Critical Review Sessie Duurzame Mobiliteit voor de Mobiliteitsvisie

Prachtige kennissessie onder leiding van Wim Derksen. Wim beloofde een bloedeloze bijeenkomst en dat heeft hij waar gemaakt. Gek genoeg is dit een compliment. De bijeenkomst ging namelijk exclusief over kennis en kennishiaten en mocht niet over beleidsvragen gaan. Dat pakte verfrissend uit. Met mooie bijdragen van TNO, DRIFT, de energiesector en het kabinet van Frans Timmermans. De meest inspirerende bijdrage - daar heeft hij een handje van - kwam van Derk Loorbach (DRIFT). Loorbach moedigde ons aan af te stappen van wat hij noemt conservatie innovatie. Daarmee bedoelt hij innovatie die het huidige regime niet uitdaagt, waarin een wegennet bijvoorbeeld niet af kan zijn of een luchthaven niet vol. In plaats daarvan pleit hij voor innovatie - noem het missiegedreven innovatie - die gaat voor een gewenst eindbeeld als bijvoorbeeld 'stad zonder (privé) auto's'. En passant zetten hij zich nog even af tegen de term 'opschalen'. Opschalen hoort bij een technologisch wereldbeeld dat geen rekening houdt met de sociale component van innovatie. Als een innovatie lokaal werkt gaat het erom de essentie van het succes ergens aan toe te passen. Hij noemt dat trans-lokale diffusie van innovatie. Zie ook plaatje op basis van werk UFS en NSOB/PBL.

   

Pinguïn Fred bespreekt Macht en Moed van en met Erik Pool

Met 20 deelnemers kwam er in eens een high score  Pinguins van de week op dit samenzijn af. Op één na (maar ja die werkt dan ook voor Erik) was niemand aan het lezen van het boek fomaatje stoeptegel toegekomen. Ik heb een serieuze poging gedaan, maar vrij naar Chantal Janzen; na enige uren lezen ontglipte mij de uitroep : "Wat kan die man spreken zeg!". Gelukkig was Erik er zelf bij en de deelnemers, waaronder ikzelf, hebben 1,5 uur lang aan zijn lippen gehangen. O ja ...er komt ook een praktijkboek/handreiking bij het boek. En wat ook fijn is, is dat Erik's trouwste fan een zeer verhelderend interview met Erik op internet heeft gezet.  Daarin geeft hij aan dat wij als ambtenaren voor ons vak moeten staan om het vak verder te ontwikkelen. Dat deed mij trouwens denken aan het esprit de corps-denken waar ik eerder een blog over schreef. Erik's boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel protest gaat het om de maatschappij die de dynamiek bepaalt van wat wij wel en niet kunnen doen. Het tweede deel participatie  geeft ons de opgave proberen belangen te accommoderen voor zover dat past in de samenleving. Het laatste deel professionaliteit  vond ik het spannendste en gaat over wat nodig is om ons vak tot zijn recht te laten komen. Over hoe je je eigen opvattingen aan moet spreken in je werk. Over hoe je jezelf in het geding moet brengen (zie ook blog over skin in the game van Taleb). De echtheid van de argumenten voelen en samenwerken vanuit respect. Dit wil niet zeggen dat je privé mening leidend moet zijn, maar je moet er wel bewust van zijn en je eigen normen en waarden leggen een soort van ondergrens (in mijn woorden). Ook goed te weten, volgens Tjeenk Willink zijn we wettelijk verplicht tegen te spreken. Geen luxe dus, maar een plicht. Dit moet natuurlijk wel geoefend worden en de mate waarin je over de schroom van het tegenspreken heen kan stappen hangt ook af van je eigen draagkracht in deze. Mooie doordenkers allemaal. Over de toeslagenaffaire en over Groningen (maar misschien ook wel over stikstof?) moeten we een manier zien te vinden om van 'regelen' naar 'heel maken' te groeien. 

