Walging is niet weg te informeren

In het droge Australie had ik al ondervonden dat het niet meevalt mensen recyclet water te laten drinken. Daar maken ze namelijk rechtstreeks van rioolwater superschoon drinkwater. De burgers van Toowoomba (bij Brisbane) weigerden het echter te drinken, kwamen in opstand met protestborden (Poowoomba) en de staat Queensland zag zich gedwongen het brandschone water  ongebruikt in een stuwmeer te pompen. In het steeds drogere Californië probeert men dit te voor te zijn en onderzoeken ze of ze mensen aan het recyclet water kunnen krijgen. Beluister vooral de podcast van Scientific American hierover even. Spoiler alert.... het lukt niet. Promilieu filmpjes en uitleg over de zuiverheid van het recyclet water kunnen mensen niet van hun walging doen loskomen. De attitude verandert wel, maar het daadwerkelijk gedrag niet. De onderzoekers concluderen dat een diepe oer-emotie als walging niet weg te rationaliseren valt met behulp van informatie. Verdergaande interventies lijken nodig. In Perth drinken mensen zonder krachten recyclet water dus - ik wil maar zeggen - het kan wel.

Project Start-Up Microplastics - plastic theezakjes in de ban

De afgelopen weken met het team Project Start-Up in de weer geweest met microplastics en een bespreking daarover in de Stuurgroep Microplastics. Daar hadden we een mooie discussie aan de hand van at random aan leden toebedeelde vragen als: (1) Hoe zou je het precieze belang van kennis over gezondheidseffecten willen omschrijven voor microplastics en hoe zie je de rol van IenW hierbij? (2) Hoeveel procent van de beschikbare tijd/geld/moeite zou de komende twee jaar maar nader onderzoek moeten gaan (ontwikkeling monitoring, emissieroutes in beeld brengen, relatieve belang van verschillende bronnen, gezondheidseffecten)? (3) Wat moet je eigenlijk weten om vast te stellen of een maatregel kosteneffectief is? Onschuldig ogend maar tegelijkertijd ook heel lastige vragen als je aan de voorkant van de beleidscyclus actief wil handelen in onzekerheid om een potentieel groot probleem in een vroeg stadium aan te pakken. Omdat er al decennialang plastics in het milieu terecht komen kan je twisten over 'vroeg stadium'. Toch noem ik het zo omdat we weinig tot niets weten van eventuele effecten van microplastics. Over het relatieve belang van bronnen weten we ondanks enorme onzekerheidsmarges wel wat (zwerfaval lijkt voor Nederland de grootse bron, gevolgd door autobandenslijtsel), maar dan weet je nog niet zoveel, omdat het zomaar een kleine bron kan zijn die voor humane blootstelling het meest relevant is (misschien wel plastic theezakjes?, of het aan en uitrekken van fleecekleding?). De informatieve podcast  De Onbehaarde Aap (ik behoor duidelijk tot de doelgroep) durft over sommige zaken al wel stellig te zijn - vooral overbevissing en daarnaast eutrofiering zijn veel grotere bedreigingen voor de zeeën dan microplastics. Foto's van zeepaardjes met watte staafjes en die van een schildpad met een rietje in zijn neus leiden in ieder geval bij mij dan wel tot een gevoel van afgrijzen en schaamte, maar je zou wensen dan foto's van een lege zee minstens evenveel toonkracht hebben. Ondertussen gaan bij mij de plastic theezakjes in de ban. O ja en kijk vooral nog even naar mijn eerdere blog over 56 pagina's plastic in National Geographic  

Dan Ariely volgend jaar op Dag van het Gedrag

Knap dat collega Thomas Dirkmaat (EZK) Dan Ariely heet weten te bewegen een tussenstop op Schiphol in te bouwen voor een optreden tijdens de Dag van het Gedrag 2020. Met Dan Ariely (lees één van mijn eerdere blogs over hem: Waarom ride sharing the file gaat oplossen) hebben we een goede performer on stage dus ik kijk daar zeer naar uit. Als bedankje voor mijn dagvoorzitterschap op de Dag van het Gedrag 2019 kreeg ik het boekje Motivatie van Dan Ariely. Speciaal voor jullie een setje prachtige citaten:

• "Waarschijnlijk is de krachtigste motivator ter wereld onze verbondenheid met anderen";
• "Erkenning is een soort menselijke magie, een subtiel menselijk contact, een cadeautje van de een aan de ander, dat zich uitbetaalt in een veel groter betekenisvoller resultaat";
• "Negatieve motivatie is een groot probleem, want als mensen zich niet betrokken voelen, komen ze te laat, gaan ze te vroeg weg, misbruiken ze hun onkostenvergoeding, doen ze zo weinig mogelijk en saboteren soms zelf actief hun werkgevers"; 
• (Over HNW) "Niemand was nog in staat een band te vormen met zijn werkomgeving. Door de werksfeer op deze manier te verpesten, communiceerde het bedrijf naar zijn werknemers dat alleen hun directe productiviteit op waarde werd geschat en dat ze verder volstrekt inwisselbaar waren";
• "Een creatieve omgeving, in combinatie met een aardig woord, oprechte waardering- de krachten die je motiveren - blijven je hele leven hetzelfde. In de wereld van volwassenen zijn bedrijven een soort van pseudo-ouders, die verzorgend of onderdrukkend, inspirerend of beperkend kunnen zijn". 

En omdat Ariely zelf ook niet vies is van een citaat eindigen we met zijn citaat van moraalfilosoof en holocaustoverlevende Victor Frankl:  "De waarheid: dat Liefde, Zingeving en Verbondenheid het ultieme en hoogste doel zijn waarnaar de mens kan streven." Laat die Kersdagen nu maar komen.

