Nuchter of te nuchter omgaan met risico’s

Laatst een mooie boekbespreking/interview gelezen in de Volkskrant (zie link) over het boek Paniek om niets van Simon Rozendaal. Hij heeft het - denk ik wel - terecht over gedoe over zuivere koffie en over hoe het als van nature in koffie aanwezige chlorogeenzuur risicovoller is dan de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die je in zeer lage concentraties in koffie tegenkomt. Mijn favoriet voorbeeld werd niet genoemd en betreft het risico van de in mijn proefschrift bestudeerde PAKs in dit geval in rokerige whisky’s dat niet in verhouding staat tot de dodelijke hoeveelheid alcohol die je moet binnen krijgen alvorens die PAks een probleem kunnen gaan vormen. In het interview (in het boek misschien wel hoor) ging het dan weer niet over mengseltoxiciteit. Laatst is de bestrijdingsmiddelenatlas (zie link) uitgebreid met een door het RIVM mooi gefundeerde en op ecologische normen gekalibreerde maat voor mengseltoxiciteit (msPAF, zie link). In 2023 waren er ondanks verbeteringen toch ruim 150 meetpunten in het NL oppervlaktewater waar het mengsel van aanwezige bestrijdingsmiddelen maakt dat er sprake kan zijn van matige of hoge acute en chronische effecten op de biodiversiteit die doelbereik voor de KRW in de weg zitten. Daarmee en ook met risico als sociaal construct hebben we vast en zeker ook te maken bij met mooie werk aan het dossier Industrie en Omwonenden. Ik val in herhaling maar het inmiddels ruim 20 jaar oude rapport Nuchter omgaan met risico’s (zie link) blijft een prachtige introductie op het veelkoppige monster van gepercipieerde risico’s (zie ook blog hierover en ook nog blog over de Bosatlas voor de Veiligheid) 

OECD-gedragslezing: toeslagenschandaal op één slide

Online aansluiten bij een OECD-gedragslezing…..dat is nog eens een goed besteed half uurtje op de vrijdagmiddag.Vanuiteen wat stoffig aandoend vergaderzaaltje in Parijs presenteerden Pamela Heard en Donald (nee niet die ) Moynihan uit hun boek Administrative Burden. Policy making by other means. De hordes op hun cover (zie afbeelding) zijn onder te verdelen in drie soorten:

(1) Leerkosten: informatie zien te vergaren over publieke diensten en er achter zien te komen of die ook op jouw situatie van toepassing zijn. Zo probeerde ik er onlangs toch wat tevergeefs achter te komen hoe ik in Den Haag een vergunning kan krijgen voor het installeren van een airco. 

(2) Compliance kosten: in de rij staan, formulieren invullen, leges betalen enz. 

En mijn favoriet

(3) Psychologische kosten: frustratie, stress, angst, (armoede/digibeet)stigma, verlies van autonomie. Zeg maar het gevoel dat je krijgt als je CM probeert te gebruiken of als je probeert het Beleidskompasformulier in te vullen of een notaformat moet gebruiken dat net niet past bij wat je zeggen wilt. 

Dit zijn hordes of kosten die je als organisatie zo laag mogelijk moet willen maken door de burger of de consument centraal in je proces te zetten. Dit door te willen versimpelen, doenvermogentoetsen uit te voeren, klantreizen te ontwerpen en slim gebruik te maken van automatisering.

Voor dat laatste doken ze als toegift nog even in het Nederlandse toeslagenschandaal dat ze zowaar - dikke rapporten ten spijt - in één slide wisten te doorgronden (zie afbeelding). Al met al een nuttig raamwerk voor de BIT-advisering aan de DGMI-collega’s die bezig zijn met het tot op heden wat teleurstellend gebruik van het leenstelsel voor het saneren van asbestdaken. 

