de wereldwijde CO2 uitstoot laat een vergelijkbaar beeld zien. Burgers steunen klimaatbeleid als aan drie voorwaarden wordt voldaan: (1) de maatregelen moeten effectief zijn; (2) mogen niet leiden tot grotere verschillen tussen arm en rijk; en (3) mogen niet teveel pijn doen in het persoonlijke leven. Wat niet blijkt te helpen voor draagvlak is nog eens uitleggen hoe erg klimaatverandering is. Ook laat het onderzoek zien dat  weerstand tegen klimaatbeleid vooral daar optreedt waar minder goed OV is en waar sprake is van een grotere afhankelijkheid van de auto. En ook bijzonder....burgers steunen ook maatregelen die eenzijdig door hun eigen land worden genomen. Daartoe uitgenodigde gedragsexperts hebben eerder dit jaar als reactie op het concept-beleidsprogramma klimaat geadviseerd om (systematisch) klimaatnarratieven te ontwikkelen en toe te passen. De uitkomsten van  beide bovengenoemde studies bieden prachtige ingrediënten voor het opstellen van deze narratieven denk ik dan. Als bonus doet Ben Tiggelaar in de NRC van dit weekend een duit in het zakje met een derde studie die veel draagvlak voor klimaatbeleid belooft. 

Koolstofvaluta als de wortel voor het klimaatbeleid?

In het laatst beblogde boek Ministry for the Future wordt het klimaat en de wereld uiteindelijk gered door de invoering van de koolstofvaluta carbon coin. Nu is het boek vooralsnog fictie maar het idee van de carbon coin bestaat echt. Het idee is ontwikkeld door de Australische ingenieur Delton Chen. Even een kleine omweg: In de gedragologie vaak veel ruimte voor het toepassen van de spreekwoordelijke wortel. Denk aan de aanschafsubsidie voor e-auto's. Daarentegen lijkt voor het toepassen van de stok politiek nauwelijks ruimte te zijn, Zo zetten we wel in op het aanmoedigen van deelautogebruik, maar het ontmoedigen van de privé-auto is geen politieke animo. Dit terwijl we vrij goed weten dat een combinatie van beide onontbeerlijk is voor succesbereik. Als we dan even uitzoomen naar het klimaatbeleid in den brede dan lijkt daar weer wél sprake van de stok (emissiehandelssyteem of CO2 tax) maar niet van de generieke wortel. En dat is nu net het gat wat Chen beoogt met de carbon coin op te vullen. In deze youtube en in dit artikel wordt uitgebreid respectievelijk beknopt uitgelegd wat de carbon coin is.  Nu nog korter: een land of bedrijf krijgt van samenwerkende centrale banken één carbon coin voor iedere ton CO2 eq die 100 jaar in de grond blijft zitten of anderszins niet in de atmosfeer komt of eruit gehaald wordt. Dat klinkt als een heel goed idee wetende dat we meer dan 80% van de thans bekende voorraden fossiele energie in de grond moeten laten zitten om de de 1,5 °C  doelstelling te halen. als we dit met elkaar goedschiks willen regelen lijkt me een enorme wortel onontbeerlijk. Het verdere doorgronden van het idee laat ik graag aan de (ASA-)economen over!

Water en bodem sturend - Australian Style

Het in het noorden van News South Wales (NSW) gelegen provinciehoofdstadje Lismore (45000 inwoners) is in februari en maart dit jaar twee keer overstroomd door overstromingen van het type dat eens in de 100 jaar voor zou mogen komen. Bij de eerste en de grootste overstroming  die op 27 februari stroomde in 24 uur 240 gigaliter water het stadje binnen. Dat is gelijk aan het 24 uurs debiet van de Niagara watervallen. Onlangs is een vernietigend rapport verschenen dat vooral ingaat op het disfunctioneren van de nooddiensten tijdens de ramp (inzicht gevend nieuwsfilmpje). De minister-president van NSW komt met een apart onafhankelijk onderzoek dat ook in zal gaan op grondruil en het vrijwillig aankopen van huizen in het meest overstromingsgevoelige deel van Lismore (door de bevolking liefkozend the wok genoemd). Dat is als het ware de 'water en bodem sturend'-planvariant. Vanuit lokale politici die niet echt geloven in klimaatverandering vindt een ander onderzoek plaats dat gericht is op het opwerpen van een nieuwe dam die nog hogere waterstanden aan zou moeten kunnen. De 'water en bodem niet sturend'-variant als het ware. Wat niet helpt voor de 'water en bodem sturend'-variant is dat dit plan (begrijpelijkerwijs vanuit de zorgvuldigheid) te lang op zich laat wachten. Getroffen mensen zijn inmiddels  grotendeels teruggekeerd naar hun verwoeste huizen om die met behulp van financiële hulp weer wat op te kalefateren. Die hebben inmiddels met hun voeten gestemd en zijn tot de volgende overstroming waarschijnlijk niet meer in beweging te krijgen. Begrijpelijk en droevig tegelijkertijd. 