Pinguin Fred: Deep Democracy - de wijsheid van de minderheid

Dinsdag a.s. (16.00-17.30 uur) zijn ook bloglezers van harte welkom bij de Pinguïn Fred-bespreking van Deep Democracy - de wijsheid van de minderheid van Jitske Kramer. Het boek is een theoretisch en werkboek in één.  De theorie is afkomstig van Arnold Mindell en de praktijk van de Zuid-Afrikaanse Myrna Lewis. Bij Deep Democracy gaat het erom de wijsheid van de minderheid mee te nemen in het meerderheidsbesluit. Dan gaat het niet om een vrijbrief nog eens flink te polderen of om tot een slap compromis te komen. Ook gaat het niet zozeer om een besturingsmodel voor een land maar meer om besluiten die in teams worden genomen. Een Deep Democracy-sessie bestaat uit een check-in en een check-uit met daartussen de volgende stappen: (1) Verzamel alle invalshoeken; (2) Zoek actief naar het 'alternatief';  (3) Verspreid 'het alternatief' ( inclusief stemronde); (4) voeg minderheidswijsheid toe aan meerderheidsbesluit ( inclusief stemronde) indien nodig gevolgd door (5) werken met de onderstroom. Lewis ontwierp de methode net na het einde van de Apartheid om het elektriciteitsbedrijf van Zuid-Afrika om te vormen naar een niet-raciale organisatie.  Geen makkelijke klus, want mensen die gewend waren macht te hebben hadden die niet meer. En mensen die eerst geen inspraak hadden, kregen die nu wel. Dat gaf een voedingsbodem voor sabotage in de betekenis van 'een conflictreactie die mensen gebruiken als ze zich niet sterk genoeg voelen om de strijd open aan te gaan'. Dat ziet er in een toenemende reeks van ellende uit als: grapjes, sarcastische grappen, excuses/smoesjes, roddel, slechte/gestopte communicatie, opzettelijk tegenwerken, vertragen, staken en  'oorlog'/vertrek/ terugtrekken. In die gevallen is het werken met de onderstroom essentieel. En om het even uit het abstracte te halen; Hoe ziet zo'n verrijkt meerderheidsbesluit er dan bijvoorbeeld uit? Stel er wordt in stap (3) gestemd over een cohesieverhogende vaste dag op kantoor, de keuze is tussen dinsdag en woensdag. Het wordt de dinsdag (meerderheidsbesluit). Verrijkt besluit kan dan zijn 'Het wordt de dinsdag, maar we weten dat niet iedereen daar de hele dag bij kan zijn ivm vaste afspraken buitenshuis. Daar zijn we ons van bewust en daar zijn we mee akkoord". In Zuid-Afrika zullen de besluiten iets heftiger van aard zijn geweest, maar het gaat om het voorbeeld. Een interessant en praktisch boek dat kan helpen om niet te snel beslissingen te willen nemen en managers kan genezen van de dominantieblindheid  die het makkelijker maakt de eigen mening door te drukken dan die van de ander te betrekken.

De Dag van het Gedrag - de gastransitie ontleed

Had al eerder het rapport van DuneWorks voor BZK gelezen, maar het was interessant om het nu door de auteur toegelicht te horen worden. Mooi dat ze gedrag vanuit verschillende perspectieven aanvliegen. Dus niet allen het economisch en het psychologisch perspectief maar ook het sociologisch perspectief en het perspectief van de procedurele rechtvaardigheid. Net als SCP zetten ze in op het model van de Social Practice Theory die naast aandacht voor capability (vaardigheden)  en materiele componenten (opportunity) veel aandacht heeft voor sociale normen en conventies (zit deels ook in motivation). DuneWorks maakt verder onderscheid in de frequentie van gasgerelateerde gedraging en demonstreerde dat mensen energie niet als doel maar als middel voor wooncomfort zien en dat mensen verleid lijken te kunnen worden door het aardgasvrij maken te koppelen aan het verbeteren van de woonbeleving in woning, straat en wijk. Het rapport dateert nog van voor de opkomst van de gasklever, dus het valt nog even te bezien hoe die met het rapport in de hand overtuigd kunnen geraken.

Dag van het Gedrag - Ongeschreven regels in beeld brengen

De Dag van het Gedrag bleek ook in het echt een groot succes. Met een behapbaar no-show percentage van 13% waren er 570 deelnemers aanwezig. Heb van veel dingen genoten waaronder ook van een workshop over ongeschreven regels geleid door de collega's van de Auditdienst Rijk (ADR). Mooi dat er bij de ADR ook aandacht mag zijn voor een relatieve softe tak van sport als het (grotendeels) op basis van interviews in beeld brengen van de ongeschreven regels binnen een overheidsorganisatie. Dat hebben ze inmiddels voor zeven organisaties gedaan. Had graag een top 10 van ongeschreven regels langs zien komen, maar daar waren ze helaas net te discreet voor. Bummer. De sessie was overigens wel zeer de moeite waard. Met één enkele vraag krijg je namelijk al best veel naar boven. Hier is die:  "Welk oprecht advies zou je iemand geven die bij jouw organisatie wil solliciteren?"  De ADR doet het veel grondiger en geïnspireerd door Peter Scott Morgan The Unwritten Rules of the Game houden ze open-interviews van1,5 uur rond vragen als: (1) De drijfveren van mensen in de organisatie -Wat is nu echt belangrijk?; (2) Wie doet er echt toe in deze organisatie? Wie heeft de macht?; (3) Wat wordt hier nu echt gewaardeerd? Een reeks van die interviews vormt als het ware de verkennende fase die een reeks concept- regels oplevert. Die gaan ze vervolgens uit testen bij andere te interviewen personen. Die leggen de regels dan bijvoorbeeld in volgorde van herkenbaarheid om vervolgens door te praten over de oorzaken en effecten van de meest herkende regels, want daar zit de echte meerwaarde. Helemaal geen gek idee om dat ook eens bij ons te doen. De ADR-collega's deden nog de suggestie om zo iets te doen aan de voorkant van een verandertraject om zo de cultuur en de te verwachte barrières in beeld te brengen. Ik zeg: "Doen!"