BIT schoolt zich bij in Dikke Data

Termen als 'van buiten, naar binnen'-werken, 'buiten voorop' (uit het Kompas IenW) en doen vermogen zijn de hype inmiddels wel voorbij en beginnen - schoorvoetend, dat misschien nog wel - gemeengoed te worden. Daar moeten we methodologisch natuurlijk wel in meegroeien. Straatgesprekjes als onderdeel van een busreisje naar de perifere regio's bieden dan wel welkome verwondering, maar nog geen daadwerkelijk inzicht. Daar heb je oa goede interviewtechnieken en slim uitgevoerde focusgroepgesprekken bij nodig. Vandaar ook dat het BIT zich daar van de week over heeft laten bijscholen door Marion Matthijssen van de Onderzoekswinkel. Marion is een zeer ervaren kwalitatief onderzoeker met name in het sociale domein. Komt overal binnen en rust niet tot zij het niveau van informatieverzadiging - een mooie vakterm -  heeft bereikt. Het was ook voor de meer ervaren kwalitatief onderzoekers bij het BIT een leerzame ervaring om de inzichten van Marion mee te krijgen. We zijn nu weer helemaal opgefrist op het gebied van vragen- en topiclijsten, handige tussenzinnetje, creatieve werkvormen in focusgroepen om de group think de doorbreken en aandachtspunten voor als je in de rol van opdrachtgever zit. Er was zelfs nog even tijd om focusgroepaanpakken te ontwerpen voor al dan niet vergroenende hoveniers en voor motorrijders die al dan niet openstaan voor een e-motor. Meer weten over hoe het Joint Research Institute het belang van kwalitatief onderzoek ziet en over de kracht van Dikke Data? (zie link en link). 

      

Singapore komt een kijkje nemen bij de Nederlandse gedragsteams

Laatst hadden we als samenwerkende BITs een delegatie uit Singapore op bezoek op de Rijnstraat, om eens van ons te horen hoe wij met gedragsinzichten werken. Nu heb ik niet zo heel veel geduld met internationaal overleg, maar het was uiteindelijk toch een aangenaam en voor beide zijden leerzaam samenzijn. Wij zijn hier in Nederland - voor zover dat kan natuurlijk - wetenschappelijk wel een beetje klaar met de scheiding van huishoudelijk afval. In Singapore wordt nog volop gestort en verbrand dus daar is nog een flinke slag te maken. Ze vertelden over een proef met best extreem dure vuilnisbakken om bewoners toch gescheiden inzameling van voedselresten te bewegen. De resultaten waren significant, maar nog niet per se heel indrukwekkend. Maar goed dat zit in het extreem hoge percentage inwoners dat daar in hoogbouw woont met van die o zo makkelijke ingebouwde stortkokers. Dat maakt de O van COM-B (zie link) nog al beperkend voor succes. Je moet als flatbewoner wel een echte believer zijn om met je groentenresten in de lift te stappen. Die believers waren er overigens wel vooral daar waar je een buurttuin in de aanbieding deed om het resulterende compost te gebruiken. Het is bij ons toch makkelijker om hoge scheidingspercentages dacht ik nog. Omgekeerd werd ik dan weer wat jaloers van de slimme wijze waarop ze in Singapore disciplines combineerden; in één unit zitten daar gedragseconomen, sociaal psychologen, econome(triste)n, datawetenschappers en AI'ers bij elkaar opdat ze een wijde range aan onderzoekstechnieken kunnen inzetten (zie figuur). Tja, dat zouden wij ook eens moeten hebben dacht ik nog. In de envelop op de foto (helaas) geen steekpenningen maar speciaal uitgegeven postzegels met de klimaatdoelen van Singapore. 

   