bron: The Monthly (Augustus 2022) 

The Ministry for the Future

Mocht je ingegeven door bosbranden, hittegolven en extreme droogte nog niet in een klimaatdepressie verzonken zijn.....dan gaat het met lezen van dit boek alsnog lukken. In The Ministry for the Future  beschrijft Kim Stanley Robertson een fictieve edoch realistische nabije klimaattoekomst van 2025. In het jaar daaraan voorafgaand - 2024 - is ingegeven door immer tegenvallende CO2-reductie - het Ministry for the Future onder de IPPC ingesteld en gehuisvest in Zürich. In 2025 volstrekt de tot dan grootste klimaatramp zich. In centraal-India leidt een hittegolf met hoge luchtvochtigheid samenvallend met een stroomstoring  tot 20 miljoen dodelijke slachtoffers.  India besluit vervolgens eigenstandig de wereldtemperatuur te verlagen door met vliegtuigen enorme hoeveelheden zwaveldioxide in de lucht te brengen. Wetenschappers proberen het als gletsjerglijmiddel optredende smeltwater onder gletsjers weg te pompen om gletsjers tot normale snelheden te bewegen. Verder ontstaan terroristische organisaties die groot vervuilers uit de wegruimen. De Ierse ex-Minister van Buitenlandse Zaken en de baas van het Ministry of the Future moet met wanhopig optimisme het een en ander in goede banen te leiden, maar lukt dat haar ook? Heb het boek nog niet uit, dus dat wordt nog even niet duidelijk. Wel duidelijk is dat het boek de bijbehorende depressie wel waard is. Los van de fictie staan er zeer lezenswaardig non-fictie hoofdstukken in over: (1) geo-engineering en dat we dat beter climate restoration kunnen gaan noemen als we willen wetenschappers hun reputatie op het spel durven zetten  door hier aan te werken; (2) discontovoet (zie ook blog over Roman Krznaric) en het Indiase zeven generatie-idee waarbij de discontovoet een bell curve volgt (met de het heden op de top = 0%) en de eerste jaren nul is en pas daarna gaat toenemen (lees negatiever wordt); (3) de hopeloosheid van de klimaatpsychologie en dat we net als bij visuele illusies wel weten dat cognitieve biases bestaan maar dat dit inzicht niet helpt ze te omzeilen.  En bovenal een mooie verkenning van de governance van de aanpak van klimaatverandering. 

Gedragsbeïnvloeding met wetgeving zou veel beter kunnen

In september leid ik voor de inspectie een seminar met als hoofdgast Prof Benjamin van Rooij (University of California/Irvine & UvA). Van Rooij is eerste auteur van The Behavioral Code - the hidden ways the law makes us better ...or worse. Dit boek is niet alleen heel interessant - daar over later meer - maar laat ook zien dat het onderscheid tussen hard beleid (oa wet & regelgeving) en zachte beleid (communicatie & gedragsinterventies) weinig zinvol is. Zonder gedragsinterventies werkt wetgeving veel minder goed dan je wellicht zou hopen. Het boek demonstreert dat hard straffen dan misschien wel goed voelt (zo blijkt ook uit hersenonderzoek) maar vaak niet werkt. Het begrip moral coherence slaat op het verschijnsel waarbij men denkt dat bepaalde straffen (of in bredere zin beleidsmaatregelen) als van zelf moeten werken als ze passen bij onze morele overtuigingen of morele intuïtie. Omdat van Rooy ook in Nederland werkt gebruikt hij in dit verder heel Amerikaans aandoende boek allerlei Nederlandse voorbeelden zoals passend bij moral coherence de wetgeving die maakt dat agressie gericht op bijvoorbeeld ambulance personeel, politie en brandweer dubbele strafmaat heeft gekregen. Moral coherence  en onze cerebrale voorliefde voor straf kan de toepassing van evidence-based gedragsinzichten dan ook flink in de weg zitten. Hij noemt als voorbeeld de aanpak van David Kennedy die door snel & zeker straffen, gecombineerd met een zachte aanpak van banen & coaching effectief jeugdcriminaliteit weet aan te pakken (denk aan de lijst van 600 in Amsterdam). Omdat die zachte aanpak niet lekker combineert met moral coherence heeft hij de grootste moeite om die bij Amerikaanse politiedistricten ingevoerd te krijgen. Dat moral coherence en straflust niet alleen onder law and order conservatievelingen een dingetje is laat de aflevering Changing behavior, not beliefs van de Hidden Brain podcast horen. Psycholoog Prof Phillip Atiba Goff - zelf Afro-American - pakt politiegeweld tegen zwarte mensen datagedreven aan. Hij ontdekte dat de kans op politiegeweld het grootst is bij staande houdingen van automobilisten en bij achtervolgingen te voet. Je kan je inderdaad voorstellen dat hier een gevaarlijke cocktail van angst, opgefoktheid en ook racisme kan ontstaan. Door  dit soort situaties te vermijden zonder de opsporing te schaden, slaagt hij er in mensenlevens te redden en zo Black Lives echt te laten Matteren. Toch - misschien niet helemaal verrassend - wordt hem door progressief Amerika een te zachte aanpak verweten.  