Gelezen: Pleidooi tegen consumentenactivisme

Mooi stuk in Vrij Nederland (met dank aan Peggy Schyns (SCP) voor de tip)  dat prima aansluit bij de individuele verantwoordelijkheid versus systeemkritiek- discussie van tijdens de klimaatdraken-bijeenkomst. Stelling van Roxane van Iperen is dat de 'duurzaamheid is een keuze'-types die consumentenactivisme bedrijven en anderen de maat nemen een zijweg bewandelen die niet alleen te weinig bijdraagt maar ook een snelle, zinvolle aanpak van klimaatverandering in de weg staat. Het beoogde mechanisme van consumentenactivisme is dat het bedrijven beïnvloedt vanuit de gedachte 'corporations sell what people buy'. Wat Roxane betreft is dat een cruciale denkfout. De meest vervuilende industrieën zijn namelijk zo vervlochten in ons bestaan dat consumentenactivisme niet kan werken. En daar heeft ze natuurlijk een punt zeker in tijden waarin tegenkrachten het politiek tij mee lijken te hebben. Natuurlijk haalt zij daarbij Trump aan maar ook de vijftig grootste oliebedrijven die de komende 10 jaar alleen nog maar meer olie op gaan pompen met Shell op nummer 1 dat de productie met 35% ophoogt (de green paradox in actie). Ook deze mooi en rake zin wil ik jullie niet onthouden: "Terwijl burgers onderling de pijlen op elkaar richten, versterken de meest schadelijke industrieën jaarlijks hun macht en leunen overheden in hun klimaatakkoorden steeds meer op de trend van individuele verantwoordelijkheid."  Ondertussen is het - en dat vindt de schrijfster ook - dik OK als je eigen voetafdruk onder de loep neem, maar dan wel zonder te oordelen over anderen. De zo groeiende environmental self awareness - denk ik dan - kan je dan weer mooi inzetten om te strijden voor wat echt nodig is: verboden, normstelling en belasting op data, CO2, grondstoffen, energie en transport. Het NRC van dit weekend bevat de recepten van McAfee, Stiglitz en onze podcastheldin Carlota Perez.

OV en spoor blinken echt wel uit in duurzaamheid

Woensdag was ik dagvoorzitter op het symposium Duurzamer OV en Spoor: het volgende station. Er is ongetwijfeld discussie mogelijk over wat je allemaal mee moet rekenen als je het hebt over de CO2 uitstoot van OV en spoor, maar wat ze al wel berekend en bereikt hebben is absoluut indrukwekkend. De reductiepercentages (cumulatief 61% en 81%, zie figuur) die Rachel van Houwelingen (DGMo) presenteerde logen er niet om. Zo zie je maar hoe je via de concessies en met welwillende partijen de inkoopkracht van de overheid in kan zetten om grootse doelen te bereiken. Bij mijn opening kon ik nog even verwijzen naar het item van Lubach over de Great Travel Hack van Shell en dat met de trein van Londen naar Istanbul gaan zo'n 80% minder CO2 uitstoot geeft dan een mix van andere duurzame vervoermiddelen. Het was sowieso een hele interessante bijeenkomst maar hoogtepunt was toch wel het optreden van machinist Peter Hilhorst. Zoals collega Harry van de Pol (RWS-WVL) later treffend vaststelde zie je mensen die een rooster hebben normaal gesproken niet op dit soort bijeenkomsten, maar het was mooi dat de NS voor Peter een uitzondering kon maken. Hij vertelde vervuld van beroepseer  over de app Roltijd-advies die machinisten ondersteunt bij het vaststellen wanneer zij de trein uit kunnen laten rollen om tijdig en comfortabel (zonder hard bij te remmen) in het station aan te komen. Ooit door een collega in tabelvorm bedacht en nu dus in app vorm beschikbaar. In de eerste maand dat de e-learning tool beschikbaar kwam heeft maar liefst 75% van de machinisten aan de e-learning mee gedaan. En nu bespaart de NS dus miljoenen aan groene elektriciteit. Iets wat dan misschien niet helemaal in de sales pitch thuishoorde maar wat Peter als nog verklapte dat als je bij vertraging uitrolt in plaats van stil staat, passagiers minder lijken te klagen. Duidelijk voorbeeldje van een win-win situatie.

        

Dag van het Gedrag - 647 deelnemers - donderdag is het zover

Slik. 647 deelnemers dat kon zomaar eens een nieuw persoonlijk record zijn als dagvoorzitter. Hoe dan ook het wordt een rijk gevulde dag vol interessante programmaonderdelen waarvan ik er twee even uit licht. De nieuwe jaargang van het Rapport Rijk aan Gedragsinzichten wordt gepresenteerd met daarin maar liefst 35 voorbeelden van door de overheid uitgevoerde gedragsinterventies. Drie daarvan komen op het podium. Vanuit BIT-IenW krijgt Suzanne Pietersma drie minuten pitchtijd en één dia om het werk aan afvalscheiding in de hoogbouw van vier jaar in zeven steden te presenteren. Hoofdspreker is dit jaar Susan Michie, hoogleraar Gezondheidspsychologie en directeur van het Centre for Behaviour van de University College London. Zij is bekend van wege haar boek "Het Gedragsveranderingswiel - 8 stappen naar succesvolle interventies". Dit boek is indrukwekkend, systematisch, zorgvuldig, gedetailleerd en bevat een reeks formats en werkbladen. Het boek is daarmee totaal niet geschikt voor mensen die in lichte paniek geraken bij laten we zeggen de zeven vragen uit het Integraal Afwegingskader. Maar ook voor deze mensen geldt dat het goed is bij gedragsinterventies, of beleidsinterventies in zijn algemeenheid,  te waken voor het syndroom van ISLAGIATT - it seemed like a good idea at the time. Zo lijkt het best een goed idee om jonge autobestuurders - die maken per slot van rekening veel ongelukken - op slipcursus te sturen. Dit blijkt totaal niet te werken (er zijn zelfs averechtse effecten gemeten) omdat motivatiegebrek voor veilig rijden en niet - zoals aangenomen - het gebrek aan vaardigheden de onveiligheid veroorzaakt. Sympathiek maar fout. Minder sympathiek en kwalijker is dat  we al lang weten hoe we alcoholgebruik kunnen verminderen (gelegenheid en automatische motivatie aanpakken door openingstijden en verkooppunten in te perken en de prijs te verhogen) maar dat de alcohollobby succesvol het frame van verantwoord drinken (versus problematisch drinken) gelanceerd heeft. Briljant temeer omdat we al enige jaren weten dat er geen veilige ondergrens voor alcoholgebruik is en verantwoord drinken daarmee dus niet kan bestaan. "Verantwoorde drinkers" mogen echter niet lijden onder maatregelen gericht op problematische drinkers. Zo wordt nu dus nog steeds (meer) ingezet op doelgroepgerichte interventies en voorlichtingscampagnes waarvan we weten dat die niets uithalen maar wel enige daadkracht uitstralen. Cheers!