In een heuse podcast

BINNL de club van samenwerkende gedragsteams bestaat 10 jaar en dat moet gevierd worden. Dat gebeurt oa middels een podcast-reeks waar ook ik in mocht 'schitteren' en wel in een aflevering met Gerdien de Vries (TuD). Best nog wel een gedoetje om dit goed voor te bereiden: Voorgesprek met Gerdien en de communicatiekoningin van BINNL om tot een onderwerp/dilemma te komen voor de aflevering, voorgesprek met de presentator, mini-brainstorm in het gedragsteam om de kans te verhogen dat ik iets zinnigs zeg, wat kernpunten op papier zetten, met het OV naar de provisorisch ingerichte studio op de TuD, op tijd uitstappen enz enz. Ons onderwerp was de hardnekkigheid van de zelden werkende trits kennis-houding-gedrag en het bijbehorende dilemma was of je gedrag ook rechtstreeks kan veranderen buiten deze trits om (ja, bijvoorbeeld met defaults) en hoe dat dat ethisch kan (zie link). Het idee dat je door kennis aan te bieden de houding en vervolgens het gedrag van iemand kan veranderen voelt intuitief juist aan bij zeg maar al onze interne klanten, maar is bijna altijd onjuist. Dit is ook de reden waarom communicatiecampagnes als het meezit wél tot wat extra kennis en bewustwording kunnen leiden maar zelden gedragsverandering tot gevolg hebben. Als positieve uitzondering de BOB-campagne waar onze Koos zo lang actief is in geweest. Succesfactoren: Die duurt al heel lang, die wordt slim gecombineerd met handhaving en de ontvanger wordt geholpen om de veranderende houding (drank achter het stuur kan echt niet) om te zetten in gedrag (vb. Ben je Bob, zeg het hardop) (zie huldevol artikel in Correspondent link). Tijdens de podcast - die vanaf november te horen is (ik zal link verspreiden) - hebben we het gehad over de draken van klimaat-inactie (zie link), de fietshelm, vergroenen tuinen, de CO2-uitstoot bevorderende werking van reclame, wortel & stokmaatregelen (zie link workshop spitsmijden) enz enz.   

Van repareren ga je van je spullen houden (....zeggen ze)

Toen we alweer zo'n 10 jaar geleden in Scheveningen kwamen wonen bevatte de keuken een Ikea Whirpool afzuigkap die het nog prima deed, maar waarvan het schuifje om h'm vanuit <uit> naar <stand 1, 2 of 3> te krijgen was afgebroken. Zo'n 10 jaar lang hebben we onze wijsvinger in een rare bocht gedraaid om ergens in het inwendige van het apparaat houvast te vinden en de afzuigkap in <stand 1,2 of 3> te krijgen en daarna weer <uit>. Twee weken geleden bleek er ineens nog wat afgebroken en kregen we hem ondanks verwoede vingeracrobatiek echt niet meer aan de praat. Mijn vrouw wilde een nieuwe afzuigkap kopen, maar ik wist dat ik dan onze TuD-stagiairs Esther en Rutger niet meer onder ogen zou kunnen komen. Die doen namelijk mooi onderzoek naar respectievelijk onderhoud en reparatie van elektrische apparaten. Dat zit zo: al eerder hadden we als BIT (Danielle!) middels een zogenoemde Rasch-analyse uitgedokterd dat consumenten relatief makkelijk te porren zijn voor doelgdragingen gericht op levensduurverlenging van spullen (denk naast onderhoud en reparatie bijvoorbeeld aan het kopen of te koop aanbieden van tweedehands of refurbished spullen). Goed om daar vanuit de gedragologie en ontwerp-i-ologie wat gerichte ondersteuning bij te bieden. Die ondersteuning hadden we bij 'operatie afzuigkap' overigens best kunnen gebruiken. Ten eerste is het - ook als je hem regelmatig schoonmaakt - al snel een onaangenaam vette belevenis om aan een afzuigkap te gaan klussen. Ten tweede hadden we naast een standaard te noemen kruiskopschroevendraaier, een zeker geen standaard te noemen raar stervormig bitje nodig om het één en ander open te kunnen krijgen. Gelukkig bleek zo'n bitje in één van de de geërfde gereedschapskisten te zitten. Ten derde moest ik eerst een te lang serienummer in mijn zoekmachine intypen om er vervolgens achter te komen dat ik een dikke €15 exclusief €6 verzendkosten mocht aftikken voor een gammel uitziend vervangend plastic schuifje.(Waar is toch die lang geleden aangekondige 3D-printer waar iedereen binnen - toen al -  korte tijd over zou kunnen beschikken? (zie link)). Nu ja uiteindelijk heeft - eerlijk is eerlijk - mijn vrouw het geheel inclusief werkend schuifje weer in elkaar gezet en aan de praat gekregen. Volgens een mooi artikel in de Correspondent (zie link) ga je meer van je spullen houden als je ze gerepareerd hebt. Er is inderdaad literatuur die dit ondersteunt. Mijn afzuigkapervaring ondersteunt dit overigens toch wat minder. We zijn nu vooral bang voor onze afzuigkap; bang dat het schuifje weer afbreekt :-).