   

Toekomstige duurzame mobiliteit volgens Carlo van de Weijer en Maarten Steinbuch

Mooie uitzending bij VPRO Tegenlicht. Wat hebben de heren zoal aan interessants te vertellen en zou wat hen betreft leidend moeten zijn in de Mobiliteitsvisie (hoewel ze die niet noemden):

- we moeten van Transit Oriented Development naar Cycle Oriented Development. Een fietskilometer is veel goedkoper dan een OV-kilometer en de e-bike leidt tot de nodige inclusiviteit (voor ouderen dan). Dan moeten we in de stad dus wel zoals de term voorschrijft de fiets voorrang geven (te beginnen met het bijstellen van de vier altijd op rood staande fietsstoplichten op weg van Scheveningen naar kantoor);

-de volledig zelfrijdende auto gaat er niet komen. Hij is onnodig (de Weijer) of niet haalbaar (in de stad)(Steinbuch). Wel wordt de auto steeds slimmer en veiliger;

- het adagium moet zijn "domme infra, slimme voertuigen". Voertuigen en hun software veranderen veel sneller dan infra kosteneffectief bij kan houden;

- urban air mobility gaat het niet worden. Niet schaalbaar en niet veel beter dan een helikopter en die zie je nu ook weinig;

-hyperloop gaat het niet worden. De infra is te duur. Misschien wel voor goederen;

-internationaal treinen ipv vliegen gaat het niet worden. Nieuwe infra is te duur en te weinig duurzaam. Bestaand spoor beter benutten kan helpen om 2-4% van de vluchten over te nemen;

-elektrisch vliegen gaat het wél worden, althans binnen Europa. Ze zijn onder de indruk van TuD start up Venturi /Maeve die over acht jaar een achtmotorig elektrisch vliegtuig op de markt willen brengen met een capaciteit van 44 personen anticiperend op een batterij die er over zes jaar kan zijn. Start-up Lucy die elektrisch wil vliegen tussen regionale vliegvelden met last mile service bestelde er vast eentje;

-intercontinentale vluchten zullen met synthetische kerosine moeten plaats vinden. Zonneparken ter grote van NL moeten in Namibië of Chili moeten terplekke de energie leveren om CO2 uit de lucht halen om er op circulaire wijze kerosine van te maken (zo is overigens nog geen rekening gehouden met de radiative forcing factor van emissies op grote hoogte); 

-tot die tijd moeten we consuminderen maar dat is lastig. We moeten inzetten op minder vliegen....maar dat gaat niet lukken;  

Mooi om de heren zo met onderbouwd techno-optimisme bezig te horen zijn. Tot die tijd is het aan de gedragologen om wat tijd te winnen en aan onze missie-gedreven innovatieregisseurs om ferm te sturen op de missie en misschien wat minder op het verdienvermogen. 

Koop nog even geen superjacht!

Al eerder leerde schreef ik over het mooie I&O-onderzoek waaruit blijkt dat duurzaam denken nog niet tot duurzaam doen leidt. Via het boek over Consumption Corridors kwam ik uit op een Duits onderzoek dat op dit punt nog eens heerlijk de diepte in gaat. Niet goede voornemens, maar besteedbaar inkomen in belangrijke mate de CO2-voetafdruk bepaal: hoe hoger het inkomen, hoe groter de platvoet. Mensen met een hoger inkomen slagen er wél in duurzaam gedrag te vertonen zoals het aanschaffen van zuinige apparaten, recyclen en het kopen van organisch voedsel. Zij scoren hier beter op dan de minder bedeelden. Echter dit wordt meer dan volledig te niet gedaan door hoge milieu-impact gedragingen als hun grotere woningen en hun grootse reisgedrag.  De enige hoog-impact gedraging waar duurzame denkers het beter in doen is in minder vlees eten. De auteurs denken dan ook dat de milieupsychologie zich meer zou moeten gaan richten op aan status gerelateerde life styles ipv op individuele gedragingen. in dat licht is het aardig om eens te kijken naar de uitstoot van miljardairs. Ook daar is onderzoek naar gedaan. Met stip op één voor wat betreft megavervuilers staat Roman Abramovich met ruim 33000 ton CO2 eq tegen 10 ton voor een gemiddelde NL. Tweede derde van zijn uitstoot komt van zijn superjacht en de rest voornamelijk  uit zijn vliegtuigen en helikopters.   