Australische boeren willen klimaatbeleid

Australië staat dit jaar wel heel vroeg in het seizoen in brand. Terwijl politici weigeren vragen over de vermoedde link tussen de meer frequente (en steeds vroegere) bosbranden en klimaatverandering te beantwoorden - en net als Trump na een mass schooting alleen willen bidden voor de slachtoffers - vragen boeren om aanvullende actie. Terugblikkend op tractoren en het Malieveld, denk je bij boeren nu niet meteen aan klimaatactivisten. Tot voor kort was dit in Australië niet anders, maar de actiegroep Farmers for Climate Action is snel groeiende. Juist boeren zien op hun land wat klimaatverandering doet en zij zijn in Australië na de Aboriginals toch een goede nummer twee voor wat betreft menselijke klimaatslachtoffers. Een jaar of vijf geleden durfde de eerste boeren - toen vast nog met knikkende knieën - het klimaatprobleem te benoemen. Nu zijn ze met veel en lobbyen ze steeds steviger voor National Strategy for Climate Change and Agriculture en inmiddels zijn onder de leiding van de regering van  de deelstaat Victoria de eerste stappen gezet voor zo'n strategie. Toch goed om hier eens naar te kijken in het kader van Leren van het buitenland. De vredelievende gekruiste aren in hun logo vormen een mooi contrast met de Nederlandse hooivorken.

IenW transities combineren - de kracht van een verbeelde wenselijke toekomst

Afgelopen maandag een prachtig KIS-seminar #Hoe dan? De drie IenW transities succesvol combineren in de fysieke leefomgeving met presentaties van Jeanet Hekhuis (Gemeente Utrecht), Brenda Vervoorn (DGMI) en Martine Smit (Gemeente Den Haag & KIS-stagiair). Martine had geïnspireerd door de apreciative inquiry methode prachtig succesfactoren opgehaald uit het Utrechtse Beurskwartier waar het is gelukt de IenW transities (en meer) daadwerkelijk te verbinden. Het gaat dan om succesfactoren als politiek draagvlak, verankering in organisatie en beleid, aanpak met een living lab-methode. Extra succesfactoren die specifiek voor het Beurskwartier voordelig hebben uitgepakt zijn verder (1) de locatie. uniek, centraal, nabij Utrecht CS en Merwedekanaal ( vergemakkelijkt bijdrage transitie groene mobiliteit en nabijheid Merwedekanaal biedt mogelijkheden voor gebruik WKO; (2)  hoogstedelijke ontwikkeling: Veel inwoners/m2 zorgt voor economische vitaliteit,  mogelijkheden voor OV, deelmobiliteit, collectieve voorzieningen, mogelijkheden voor verticale begroeiing en ecozones; (3)  Nieuwbouw  Kansen voor energiebesparing, duurzame energie opwekking, isolatie, klimaatbestendigheid en geen bewoners die aan de voorkant mee moeten willen doen. En bij dit alles last but not least de kracht van ontwerpend onderzoek en de kans zo wenselijk toekomsten te verbeelden rond abstracte ambities.

 

Brede Maatschappelijke Heroverweging - kans om de beleidstheorie verder te verbeteren

Het rapport van de Taskforce Sorgdrager over CE “Herijking afvalstoffen” lees ik toch vooral als een oproep om nog eens kritisch naar de beleidstheorie onder de Circulaire Economie te kijken. Nou komt dat mooi uit, want dat moest toch al in het kader van de Brede Maatschappelijke Heroverweging (BMH). Laat ik beginnen met het goede nieuws, want dat is er volgens de taskforce namelijk wel degelijk. Er is sprake van veel aandacht, animo en maatschappelijk draagvlak voor de CE. Het eerder besproken PBL rapport CE op de kaart laat dan ook zien dat er al heel veel circulairs gebeurd (overigens ook voor een flink deel avant la lettre, omdat mijn schoenmaker tot zijn eigen verrassing onderdeel blijkt te zijn van de CE). Maar al dat potentieel moet volgens de taskforce wel snel geoogst worden anders zakt het in. Wat moet er dan gebeuren volgens de taskforce: (1) de provincies moeten een regierol krijgen om zichzelf en gemeenten van ambities naar concrete doelen en acties te bewegen. Ook moeten de provincies er voor gaan zorgen dat omgevingsdiensten en andere betrokkenen een kennisboost krijgen en milieuwetgeving eenduidig gaan interpreteren; (2) departementen moeten uit hun sectorale denken komen en gaan sturen vanuit urgentie. (3) EU moet de afvalwetgeving ombouwen naar circulair om hergebruik en grondstofstromen mogelijk te maken. De taskforce  merkt wel op dat voor NL 80% van de in- en uitvoer van afvalstromen betrekking hebben op België en enige Duitse deelstaten en dat de bestaande regelgeving ruimte biedt dit in afwachting van nieuwe EU-regelgeving met de buurlanden op te lossen. De focus van de opdracht lag op belemmeringen vanuit wet- en regelgeving, gelukkig heeft de taskforce wel de ruimte genomen breder te kijken. De grootste belemmering is dan misschien ook wel gewoon dat zowel secundaire grondstoffen in plaats in vergelijking met primaire grondstoffen, als repareren in vergelijking met nieuw kopen gewoon veel te duur zijn. Dat vindt mijn schoenmaker ook en die suggereert dan ook hier in de BMH invulling aan te geven.