      

Kansen en uitdagingen voor elektrisch vliegen

Deze week een mooi overzichtsartikel in Nature over elektrisch vliegen. Helaas achter een betaalmuur maar de podcast is gratis te beluisteren. Nu het coalitieakkoord spreekt van een verhoogde vliegticketbelasting met terugsluis voor verduurzaming is het natuurlijk smullen geblazen bij het idee honderd miljoen of meer uit te geven aan schone innovaties. Synthetische kerosine gooit hoge ogen, maar het is natuurlijk nooit goed om maar op één paard te wedden. Het artikel van Venkatasubramanian Viswanathan (onthoud die naam :-)) doet een mooie poging de weg te wijzen voor elektrisch vliegen. Bij batterijen en vliegen zijn naast energiedichtheid, veiligheid en gewicht de grote uitdagingen.  Per kg levert kerosine nu zo'n 40 keer meer energie dan een moderne batterij. Maar omdat een elektrische motor veel efficiënter  is hoeft in plaats van een factor 40 nog 'maar' een factor 10 overbrugd te worden. Dan is het goed om te kijken waar het zware gewicht van een batterij nu precies in zit. Die zit h'm met name in het transitiemetaal. En het goed nieuws is.....er is al een batterij die de klus weet te klaren zonder transitiemetaal. Deze CFX batterij (C = koolstof, F = Fluor, X =?) is én vederlicht en levert veel energie. Da's mooi, maar deze batterij kan niet opgeladen worden. En als je een retourtje geboekt hebt en je wilt veiligheid dan is dat wel een soort van nodig. Nu goed daar zit dan ook meteen de grote uitdaging. Volgens onderzoeker VV moeten we met een grote pot geld en vijf jaar een eind kunnen komen. Een bemoedigende gedachte. Hoe realistisch die gedachte is heb ik niet kunnen beoordelen. Maar het is natuurlijk de edele plicht om ook voor innovaties die je niet snel genoeg vindt gaan, open te blijven staan voor exponentiele verbetering. 

    

Gezien & gehoord: Frank Schilbach (MIT) over de economie van geestelijke gezondheid

Twee heerlijke BINNL-lezingen in één week, wat een traktatie. Deze lezing was een cadeau van de collega's van FIN. Mijn eigen kleine bijdrage was Jeroen Boelhouwer (SCP) vragen het co-referaat te verzorgen en dat deed hij dan weer groots. Frank had een mooie presentatie met vooral veel data uit RCT's en quasi-experiments zoals hij dat zo mooi noemde. Het plaatje hieronder, vat de boodschap mooi samen. Er is sprake van een sterke wederzijdse positieve beïnvloeding tussen economie en geestelijke gezondheid. Als je investeert in gratis geestelijke gezondheidszorg krijg je naast geestelijk gezondere burgers ook meer arbeidsparticipatie, betere positie van vrouwen en minder (overige) gezondheidskosten. Kortom zo zegt Frank: "Mensen zelf voor geestelijke bijstand laten betalen 'doesn't make any economic sense". Deze overtuiging baseert hij oa op onderzoek in Denemarken, maar hij had ook mooie voorbeelden uit Indonesië (gratis geld uitdelen leidde tot 18% minder zelfmoorden) en uit een Rohingya-vluchtelingenkamp (werk maakt gelukkiger dan gratis geld). Jeroen gaf een mooie toelichting bij zijn model dat naast economisch kapitaal ook kijkt naar cultureel, sociaal en persoonlijk kapitaal.

        

Gezien & gehoord: Marieke Fransen (RU) over weerstand

De collega's van Algemene Zaken hadden een mooi en goed bezocht BINNL-webinar (een kleine 200 deelnemers) van Marieke Fransen georganiseerd. Naast de drie al bekende bronnen uit de anatomie van weerstand - reactantie, scepticisme en inertie bestudeert Marieke een vierde bron genaamd entitlement. Bij entitlement hebben mensen het gevoel dat ze ergens recht op hebben en als dat dreigt afgepakt te worden ontstaat weerstand. Je hebt daar verschillende vormen in. Soms is het bijvoorbeeld gelieerd aan persoonlijkheid (hoge status, materialistisch, focus op eigen welbevinden) soms is het situationeel (vb rondom de vakantie waarvan je vindt dat je die verdiend hebt). Strategieën over hoe hier in communicatie mee om te gaan, staan  nog in de kinderschoenen  (zeker in vergelijking tot omgaan met reactie, scepticisme en inertia). Waar ook nog niet zo veel over bekend lijkt te zijn is omgaan met georganiseerde weerstand. Marieke suggereerde dat sociale validatie binnen een georganiseerde groep het wegnemen van weerstand zou kunnen bemoeilijken. Lijkt mij een plausibele aanname. Generiek lijkt wel te gelden dat campagnes met humor de minste weerstand oproepen, gevolgd door achtereenvolgens campagnes met informatie, angst en walging.  In dat kader was het interessant om te lezen dat er in de UK ophef is ontstaan over het vermeend onethisch gebruik van angst door de corona gedragsunit aldaar. Zeker ook wat dat betreft was het ook mooi dat er in de chat van het webinar ook aandacht was voor de positieve kanten van weerstand! 