Revisited - Klimaatverandering: het gat tussen denken en doen

Een paar weken geleden kreeg ik een mooie blast from the past na het lezen van dit artikel over klimaatgedrag in NRC. Want in dit artikel wordt de Canadese hoogleraar Robert Gifford aangehaald. Ruim voor corona ons leerde handig te worden in videovergaderen had ik Gifford gevraagd op te treden in een BIT IenW-special over zijn Klimaatdraken van inertia. Dat deden we toen nog met een filmpje dat ik vast niet meer terug kan vinden, maar het geschreven relaas is niet verloren gegaan. In deze link zijn alle 33 draken terug te vinden met als ontboezeming mijn persoonlijke top 3 en in deze link een beknopt verslagje van de bijeenkomst! 

Brede Welvaart to the max

Binnen onze directie ASA wordt flink aan toepassing van Brede Welvaart gewerkt en dat is een goede zaak.  Mooi om niet alleen naar het hier en nu, maar ook naar het elders en later te kijken en natuurlijk naar de verdelingseffecten. Het gratis te downloaden en licht te verteren (111 pagina's van kaft tot kaft)  Consumption Corridors - Living a Good Life within Sustainable Limits  is een moedige poging om concreet invulling te geven aan de volle breedte van Brede Welvaart. De aanpak doet een beetje denken aan die van Kate Raworths' Donut Economy  en onze eigen Jos Voeten's gesprekswijzer DuMo. Consumpion corridors beschrijven namelijk de ruimte tussen de minimale consumptie standaarden die nodig zijn ieder individu de mogelijkheid tot een goed leven te geven en de maximale consumptie waarboven de consumptie van de één die van de ander in gevaar brengt. De auteurs gaan uitgebreid in op wat dat goede leven dan is. Ze maken daarbij bruikbaar onderscheid in  desires (onbeperkt, subjectief) en needs (universeel en onvervangbaar) en in needs en satisfiers (middelen om de needs te behalen). Dat eerste onderscheid is al eens door de Rolling Stones belicht het tweede onderscheid is nodig om aan te geven dat needs niet ter discussie worden gesteld door te sturen op duurzaamheid, voor satisfiers en de 'hoe meer, hoe beter'- gedachte die hier uit voort komt is dat wel het geval. Auteurs passen het idee van de consumption corridors toe op woonoppervlakte en ik ben bang dat ik meer dan de helft van mijn woonruimte moet inleveren om nog net in het corridor te komen. Dat is natuurlijk allemaal niet zo mooi.  Ook niet zo mooi of kansrijk lijkt de gedachte dat de corridors voor verschillende producten middels publieke participatie afgesproken zouden moeten gaan worden. Dat neemt niet weg dat dit boekje zeer de moeite waard is. De gevolgen voor ons in het hier en nu lijken dan allemaal niet zo fraai, het goede leven op basis van needs kan er zelfs op vooruit gaan!  Als BONUS worden ook nog eens vakkundig vier mythes onderuit geschoffeld. Lezen dus! 

 

Het DGWB-zomerevent

Donderdag heerlijk genoten van het begeleiden van het zomerevent van de collega’s van DG Water en Bodem. Beregezellig en nog nuttig ook. Zo heb ik deelgenomen aan twee heerlijke parallelle workshops over werkstress en werkplezier en over de warme ontvangst van nieuwe collega’s. Daarnaast waren er ook nog workshops over oa het lerend ritme, nota’s soepel door de lijn geleiden, doorleven van de DGWB-visie en scherpte op taken en rollen. Met stip op een voor wat betreft werkstress stond planningsoptimisme. Tja dat is waarschijnlijk universeel, want zonder planningsoptimisme zou je waarschijnlijk nergens meer aan willen beginnen :-). Voor werkplezier kregen resultaten en prettige omgangsvormen veel stemmen. Zelf had ik psychologische veiligheid nog toegevoegd maar dat was waarschijnlijk net te abstract om veel stemmen op te leveren (terwijl het toch zo belangrijk is). Bij de ontvangst van nieuwe medewerkers gaat veel al best goed. Zoals bloemen bij ontvangst, de inzet van de ontvangstcollega;s van EVA en de eerste werkdag. Maar op het gebied van buddies en de verdere kennismaking gedurende de eerste twee weken valt nog wel het een en ander te verbeteren. Dat heb ik zelf ook nog maar even in de oren geknoopt. Voor nota’s soepel door de lijn kon ik er even een persoonlijke annekedote uit de oude doos in gooien. Ik ben nooit dichter bij een zenuwinzinking geweest dan bij het door de lijn krijgen van een setje kamervragen over een calamiteit bij een Belgische RWZI waarbij dagenlang ongezuiverd afvalwater via de Schelde NL instroomde. Ik had parafen nodig van RWS Zeeland, RWS hoofdkantoor, toen nog VROM en DGWB. Heb na afloop van een stressvolle periode nagerekend dat ik 57 keer meer tijd nodig had voor de parafen dan voor het op- en bijstellen van de antwoorden op de Kamervragen (Foto: WDOD).