Gelezen - Understanding our political nature - How to put knowledge and reason at the heart of political decision making

Dit rapport van het Joint Research Institute van de Europese Commissie (met medewerking van TNOer en bloglezer Arie Bleijenberg) is zeer interessant en gaat in op nieuwe inzichten uit de gedrags- en sociale wetenschappen met betrekking tot ons politieke gedrag. Ons gaat dan heel breed, want het gaat zowel om het gedrag van politici en beleidsmakers als ook over burgers. De inzichten uit het rapport zijn verdeeld in zeven hoofdstukken (1) mispercepties en desinformatie - omdat we gevoelig zijn voor nepnieuws en alternatieve waarheden (zie ook blog) is het zaak dat we meer na gaan denken over hoe we denken. (2) Collectieve intelligentie - wetenschap kan ons leren beter samen te werken als beleidsmakers en politci om zo de kans op fouten te verkleinen. Hierbij gaat het ook weer om het in eerdere blogs beschreven belang van psychologische veiligheid. (3) Emoties - emoties zijn niet te scheiden van ratio. Als we beter worden in het lezen en interpreteren van emoties bij burgers kunnen we ook beter beleid maken. (4) Waarden en identiteit - waarden en identiteit bepalen politiek gedrag maar worden nauwelijks begrepen en besproken. (5) Framing, metafoor en narratief - Feiten spreken niet voor zich. Framing, metaforen en narratieven dienen verantwoord gebruikt te worden om gehoord en begrepen te worden. (6) Vetrouwen en openheid - afnemend vertrouwen in experts en overheid kan alleen gekeerd worden door meer eerlijkheid en publieke beraadslaging over belangen en waarden. (7) Evidence-informed policymaking- Het principe dat beleid op feiten en bewijs gebaseerd moet zijn licht onder vuur. Dit principemoet dan ook hoognodig beschermd worden als hoeksteen van de democratie. Ik vond met name de hoofdstukken over emoties, waarden en identiteit en evidence-informed policy making zeer de moeite waard. Bijvoorbeeld over de verschillende doorwerking van woede en angst (emoties), over de toch wel veel gemaakte vergissing dat je denkt dat jouw waardevoorkeuren breed gedeeld worden (waarden en identiteit) en over populisten en autoritaire politici die onafhankelijk bewijs als verstorend kunnen beschouwen voor hun interpretatie van de wil van het volk. Hetgeen natuurlijk inderdaad ook uitermate irritant is.

Gaat het ooit wat worden met die beleidsdoorlichtingen en beleidsvaluaties?

Maandag was ik bij het door de collega´s van Financiën georganiseerde Congres Inzicht in Kwaliteit. Was een mooi samenzijn met een overwegend goed programma met oa een licht hilarische quiz waarbij de deelnemers moesten voorspellen over waar willekeurige gefilmde Nederlanders aan dachten bij verschillende beleidsvaluatie-jargonwoorden. Ook mooi was het onderdeel waarbij Kamerleden Snels en Sneller werden geïnterviewd. Beide heren gaven het goede voorbeeld. Als vertegenwoordigers van een regeringspartij en een oppositiepartij lieten zij zien samen te strijden voor de goede zaak, namelijk die van uit kunnen leggen dat er effectief en doelmatig met belastinggeld wordt omgesprongen. Maar goed zij lijken wat alleen te staan, want zoals zij aangaven vinden regeringspartijen een probleem vaak al opgelost als er zichtbaar geld voor is uitgetrokken. Terwijl oppositiepartijen liefst hard af willen rekenen en weinig geduld hebben met lerend evalueren. Voor de ambtenaren in de zaal hadden de goedbedoelende heren alvast een tweetal aanbevelingen: (1) maak inzichtelijk waarom beleidsopties zijn afgevallen; (2) spreek als ambtenaar je bewindspersonen aan als een wetsvoorstel nog niet voldoet aan de Comptabiliteitswet 3.1 (helderheid over doelstelling, doeltreffendheid en de doelmatigheid, beleidsinstrumenten die worden ingezet en de financiële gevolgen). In wandelganggesprekken en in de parallelle sessies kwamen spontaan wat bekende en minder bekende redenen naar boven van waarom het allemaal nog niet zo lukt met die vereisten van de Comptabiliteitswet: (1) Regeerakkoord bevat al gedetailleerde beleidsvoornemens die nog niet Comptabiliteitswet-proof zijn, maar wel zijn afgesproken; (2) Beleidsevaluaties komen vaak pas beschikbaar als de verantwoordelijk bewindspersoon weer uit beeld verdwenen is. Dan is de animo er dan wel goede sier mee te maken, dan wel uit te halen laag; (3) Alternatieven zitten vaak al onherleidbaar opgesloten in het compromis dat een wetsvoorstel vaak al is voor het naar de Kamer gaat. Spreker Sir Michael Barber  (Blair's topadviseur en bekend van Instruction to deliver) hoopt dit alles te omzeilen door meer vooraf te evalueren met de door hem ontwikkelde public value scan waar we nu ook in NL mee gaan experimenteren. Sir Barber is er overigens wel één van het wanhopig optimisme want hij vertelde dat hij al 5-6 Britse equivalenten van Operatie Inzicht in Kwaliteit achter de rug heeft en dat die operaties zich laten omschrijven als episodisch met weinig aandacht voor langdurig doorpakken en voor capacity building. Maar goed ik wil natuurlijk niet zo´n collega worden die zegt: "Dat hebben we al eens geprobeerd".  Hoewel de verleiding daar toe wel heel groot wordt als je bedenkt dat het kabinet éénmalig een kleine half miljard uittrekt voor het oplossen van een meerjarig chronisch probleem als het lerarentekort. Hier lijkt het politiek urgente  (Laat zien dat je iets doet) het te winnen van het belangrijke (Kunnen uitleggen dat er effectief en doelmatig met belastinggeld wordt omgesprongen). Desalniettemin doen we als Project Start-Up-team - Barber-style vooruit kijkend en wars van cynisme - het aanbod om voor ieder beleidsDG als experiment workshopsgewijs het Integraal Afwegingskader in te vullen voor een beleidsdossier.

     

Van rechtvaardige mobiliteit en vervoersarmoede naar 'mobility justice' ?