Zon & wind: nu eens een blijmoedige exponentiele groeicurve

Nu we al weer twee jaar geconfronteerd worden met R-waarden en met zonder ingrepen exponentieel groeiende besmettingscurves, is het mooi weer eens geconfronteerd te worden met blijmoedige exponentiele curves. In de Groene Amsterdammer een stuk en podcast over zon en wind. Hoe zit dat? Nu zon, wind, batterijen en waterstofmakende electrolysers volgen de zogenoemde Wright curve - bij iedere verdubbeling van de geïnstalleerde capaciteit nemen de kosten met een vast percentage af. Onderzoekers van de Oxford Martin School voorspellen dat we na nog één decennium aan exponentiele groei in 2045 een CO2-vrij energiesysteem kunnen hebben. Auke Hoekstra (TuE) merkt daarbij in het artikel terecht op dat in de energiewereld bijna niemand kan omgaan met exponentiele groei van technologie , omdat het niet intuïtief voelt (net als bij corona voeg ik daar graag aan toe). Hoe dan ook goed nieuws natuurlijk al zit je specifiek voor NL wel wat met ruimtegebrek en een zon-o-logisch wat ongunstige liggen opgescheept. In de podcast zegt auteur Pepijn Vloemans het nog iets mooier - in mijn eigen woorden - alles valt te innoveren zolang je maar binnen de wetten van de fysica blijft (zie ook blogs over singularity university). Met die optimistische gedachte zou ik (blijven) zeggen: "Vol voor synthetische kerosine gaan". 

       

Groot, groter, grootst experimenteren voor (her)bruikbare gedragsinzichten

Voormalig Dag van het Gedrag-topspreker Susan Michie levert al een mooie bijdrage aan de  gedragswetenschappen door interventies op een meer systematische manier vast te leggen met behulp van de behavioural change technique taxonomy. Ook dan blijft echter nog problematisch dat studies onderling moeilijk te vergelijken zijn door heterogeniteit in de bestudeerde populatie, verschillen in effectparameter, tijdsduur en bestudeerde follow-up periode. Om dit te doorbreken hebben de auteurs in de dit recent in Nature gepubliceerde paper gekozen voor de vorm van een mega-veldexperiment waaraan tientallen wetenschappers hebben deelgenomen. Door met dezelfde populatie, dezelfde effectparameter, dezelfde testperiode en dezelfde follow-up periode te werken kon op systematische wijze het effect van ruim vijftig verschillende interventies worden gemeten om sporters naar de sportschool te krijgen. Je zou zeggen niet echt een onbestudeerd onderwerp toch slaagden leken, gedragsprofessoren en consultants van gedragsadviesbureaus er niet in vooraf  te voorspellen welke interventies gingen werken en welke niet. Bescheiden makend. De best werkende interventie was trouwens die van een kleine beloning voor sportschoolbezoek na een gemiste training. Een bijkomend voordeel van zo'n mega-experiment is dat de onderzoekers die een interventie uittestten die niet bleek te werken, toch mee konden publiceren en dat lezers dan ook kunnen lezen wat niet werkt. Een megastudie lijkt me nogal een organisatorische nachtmerrie maar desalniettemin denk ik dat de BITs en de universiteiten van Nederland zich uitgedaagd kunnen voelen voor een Hollandse variant, maar dan als het aan mij ligt liever niet op het gebied van sportscholen :-)        