Autokosten, inertie en de gedoe-factor van delen

 Dit weekend nog eens het mooie ANWB automagazine 2021 uit de wc-lectuurbak gevist. Zeer de moeite waard om de artikelen over de kosten van autobezit en de voor- en nadelen van autodelen te lezen. Van de vier Kia Niro’s die nauwkeurig op kosten worden vergeleken worden scoort de elektrische nieuwe het goedkoopst (46 cent/km), gevolgd door de private lease hybride (49 cent/km), de hybride occasion (50 cent/km) en de hybride nieuwe (51 cent/km). Op de kostencalculator van de ANWB doet onze gemotoriseerde erwt (VW Up) het met 25 cent/km overigens een stuk beter. Ook mooi dat er wordt verwezen naar de deelautocalculator op ritjeweg.nl. Die laat net als de studie van CROW zien dat je bij 10.000 km/jaar vaak goedkoper uit bent bij een van de meegenomen deelauto-aanbieders. En dan gaat het natuurlijk over heel veel Nederlandse autobezitters. Als je het op die manier bekijkt is het potentieel voor de deelauto in NL in ieder geval theoretisch veel groter dan de huidige bereidheid/ intentie die de zorgvuldige collega’s van het KiM op basis van enqueteresultaten in beeld hebben gebracht. De toch wel briljante te noemen BIT IenW stagiairs Thom Eisenga en Nick Dietrich laten voor elektrische private lease, respectievelijk de deelauto zien dat de kostenaspecten van groot belang zijn voor de mobilist. Terecht dus dat de e-auto-collega’s van beleid hameren op het belang van het communiceren van de totale kosten en de total cost of ownership. Hier ligt overigens nog een opgave voor het BIT-IenW team. Want hoe krijg je mensen nu zo ver om in lijn met hun kostenbewustzijn over de vermoedelijk gevoelde drempels van inertie en gedoe-factor heen te stappen? 

Gedrag politiek en Koninklijk maken

 De FIN collega's van Wijzer in Geldzaken zijn er deze week in geslaagd Minister Kaag in een toespraak meer dan 10 keer het woord gedrag te laten uitspreken. Koningin Maxima nam verder het Actieplan Consumentengedrag in ontvangst. Ook de gebezigde platformaanpak waarin de overheid op het gebied van schuldhulpverlening en aanzetten tot buffersparen samenwerkt met wetenschap en (financiële)organisaties smaakt naar meer. Zou zich bijvoorbeeld best kunnen lenen voor circulaire economie. Voor mij natuurlijk leuk dat ik het aan elkaar mocht kletsen. 

Anti-timemanagement

Het boek Four thousands weeks time management for mortals leest als een geestig en beregoed onderbouwd anti-timemanagement boek. Schrijver en ex-time managementgoeroe Olivier Burkeman heeft de verbetenheid van een ex-roker maar weet het toch gezellig te houden. De vier duizend weken uit de titel staan voor de gemiddelde levensduur van mensen die zijn boek kunnen kopen. Ik stip vlijf van zijn zeg maar hoofdthema’s aan:

De relatie tussen tijd en leven: Voor de verspreiding van het uurwerk was tijd het medium waarin het leven zich ontvouwde. Door de klok is men tijd als iets eigenstandigs gaan beschouwen, iets dat je gebruikt. Tijdsinzet wordt zo gewaardeerd als iets wat nut in de toekomst moet hebben. Hoe meer je bezig bent met je tijd goed gebruiken, hoe meer iedere dag er uit gaat zien als iets waar je door heen moet op weg naar een kalmere meer bevredigende toekomst…die niet komt. Hoe instrumenteler je relatie tot tijd is hoe meer onbeduidend het heden wordt. Daar moeten we vanaf schrijft ook Jorge Luis Borges: “Tijd is het materiaal waarvan we gemaakt zijn”. Of zoals Burkeman schrijft: “Het leven is een opeenvolgende reeks van vergankelijke ervaringen met een intrinsieke waarde” (vrije vertaling :-)

Onzekerheid: Bij alles wat de moeite waard is doe je met andere mensen en dat levert een onuitputtelijke bron onzekerheid op. Uitstelgedrag heeft dan ook minder met tijd te maken dan met de angst jezelf of anderen teleur te stellen. Zo ziet hij iPad/telefoon/laptop/tv-schermen niet als de oorzaak van afleiding maar meer als toevluchtsoorden in tijden van angst teleur te stellen. 

De productiviteits- en efficientievalstrik: naar mate je meer werk in je uitpuilende werkdag gepropt krijgt verschuiven  zeker voorde kenniswerker de grenzen van wat jezelf en anderen als jouw werk zien. Jij en soms dus ook anderen gaan meer taken als belangrijk, nuttig en verplichtend zien. Een andere verschijningsvorm van dit fenomeen is de email. Het prompt beantwoorden van emails genereert vooral meer emails. 