Afgelopen donderdag trad Ruth Oldenziel (TU/e) op in de KIS-masterclass over Inclusieve Innovatie. Nu ben ik al een tijdje overtuigd van het werk van Karel Martens en zijn oproep tot beleid gericht op rechtvaardige mobiliteit, maar nu blijkt er ook een groeiende aandacht te zijn voor het veel bredere concept van 'mobility justice'. Onlangs zijn twee naar verluid nogal taaie boeken verschenen over dit onderwerp: Mimi Scheller's Mobility Justice: The Politics of Movement in the Age of Extremes (2018) en Nancy Cook en David Butz 'Mobilities, Mobility Justice and Social Justice (2019). Nu wil het toeval dat iemand beide boeken heeft gelezen en daar een uitgebreide boekbespreking over heeft geschreven: de held! Hoewel eenduidige definities nog ontbreken kan ‘mobility justice’ beschouwd worden als rechtvaardigheid rond de mogelijkheid van mensen, dieren, voedsel en goederen zich te (laten) verplaatsen tussen en binnen ruimtes. En dat is een hele brede en moeilijk te bevatten werkdefinitie want dan gaat het om niveaus die zich afspelen van de mobiliteit van mindervalide personen tot wereldwijde consumptie-gerelateerde risicovolle afvalstromen. Maar bijvoorbeeld ook over de moeilijkheden die vluchtelingen ondervinden als ze grenzen willen passeren. De beide boeken bieden in deze fase vooral een theoretische basis en nog niet zoveel praktische handvatten aldus de recensent. Maar in haar masterclass-presentatie probeerde Ruth het een en ander wel toepasbaar te maken binnen IenW-proporties. Heel concreet betekent het dan dat je bij besluitvorming over mobiliteit de belangen van de niet-mobilist voldoende zwaar mee moet wegen (het lijkt me dat de NMCA daar nu nog blind voor is) en dat de mobiliteit van de een niet ten koste mag gaan van die van de ander. Als voorbeeld noemde zij hier de Parkshuttle in Rotterdam die tot langere reistijden voor fietsers zou leiden. Over de fiets gesproken, Ruth verwees ook naar het werk van haar collega Matthew Bruno (actief in het door IenW-gesponsorde SURF Smart Cycling Futures) waarin gesteld wordt dat het goed is om in Beter Benutten-achtige projecten niet alleen te kijken naar het verleiden van automobilisten, maar dat je juist ook de al goede bezigzijnde fietsforens beloont en stimuleert om op de fiets te blijven zitten. Want een fietsende forens is geen vanzelfsprekendheid. Goed om dit alles bij de uitwerking van de Mobiliteitsschets verder te concretiseren. Makkelijk is dat niet, beter wel!  

Wat verkoopt deze reclame eigenlijk?

Misschien wel de meest bizarre sterreclame van de afgelopen tijd is die van ExxonMobil. De verhaallijn gaat ongeveer zo: planten leggen CO2 vast. Met Carbon Capture (and Storage) (CCS) kunnen we dit in de toekomst ook in fabrieken doen. Wetenschappers vinden dit ook en daarom werken wij een verbetering van dit proces en we laten nu een hele groene boom en mensen in witte jassen zien. Wizards and prophets (zie hier) zijn het eigenlijk sowieso al nooit ergens over eens, maar over CCS al helemaal niet. Prophets zeggen het zo: (1) CCS kost ontzettend veel energie. Om alle CO2 uit een steenkoolgestookte energiecentrale (belangrijkste beoogde toepassing) af te vangen en op te slaan heb je zo’n 30% meer kolen nodig. Wereldwijd komt dat bij de huidige stand der techniek in kosten uit op zo’n 2000 miljard dollar per jaar (exclusief de bouwkosten van afvanginstallaties); (2) Nog meer kolen verstoken betekent nog meer emissies van roet (black carbon, na CO2 de belangrijkste veroorzaker van klimaatverandering) en nog meer doden als gevolg van slechte luchtkwaliteit; (3) CCS komt sowieso niet van de grond. In 2008 spraken de G8 af 20 grote demonstratieprojecten te bouwen. Er staat er nu (2018) één. Prophets zien het venijnig gesteld als ‘an industry-sponsored fantasy that never has and never will deliver on its promises’  Tegelijkertijd zitten de Wizards ook niet zonder argumenten: (1) de prijs van CCS zal enorm naar beneden gaan, net als voor bijvoorbeeld zonnepanelen; (2) het is onverstandig en onethisch om aan te nemen dat China, India en andere zich ontwikkelende landen hun net gebouwde of net in aanbouw zijnde kolengestookte centrales gaan afbreken. Bovendien zijn er volgens de World Coal Association 2400 grote centrales in aanbouw of in de planning (boven de 3300 die er nu staan). Ook niet per se allemaal onredelijk als je bedenkt dat alleen al in India 300 miljoen mensen zonder elektriciteit door het leven moeten. Dat is niet best. Temeer dat er is geschat dat tussen de 500.000 en 1,3 miljoen mensen in India jaarlijks sterven door niet te koken op elektriciteit, maar op hout, mest en kerosine met de daarbij behorende (rook)walmen. Tja en wat verkoopt de reclame nu eigenlijk? Ik denk voor de ene kijker morele rechtvaardiging & een wenkend perspectief en voor de andere kijker leugens & green washing.   

Het samen eens worden over het Hollands veenweidegebied

Vrijdag promoveerde Henk van Hardeveld op een proefschrift getiteld: “Informed science-policy interactions: advancing the support of collaborative management of social-ecological systems”. Hij heeft gewerkt aan een manier om alle belanghebbenden binnen het Hollands veenweidegebied, gezamenkijk een integrale afweging te laten maken tussen het herstellen van biodiversiteit, het verminderen van bodemdaling, het minimaliseren van broeikasgasemissies, en het faciliteren van natuur-inclusieve landbouw. Ga d’r maar aanstaan. Blijmoedig heeft hij een vierstaps science-policy interface (SPI) geconstrueerd gebaseerd op zeven ontwerp- en implementatieprincipes (zie tabel): (1) De eerste stap bestaat uit het maken van een integraal modelraamwerk op basis van GIS data om beheerstrategieën te onderzoeken om zo doelen, middelen en mogelijke toekomsten in beeld te brengen; (2) kosten-batenanalyses. Zomaar peilverhoging (dat remt de bodemdaling) blijkt tot een onaangename ongelijke verdeling van baten te leiden. Ondergrondse drainage blijkt een stuk beter te werken al moet men het nog wel even eens worden over de verdeling van kosten; (3) Participatieve niet-monetaire waardering van cultuur-historische baten; en (4) interactief simulatiesysteem waarmee in workshops de uitkomsten van verschillende gemeenschappelijke beheerstrategieen kunnen worden gevisualiseerd. Idee is dat dit bijdraagt aan de bereidheid maatregelen gezamenlijk te implementeren. Bij dit alles is het natuurlijk van groot belang om modellen en simulatiesystemen te vullen met gedegen gebiedspecifieke gegevens en kennis over de effectiviteit van maatregelen. Je zou willen dat Henk’s aanpak gebruikt kan gaan worden voor de stikstofproblematiek. Maar goed dan moet het met de inputkennis wel snor gaan zitten anders wordt het een jammerlijk staaltje Garbage in, garbage out!. Ondertussen geldt wel gewoon dat de door Henk verzamelde ontwerp- en implementatieprincipes ook voor het bouwen van andere minder veelomvattende verschijningsvormen van science-policy interfaces uitermate handig zijn. 