   

Pinguin Fred leest Praten met Vreemden

Na de vier ballen van de vorge keer voor Het Vuur van de Vrijheid (zie blog) zijn we nu begonnen aan het boek 'Praten met Vreemden' van Malcolm Gladwell. Ben nog niet heel ver maar ben bang dat de vier ballen niet gehaald worden. Maar laat je daar niet door ontmoedigen want die Malcolm is wel een meester in het lichtverteerbaar anecdotisch aan elkaar schrijven van allerlei wetenswaardigheden. Bij 'Praten met Vreemden' gaat het tot nu toe vooral over waarom het zo lang kan duren voor oplichters, leugenaars, dubbelspionnen en misbruikers ontmaskert worden. Eén van de redenen is dat het in sociale groepen onleefbaar is als wantrouwen de standaardoptie is. Omdat verreweg de meeste mensen te vertrouwen zijn, is onze evolutionaire basishouding - juist ja - vertrouwen. Mensen hebben in de loop van de evolutie geen verfijnde en nauwkeurige vermogens  ontwikkeld om deceptie te herkennen omdat het niet loont om je tijd te besteden aan een nauwgezette controle van de woorden en daden van de mensen om je heen. Zeker bij extreme zaken als misbruik laat de ontmaskering dan soms ook heel lang op zich wachten. 'Ons standaard geloof is dat alles wel ok is, wordt pas een kwestie als we moeten kiezen tussen alternatieven waarvan het ene waarschijnlijk is en terwijl we ons het andere nauwelijks kunnen voorstellen.' Eens even bezien of Malcolm in de hoofdstukken die nog volgen er nog een bal bij weet te sprokkelen. Op 24 oktober 16.00 uur is de online boekbespreking. Deelnemen kan!!!

 

Leefstijlen in het Klimaatplan

Van de week bij de collega's van Klimaat en Groene Groei - ja zo heten ze tegenwoordig - op bezoek geweest voor de kick-off van het leefstijldeel van het Klimaatplan. Dat zit zo: iedere vijf jaar komt er conform de Klimaatwet een nieuw soort dakpansgewijs Klimaatplan met een zichtlijn van tien jaar. In de nieuwe editie staat nu voor het eerst een onderdeel over leefstijl /duurzaam leven. Dat is natuurlijk niets te vroeg als je weet dat 40-70% van onze CO2 uitstoot verbonden is met persoonlijk gedrag rond oa spullen, reizen, eten en wonen. Bovendien laat onderzoek van SCP en Milieucentraal ook zien dat een meerderheid van de NL'ders hier ook echt voor openstaat. De aanpak is mooi geladen met gedragologsiche inzichten. Zo is een duidelijke focus aangebracht op tien hele concrete doelgedragingen, waarvan vier op het gebied van IenW . Bij de aftrap was als special guest Jan-Willem Boderdijk die zijn inaugurele rede (zie ook blog) in ingekorte vorm gloedvol presenteerde. Jan-Willem is ook de man van de social tipping points. Een ervaringsfeit is dat je vaak maar 25% van de mensen mee hoeft te krijgen om vervolgens iedereen mee te krijgen in een bepaald gedrag. Jan-Willem en ik hebben ter plekke nog kort ons hoofd gebroken over de vraag waarom je dat soms ook gewoon niet ziet. Een mooi en hyperactueel voorbeeld  is de fietshelm (zie artikel). Als je kijkt naar de toename van het fietshelmgebruik in Denemarken zie je meer een lineaire toename dan dat er sprake is van een tipping point. Mogelijk zijn onderliggende tipping points wel zichtbaar als je focussed op doelgroepsegmenten. Maar dat is nog verre van duidelijk.