Reuring-café Hybride werken

Voor de Kerst nog digitaal aangeschoven bij het Reuring Café over hybride werken. Mark Frequin ging daarbij in gesprek met een goed gevulde kring met gespreksgasten uit bedrijfsleven, overheid en onderzoek. Er was nauwelijks meer publiek thuis dan dat er gespreksgasten in de studio waren, maar dat mocht de pret niet drukken. Het was een aangenaam kabbelend gesprek met een zekere traagheid. Kort voor afsluiting was er gelegenheid tot het stellen van vragen vanuit het thuiszittende publiek. Tot mijn hilariteit was de eerste vragensteller die in beeld verscheen een toch al minimaal een decennium met pensioen zijnde krasse knar met baseballpet. Niet helemaal de doelgroep voor het hybride werken zou je zeggen. Maar zoals gezegd het geheel was aangenaam en ik heb er wat van opgestoken. Zo werd de zogenoemde vierde B geïntroduceerd door één van de gasten. Naast bricks (inrichting van het kantoor), bytes (ICT op orde) en behaviour (ons werkgedrag) staat de vierde B voor belonging. Nu we min of meer alleen thuiswerken in plaats van hybride werken, en nu enquêtes naar verluid suggereren dat de post-pandemische  kantoor/thuis-verdeling meer naar thuis werken schuift wordt dat een b van belang. Want blijven we ons nog wel verbonden voelen met organisatie en collega's als we straks ook post-pandemisch vooral thuis blijven werken? Moet dit vele thuiswerken nog wel even in het echt zien gebeuren. Maar goed we gaan het meemaken (toch?). Daarnaast ook aandacht voor de vraag of je nu wel of niet moet sturen op de verhouding werken op kantoor, werken thuis. Na afloop van het vraaggesprek kwam ik zelf uit op wél sturen: Dus het oh-zo-gewenste-handvat geven met een default van 50%/50%  kantoor/thuis met daarbij de mogelijkheid af te wijken.

 

Gelezen: The behaviorally informed organization

Naomi Ellemers riep onlangs in het Financieel Dagblad de overheid op meer gebruik te maken van gedragskennis. Nu dat gaat er bij mij in gelijk Gods woord in een ouderling. Inmiddels weet ik ook dat het gebruikt krijgen van gedragskennis geen sinecure is, dus begon vol verwachting aan The Behaviorally Informed Organization dat op de flap belooft een 'overarching framework for using behavioural science'  te bieden. Het boek bevat naast nuttige zaken die op een framework lijken- daar over later meer - toch vooral ook niet aan een framewrok bijdragende hoofdstukken over met name voorbeelden van gedragstoepassingen binnen organisaties. Die hoofdstukken zijn soms illustratief maar doen oneerbiedig gezegd toch vooral aan als boekvulling. Terug naar het framework, dat bestaat uit acht voorstellen waarvan ik er vier noem met als vierde mijn favoriete: (1) doe praktijk-relevant onderzoek ipv academisch onderzoek; (2) denk na over opschaling; (3) fixeer niet teveel op randomized-control trials en (4) breng de  kosten voor experimenteren flink naar beneden om tot behaviorally informed organisaties te komen. En  op de vierde inzoomend, inderdaad het kost best veel tijd, moeite en geld om gedragsinterventies te ontwikkelen en ze dan ook nog succesvol te implementeren.  Wat ook niet helpt (zie voorstel 2) is dat het succes van interventies vaak nogal situationeel is, wat grootschalig opschalen in de weg zit. Goed je zou dus kunnen zeggen dat ik me uitgedaagd voel sneller en goedkoper te werken. Dat gezegd hebbende, dit behoeft wel wat perspectief. Want aan niet-experimenteren zitten natuurlijk ook kosten in de vorm van suboptimaal beleid of alternatieve uitgaveposten en die zouden we wellicht wat systematischer in beeld kunnen brengen. Het programma Beter Benutten is bijvoorbeeld heel succesvol geweest in experimenteren gericht op beter benutten van de bestaande wegcapaciteit en dat voor de fractie van de kosten van een stukje nieuw snelweg.  Goed je zou kunnen zeggen dat ik me daar dus ook op uitgedaagd voel: de kosten van niet-experimenteren berekenen. Nog iets concreter....voortaan niet alleen de effectgrootte meten van een gedragsmaatregel maar ook het effect per uitgegeven euro zoals dat in dit paper is gedaan. Wordt een druk jaar 2022 :-)

The best of.... thematische selectie blogs 2021

 