uit proefschrift Henk van Hardeveld

Exponential Views II:Tony Blair vertelt hoe beleid op technologische innovaties eruit zou moeten zien

Het is duidelijk dat hij sinds 'Irak'  nogal wat van zijn glans heeft verloren, maar wat een spreker is die man zeg. Op en top uterly English en met een niet te ingewikkeld algoritme moet je er toch zo in slagen om uit een interview van een half uurtje een dozijn bijdragen voor Het Groot Citatenboek te halen. Vooral zelf even luisteren. Met zijn Tony Blair Institute for Global Change probeert hij ondertussen globalisering voor iedereen aantrekkelijk te maken (work for the many, not the few). Ook al heeft het niets met het onderwerp van het interview te maken, zet hij de eerste minuut de Brexit al achteloos weg als een distraction. Zijn belangrijkste punt over omgang met technologische innovatie - daar ging het interview wel over - is dat er vanuit de overheid drie wegen zijn om tot beleid voor technologie te komen: (1) je laat regulering volledig in handen van Big Tech; (2) je wacht tot er wat verkeerd gaat en dan kom je onder hoge tijdsdruk tot emotie-gedreven regulering; (3) je komt tot doorwrocht evidence-based beleid waarbij je ook kijkt naar kosten-batenanalyses. Niet verrassend is hier de derde weg de juiste. Maar goed dat konden we bij Tony wel verwachten. Net als Carlota zet Tony alle ballen op de digital natives. Je hebt als overheid mensen nodig die het begrijpen en met wie Big Tech het idee heeft serieus in gesprek te kunnen. Wat Tony betreft moet er een Ministerie voor Technologie komen maar goed beschouwd leest dit ook als een steun in de rug van de aanpak van de collega's van Innovatie in Mobiliteit. Jonge collega's met een technische achtergrond denken daar participerend na over ontwikkelingen als bijvoorbeeld Avatars, MaaS en de hyperloop. Niet om technology push-gedreven  achter iedere hype aan te rennen, maar om vroegtijdig te begrijpen hoe het echt zit, zich te verdiepen in  kansen en risico's en de vraagt te stellen hoe het workt for the many, not the few.  

Exponential Views 1: Econome Carlota Perez de meest pessimistische optimist

De Venezolaanse Carlota Perez is macro-econoom, neo-Schumpetterspeler en een soort van Mazzucato avant la lettre. Eerder deze maand trad zij op in de podcast Exponential Views. Uit de introductie van Podcats-host Azeem Azhar blijkt dat hij een groot bewonderaar van Carlota is. Het was dan ook een beetje sneu te horen dat zij tijdens het interview wat weinig geduld met hem heeft. Hoe dan ook zeer de moeite van het luisteren waard. De informatierevolutie begon in 1971 en duurt nog voort. We hebben inmiddels twee bubbels achter de rug; de internetbubbel uit 2000/2001 (die had betrekking op de technologie zelf)  en die van 2008 die ontstond toen de hele financiële markt gedigitaliseerd raakte. Carlota verwacht nog een bubbel. Na de recessie blijft de rente zeer laag en groeit de financiële markt in extreme mate,  zonder dat daarbij  de productiviteit toeneemt. Door de nieuwe ongelijkheid die dit oplevert ontstaan onrust, populisme en nieuwe politieke bewegingen. Volgens Carlota zijn we op weg naar een turning point waarin zaken die fout gingen tijdens de installatiefase van de informatierevolutie hersteld moeten gaan worden. Zorgen over welzijn en behoefte aan stakeholder capitalism komen steeds meer op de voorgrond. De geschiedenis heeft aangetoond dat juist de overheid aan de basis staat van de gouden tijden die na een turning point ontstaan. Het gaat er dan om een positive sum game tussen bedrijfsleven en samenleving te creëren. Maar daar is wél wat voor nodig: (1) We moeten de digital natives – zeg maar de 'met-een-schermgeborene' - binnen de overheid zien te krijgen en te houden. Carlota zegt het mooi: “Je moet jonge mensen binnen halen en in hun behoefte voorzien zodat zij in jouw behoeften kunnen voorzien”. Nu lijkt er echter sprake van een glazen plafond voor de jongeren. Ouderen werken veel langer door. Zowel in politiek, bedrijfsleven als aan universiteiten (Carlota spreek met haar 80 jaar uit ervaring). Terwijl alleen digital natives nieuwe technologie kunne begrijpen en kunnen reguleren.; (2) inzetten op Smart Green Growth en Full Global Development. Om dit mogelijk te maken moet er belasting komen op financiële transacties. Belastinggeld wordt vervolgens door de overheid ingezet om consumptie aan te jagen (oa via een universal basic income.); (3) Mar dan wel duurzame consumptie. We moeten voort gaan op de weg naar een hele duurzame lifestyle waarin de verlangens van mensen gericht zijn op gezondheid, op creativiteit, op sport en op ervaringen; onaanraakbare wensen als het ware. Carlota noemt zich zelf de meest pessimistische optimist die er bestaat. De afgelopen maanden echter ziet ze echt een keerpunt en wordt ze steeds optimistischer. Ze ziet alleen nog geen leiders opstaan. Maar de maatschappij oefent druk uit en dan komen leiders als vanzelf te voorschijn. Aldus Carlota.