Nee zeggen en JOMO: Als je dan toch wil timemanagen wees dan vooral goed in nee zeggen en geniet van de Joy of Missing Out. Te weinig nee zeggen raakt aan de opportunity biass. Bij ja zeggen tegen een toezegging voor een toezegging voor de toekomst beseffen we niet welke mogelijke alternatieve tijdsbestedingen we opofferen. Volgens Burkeman zit JOMO in het besef dat je keuzes geen betekenis hebben als je nooit zou hoeven kiezen wat te missen. Hij moedigt zijn lezers dan ook aan vooral heerlijk te settelen. Dus ook wat werk betreft is het vooral heel belangrijk te kiezen wat je niet doet en daar - en dat lijkt me het moeilijkste - comfort bij te voelen. 

Stiekem toch timemanagement: Olivier kan het goeroeisme toch niet laten en sluit zijn boek af met een visie op een nieuwe vorm van timemanagement. Werk niet aan teveel dingen (max 3) tegelijkertijd is zijn belangrijkste advies. Probeer jezelf te trainen in het tolereren van het ongemakkelijke gevoel alles behalve het belangrijk ding waaraan je werkt voor je uit te schuiven. Doe vooral ook aan strategisch onderpresteren; bedenk waar je bewust niet goed in wil zijn. 

En nog 41 andere mooie inzichten en meningen, maar ja de Joy of Missing Out hè?!

Pinguin Fred leest Fantoomgroei

In het boek Fantoomgroei gaan Sander Heijne en Hendrik Noten in op een rapport van de Rabobank waaruit blijkt dat de afgelopen 40 jaar de NL economie met tientallen procenten is gegroeid terwijl de lonen nauwelijks meestegen. Zij noemen dit Fantoomgroei. Het is een behendig geschreven en plezierig leesbaar boek. Het leidt de lezer oa langs Mazzucato, de Donuteconomie, Paul Polman, just transition, de geschiedenis en de tekortkomingen van het BBP en brede welvaart. Misschien allemaal niet zo heel nieuw maar wel krachtig en overtuigend beschreven. Eenvoudige overtuigende formuleringen als ‘vooruitgang in plaats van groei’ passend bij brede welvaartsbegrip vind ik in ieder geval wel behulpzaam.  Nieuw voor mij en mooi vond in het voorbeeld van de Green Taxi uit Denver die succesvol de aanval op Uber geopend hebben door een eigen platformcooperatie te bouwen. Met de auteurs ben ik het denk ik wel eens als zij voorstellen dat ook de landelijke overheid een rol kan spelen bij deze initiatieven. Het is per slot van rekening ook niet zo’n gekke gedachte om platformen als onderdeel van de (digitale) infrastructuur te beschouwen. Of zoals zij het schrijven: “ de overheid als schepper van waarde, welzijn en welvaart”. Dit past overigens ook voortreffelijk bij overheidsinzet op market shaping in plaats van het oplossen van market failure. . Een van de zeven pilaren om het kapitalisme te repareren in het overigens ook hele fijne boek Missionaris Economy: a mooi shot guide to changing capitalism van Mazzucato. De lezende Pinguïns werden overigens vooral wat moedeloos van het boek Fantoomgroei. Volgende keer - dat is pas in  september - bespreken we Wanting: the power of mimetic desire and how to want wat you need. Rolling Stones fans zijn ook welkom!

Goed geld uitgeven in samenwerkingsrelaties

Van de week als co-host opgetreden in een sessie over financiële samenwerkingsrelaties. Nu we ons als overheid vanuit Opgavegericht Werken veelvuldig in de rechter NSOB-kwadranten begeven, wordt het ook zaak om daar de goede financiële instrumenten bij te hebben. Dat blijkt een knap lastige zoektocht voor beleidscollega’s. Een van de aanwezige beleidscollega’s verwoordde aimabel en met bewonderenswaardige kalmte hoe ze twee jaar bezig is geweest om een politieke financiële toezegging tot uitvoer te brengen. Ze kwam eigenlijk alleen financiële specialisten tegen die haar uit konden leggen wat er allemaal niet kon. De financiële specialisten op hun beurt vinden dat ze er veel te laat bij worden gehaald en dat de ambtenarij de politiek geen toezeggingen in de mond moeten leggen. De specialisten stellen dat 90% van het financiële probleem rond samenwerkingsrelaties met bestande instrumenten is op te lossen en dat je er niet aan kunt ontkomen dat de financiële inzet in de rechter kwadranten moet voldoen aan de eisen van doelmatigheid en rechtmatigheid uit de linker kwadranten. Denk dat ze gelijk hebben. Een wat recenter NSOB rapport over financiering in samenwerkingsrelaties biedt trouwens inspiratie. 