Het regeerakkoord

 Lang leek er sprake dat het een regeerakkoord op hooflijnen zou worden, met daarmee kansen voor een reanimatie van het Integraal Afwegingskader. Dat lijkt nu minder kansrijk KIS en meer: Kansen van een beknopt regeerakkoord?. Toch moeten we blijven streven naar serieuze beleidstheorieën voor we live gaan met een beleidsmaatregel. Zelf ben ik wel benieuwd hoe het verhogen van de belastingvrije km-vergoeding uit het IAK komt 😊. En bij BIT-IenW gaat vanaf morgen Yari Baars - student gedragseconomie - anticiperend IAK’en met de progressieve vliegtaks als alternatief voor een vlakke vliegtaks. Hoewel CE wat tekstarm terug kwam in het regeerakkoord, gaan daar grote stappen genomen worden op weg naar een kloppende beleidstheorie:   KIS en meer: Op de juiste manier aan de juiste crisis werken. Hoewel het IAK zelf niet genoemd wordt in het regeerakkoord treffen we daar naast veel aandacht voor de uitvoering ook de invoeringstoets aan. Mocht de Omgevingswet deze regeerperiode doorkomen dan liggen de bouwstenen voor de invoeringstoets alvast klaar, met dank aan Nieuw -Zeeland KIS en meer: De invoeringstoets en leren van het buitenland: casus Omgevingswet. Tenslotte gaat de nieuwe Minister voor Klimaat en energie conform het regeerakkoord aan de gang met een generatietoets met zicht op brede-welvaart. Dan mogen de inzichten van Roman Krznaric over intergenerationele rechtvaardigheid KIS en meer: Doe mee aan de Pinguïn Fred -specials De Goede Voorouder op 3 of 9 juni en Rutger Hoekstra over brede-welvaart natuurlijk niet vergeten worden KIS en meer: Vaart maken met de brede welvaart  

 

Gedrag, vliegen en klimaat

In ieder geval in Engeland vinden mensen de progressieve vliegtaks de beste vraag beïnvloedende maatregel  KIS en meer: Klimaatmaatregelen - ongelijkheid en effectiviteit van prijsprikkels. Eigen BIT-IenW onderzoek toonde aan dat de CO2-voetafdruk van ambtelijke buitenlandse dienstreizen h’m vooral in de intercontinentale businessclass vluchten zit en dat de reductiepotentie van de reizen met de trein jammer genoeg nogal tegenvalt KIS en meer: CO2 reductie internationale dienstreizen. Onderzoek van ABN-AMRO aangehaald door Ramsey Nasr KIS en meer: Gelezen: Ramsey Nasr De Fundamenten en TuD-onderzoek toonde aan dat Nederlanders ambitieuzer klimaatbeleid overwegend steunen mits aan een viertal rechtvaardigheids- en efficientievoorwaarden wordt voldaan. KIS en meer: Klimaatraadpleging lijkt meteen invloed te hebben. Als jezelf in 2022 wat meer aan de slag wil met zelf uit te voeren klimaatmaatregelen, laat je dan niet grijpen door een misverstand KIS en meer: Misverstanden over klimaatmaatregelen die jezelf uit kunt voeren.

 Innovatie en groene groei

 Twee ongemakkelijke waarheden. (1) We vinden het nog best lastig om onderscheid te maken tussen ‘slechte’ en ‘goede’ innovaties. Het meer dan aannemelijke risico daarvan is dat de innovaties die wel plaatsvinden uiteindelijk leiden tot vooral meer mobiliteit en meer grondstoffengebruik. KIS en meer: Versnellen en vertragen met innovatie, maar ook KIS en meer: Pinguïn Fred leest Ladders tegen wolken en KIS en meer: Kennisrijke week met OCW-kennisfestival en VerDuS conferentie; (2) Groene groei en de daarvoor benodigde absolute ontkoppeling bestaat niet maar we blijven doen alsof KIS en meer: IPCC - Wordt het tijd voor een herverbouwing?.

Hybride werken

Dat hybride werken begint wel iets wat een anticlimax te worden, omdat we iedere keer dat we er denken aan toe te zijn genoodzaakt zijn weer thuis te gaan werken. Nu mogen we alleen nog maar KIS en meer: Dromen van kantoor, maar als het er dan straks toch echt van komt dan is het zaak in te zetten op acceptatieverhogende activiteiten voor hybride vergaderen KIS en meer: Hybridologie - acceptatieverhogende activiteiten voor het hybride vergaderen en nu alvast werken aan het bereiken van de hybride-hemel KIS en meer: Hybride-hemel of hybride-hel? Zo willen we werken -conferentie.

 Corona

Heb zowaar vier keer geblogd over sneltesten. De eerst keer al in december 2020 over de aanpak in Slowakije en de toch best hoge betrouwbaarheid van zelftesten KIS en meer: Sneltest-i-monial. Daarna een bijdrage over de hilarische neusgat-voor-neusgat validatie KIS en meer: Double dipping validatie: snelteststrategieën in afwachting van validatie en de reductie van het aantal besmetting door snelsteststrategieën in Duitsland KIS en meer: Zelftesteritus. De laatste keer vrij kort geleden over hoe zelftesten veel waarde hebben in juist het infectierijke privé domein waarin vertrouwen veel meer goed maakt, dan handhaafbaarheid stuk kan maken KIS en meer: Dit wegwerkplastic is wel nuttig.