NWO-voorstellen - 1480 pagina's achter de rug

Dankzij NWO hoefde ik niet meer na te denken over wat ik dit weekend ging lezen. Inmiddels zit het erop en heb ik de voorstellen die zijn binnen gekomen op de call Transities en Gedrag door geploeterd. Een super leerzame ervaring, ik kan niet anders zeggen. Een mooie verscheidenheid aan bestudeerde transities en methodieken (sommige totaal nieuw voor mij) om gedrag en verandering op micro-, meso- en macroniveau in beeld te brengen. Van de week ga ik met de andere leden van de beoordelingscommissie in conclaaf om tot een voorselectie te komen. Ik mag natuurlijk niets verklappen over individuele projecten maar een aantal meta-observaties mag ik natuurlijk wel delen: (1) er is sprake van een indrukwekkende proceszorgvuldigheid van NWO. Zo wordt heel netjes en vooral georganiseerd gezorgd dat alles vertrouwelijk blijft en integer gebeurd ; (2) Naast door een beoordelingscommissie wordt ieder voorstel wordt ook nog eens door minimaal twee (buitenlandse)referenten beoordeeld; (3) Door mij als buitenlands geïdentificeerde referenten zijn vaak onder de indruk van de betrokkenheid van (maatschappelijke) organisaties in het consortium en de aandacht voor kennislanding. Daarentegen vinden deze  referenten het mal dat er zo gesteund wordt op PhD's en postdocs en dat de inzet van hoogleraren en universitaire docenten -in ieder geval wat geclaimde tijd betreft - beperkt wordt gevonden (heeft te maken met de NWO-spelregels); (4) Iets wat even was weggezakt, maar wat ik  meteen weer herkende uit mijn eigen universitaire loopbaan; de oordelen van referenten lopen enorm uiteen. Bij flink wat voorstellen scoort de ene referent de hoogste score en de andere de laagste. Aan de beoordelingscommissie om hier mede op basis van het weerwoord van de indieners chocola van te maken; (5) Zowel met het begrip 'transitie' - toch in de call gedefinieerd - als met de term 'gedrag' wordt wel heel vrij omgegaan in de voorstellen. Morgen nog maar even bellen met de mensen van NWO over hoe met dat laatste om te gaan.

             

#Wat als….we alle IenW-inzet richten op het maximaliseren van geluk?

Bij de Wereld draait door van enkele weken geleden wees Barbara Baarsma er op dat er in de introductie van de miljoenennota naar brede welvaart wordt verwezen ( maar dat daar verder bij het verdelen van de miljoenen niets mee gebeurt). Nu ik zelf de Miljoenennota er bij gepakt hebt blijkt dat er zelfs naar geluk verwezen wordt! Daar gebeurt in de uitwerking overigens ook niets mee, maar is het niet een prachtig gedachtenexperiment om eens te bedenken hoe IenW beleid eruit zou zien als het in het teken stond van het maximaliseren van het levensgeluk van de Nederlanders? Nu wordt er altijd een beetje wankelmoedig gedaan als het over sturen op geluk gaat. Twee misvattingen liggen hier aan ten grondslag. Ten eerste zou geluk niet betrouwbaar meetbaar zijn. Dat is onjuist omdat wij geconditioneerd zijn subjectiviteit (in dit geval metingen op basis van zelfrapportage) gelijk te schakelen aan onbetrouwbaarheid. Jarenlange over de gehele wereld gemeten stabiele gelukscores laten zien dat dit onzin is. Als je n (= aantal respondenten)  maar groot genoeg is, wordt het resultaat als vanzelf heel betrouwbaar. Tegelijkertijd wordt er momenteel zelfs wat getwijfeld aan de betrouwbaarheid van de oh zo heilige BBP-meting zo schrijft Marieke Stellinga. Ten tweede zou het creëren van geluk geen taak van de overheid zijn. Zo heeft in 2008 heeft onze premier al een keer op laten tekenen dat de overheid geen geluksmachine is. Het klopt natuurlijk als hij zo iets zegt als dat de overheid niet alle risico's weg kan nemen. Maar dat neemt  niet weg dat de overheid de plicht heeft condities te scheppen die levensgeluk mogelijk maken. De schone vrijheid van liberalisme mag natuurlijk niet ontaarden in verwijtbaar plichtsverzuim jegens het creëren van condities voor geluk. Al eerder schreef ik over het belang van een goede geestelijke gezondheidszorg als hyperrelevant voorbeeld van zo'n conditie. In het recent verschenen boek van econoom Rutger Hoekstra nog veel meer lezenswaardig hierover en ook hij roemt Nieuw Zeeland!: mooi voor op het verlanglijstje voor onder de Kerstboom. Nu richt ik me nu even op wat IenW dossiers. Het mooie rapport Wellbeing and policy waar ik door de geluksdocterandus op gewezen werd biedt inspiratie: 

 

• Sturen op rechtvaardige mobiliteit / aanpak vervoersarmoede: denk aan werk, winkels en gezondheidszorg kunnen bereiken, maar denk ook aan mobiliteit ten dienste van het onderhouden van relaties met vrienden en familie. Karel Martens doet hier mooi onderzoek aan. Egels onderzoek laat zien dat 'twee op de vijf werkzoekenden moeilijk een baan kan vinden door gebrek aan een auto en ontoereikend OV; een derde van de autoloze huishoudens heeft problemen met het bereiken van een ziekenhuis; mensen zonder eigen auto hebben ruim twee keer zoveel moeite om vrienden te bezoeken als autobezitters'  
• Inzet op wandelen en fietsen:  Het rapport Wellbeing and policy laat zien dat gerichte herinrichting van de openbare ruimte mensen aan het wandelen kan krijgen en dat ze daar gelukkig van worden. Eerder schreef ik over het prachtige mobiliteitsplan van Londen dat zich sterk richt op wandelen en de daarmee gepaard gaande gezondheidswinst.
• Verbeteren leefomgevingskwaliteit: Denk aan aanpak geluidsoverlast, luchtvervuiling, stilte plekken, natuur als bron van stress recovery. Het aanstaande Schone Lucht Akkoord lijkt me een mooie stap. 
• Beter worden in participatie: Het rapport Wellbeing and policy benoemt dit als het tegen gaan van 'external stress combined with an inability to control the situation'.