Mensbeelden in beleid - SCP en de zeven vinkjes

Tijdens de door collega Friso mooi georganiseerde IenW Kenniskamer presenteerde SCP over het onderzoek dat zij doen aan de invloed van mensbeelden op ons beleid. Belanghebbend in tijden van stijgende prijzen. Het conceptuele model dat zij daar voor gemaakt hebben (zie figuur) kan vast en zeker gaan helpen bij het voorkomen van spraakverwarring rond dit thema (denk bij hoe het fout kan gaan aan de voortdurende verwarring rond de term sociale innovatie). Bij de werkwijze van het BIT IenW gedragsteam gaat het bovenal om mensbeelden bij het ontwikkelen van interventies. Ook interessant is de relatie mensbeelden en probleemstelling. Deze podcast over de zeven vinkjes van Joris Luyendijk (zie illustratie) raakt hier aan en is zeer de moeite van het beluisteren waard. De drie procent zevenvinkers in NL zijn oververtegenwoordigd op de machtige posities zonder kennis te hebben van de sociale kwetsbaarheid van minder gefortuneerde mensen. Dit leidt volgens Luyendijk tot de wet van behoud van onrecht: het bestrijden van verschillende vormen van onrecht krijgt geen prioriteit op de beleidsagenda. Luyendijk noemt daar laaggeletterdheid en onderadvisering bij de schoolkeuze als voorbeelden. Ik vroeg daar graag het zeven jaar eerder dood gaan en negentien jaar langer ziek zijn van de onderklasse aan toe. Je zou ook aan vervoersarmoede kunnen denken. Hoe dan ook Luyendijk demonstreert treffend dat je mensbeeld bepaalt wat je als een probleem beschouwt.

EZK expertsessie gedrag & mobiliteit - "De moed om de dingen te gaan durven"

Vrijdag was het dan zover met acht universitaire gedragsexperts en praktijkexperts in gesprek over de afspraken uit het coalitie-akkoord, prioritaire doelgedragingen en dilemma's. Nu ja ...ik zeg gesprek, we hebben gekozen voor een deep listening sessie waarbij denken, spreken en luisteren optimaal van elkaar gescheiden waren. De experts kregen ieder 5 minuten startspreektijd en het was aan de (beleids)collega's en BIT om empathisch te luisteren.  Dat pakte heel goed uit en leidde tot een zeer rijke oogst en een mooi nagesprek. Teveel om op te noemen maar ik noem er toch een paar:

"Zonder de stok (ontmoedigen van (auto)mobiliteit) is de wortel (faciliteren gewenst gedrag) onwerkzaam en verspilde moeite. Op dit punt is echt gedragsverandering van de overheid zelf nodig";

"Doe een sludge audit: alleen makkelijk gewenst gedrag wordt uitgevoerd";

"Creëer sludge op het ongewenste gedrag. Files en gebrek aan parkeerplaatsen werken uitstekend";

"Heb aandacht voor vervoersarmoede. Check beleid op doorwerking voor de verschillende doelgroepen. Denk aan vrouwen en aan 50plussers";

"Omarm het idee van een Burgerberaad voor mobiliteit. Juist mobiliteit leent zich hier uitstekend voor. Bedenk wel een slecht Burgerberaad is schadelijker dan geen Burgerberaad. Overdenk dan ook naar wie je minder gaat luisteren ";

"De voorspelling is dat een Burgerberaad veel meer draagvlak laat zien dan de politiek/overheid wellicht verwacht. Mensen willen geen deel van het probleem zijn, maar juist deel van de oplossing. De moed om de dingen te gaan durven";

"Biedt keuzevrijheid in hoe aan de oplossing bij te dragen"; 

"Beter één iemand van de auto af, dan mensen proberen minder te laten rijden";

"De maatschappij is dermate op de auto gericht, dat het vechten tegen de bierkaai wordt. We hebben al genoeg gedaan voor de auto. Maak daarom de nieuwe wijken autovrij ";

"We moeten dit beleid meer cijfermatig maken, kosten doorrekenen en in business modellen voor aanbieders van bijvoorbeeld deelconcepten denken".

De experts komen i.s.m EZK op basis van deze en twee eerdere sessies over bedrijfsleven en de gebouwde omgeving tot een brief aan de Kamer. 

  

Sneak preview nieuw seminar van Ben Tiggelaar

In een lunchuurtje ging Ben Tiggelaar op indrukwekkende wijze in op de vier blokken die hij in zijn dagvullende Top 40 van Tiggelaar gaat brengen: het managen van jezelf, het managen van elkaar, marketing &invloed en veranderen. Bij het managen van elkaar ging het hybride werken en dan met name over het onderzoek van het echtpaar Judith en Gary Olsen die al decennia lang onderzoek doen aan thuiswerken, kantoorwerk en hybride werken. Op basis van observatie-onderzoek concluderen zij dat het voor complexe, nieuwe taken beter is om fysiek bij elkaar te zitten en dat het voor meer routinematig samenzijn zoals vergaderingen niets toevoegt. Dat zit hem dan vooral in de meer vloeiende communicatie tijdens fysieke bijeenkomsten die leiden tot een zogenoemde common ground die helpt om kleine misverstanden te voorkomen. Een poll onder de ruim 400 deelnemers liet overigens zien dat 50% maar tussen de 0-25% van de werktijd fysiek op kantoor te vinden was. Ook interessant was het stukje over marketing aan de hand van het werk van Byron Sharp. Ook voor een stafafdeling bevat dit nuttige inzichten: maak het je klanten makkelijk om jou te vinden. Wees mentaal en fysiek beschikbaar en als je adviseert maak het dan zo makkelijk mogelijk om ja te zeggen door bijvoorbeeld de tegenargumenten al te adresseren. Tenslotte paste Ben en zijn side kick deze lessen ook op formidabele wijze toe om de preview deelnemers het zo makkelijk mogelijk te maken zich voor de dagvullende sessie op te geven. Was weer zeer de moeite waard.

 

Jureren bij de hackaton gedragsinterventies van de Universiteit Utrecht

Samen met stagiair Aiko aangeschoven als juryleden voor de hackaton gedragsinterventies in de Universteitsbibliotheek Utrecht. Vier teams van deelnemers aan het honours-programma streden om de eer van beste hacker: (1) minder vleeseten; (2) beter sparen; (3) deelautogebruik in nieuwbouwwijken (door ons als casus ingebracht) en (4) duurzame investeringen door boeren. Hoewel team "autodelen" ons een aantal goede ideeën aan de hand deed (oa loyaltyprogramma), vond ik  team "Beter sparen" de terechte winnaar. Dit omdat ze - en dat vond ik heel origineel - een app niet alleen gebruikte als gedragsinterventiemiddel maar ook als methode voor doelgroepsegmentatie. Aan de hand van een vragenlijstje dat gebruikers bij de eerste opening van de app invullen worden gebruikers ingedeeld naar doelgroep met bijbehorende op maat gesneden interventies in de app.  Fascinerend vond ik ook de inzichten van team 'minder vleeseten'. Hier zit een complexe wereld van sociaal-culturele gewoontebelemmeringen in de weg. Dit weekend las ik bijvoorbeeld nog in de krant dat een kwart (!)  van de NL'ders kip(filet) afspoelt voor bereiding. Volgens het Voedingscentrum kan dit leiden tot gevaarlijk rond spetterende voedsel vergiftigende bacteriën. Hoe dan ook team 'minder vlees eten' kwam oa met het idee om de in op mars zijnde zelf kook verspakketten met recept in de supermarkt op de niet-vleesdagen te richten. Zo adresseer je gebruikmakend van gemak ook het kennisgebrek/onzekerheid van "Hoe kook je  gezond en lekker vegetarisch? (zonder de niet al te gezonde vleesvervangers die het heel goed doen omdat ze zo appelleren aan de klassieke drie-eenheid aardappelen, groenten, vlees)". Vond ik een mooie gedachte.

    

OESO: Ook voor duurzame mobiliteit is absolute ontkoppeling een fabel

Dankzij collega Ruud een prachtig OESO rapport onder ogen gekregen: Transport strategies for net -zero systems by design. In dit rapport wordt haarfijn uit de doeken gedaan dat ook voor mobiliteit vraagbeïnvloeding (= minder (auto)mobiliteit) broodnodig is om o.a. de klimaatdoelen te halen. Getalsmatig wordt onderbouwd dat verduurzaming de groei in mobiliteit niet bij kan benen, mede door de ontwikkeling naar grotere en zwaardere auto’s. In het rapport wordt uitgebreid de ruimte genomen om het argument ‘vraagbeinvloeding is manipulatie’ gedegen te weerleggen. Overigens heeft Nederland met compacte steden en de fiets (IenW programma Tour de Force word uitgebreid gelauwerd in het rapport) een uitstekende uitgangspositie om het beter te gaan doen. Dan is het wel zaak dat ook post-corona het OV netwerk goed te houden en verder te verbeteren en het privé-autobezit aimabel te ontmoedigen door oa ruimtelijke inrichting en slim parkeerbeleid. De kracht van een nieuw verhaal wordt daarbij benadrukt en van guitige voorbeeld-campagnefilmpjes voorzien voor wandelen (uit Brussel) en voor de fiets (uit UK). Al met al lijkt dit rapport een uitstekende onderlegger te vormen voor de Mobiliteitsvisie. Het mooie initiatief de mobiliteitsbeweging.nl kan daarbij voor passende op Nederland toegesneden inspiratie zorgen.  In het rapport ook een prachtig plaatje met mentale modellen die er toe leiden dat er geen haast gemaakt wordt met klimaatbeleid. Wellicht pijnlijk herkenbaar. Het rapport zit vreemd genoeg achter een betaalmuur verscholen maar een vriendelijke en digiwijze collega heeft de pdf’s van de losse hoofdstukken (die wel zijn te downloaden) kundig aan elkaar geplakt. Pdf bij mij verkrijgbaar. Aan de slag!