Selectieve verontwaardiging als nepnieuws light

Vorige week twitterde onze Minister trots over haar nieuwe elektrische dienstauto. Dat leverde haar naast  485 hartjes ook een kleine 750 kritische antwoordtweets op. Nu heb ik natuurlijk communicatiecollega's die dit veel beter kunnen dan ik, maar ik ben toch maar eens in de kritiek gedoken  Naast wat kritiek op haar partij, op dat de dienstauto op kosten van de belastingbetaler is aangeschaft en discussie over na hoeveel km een elektrische auto schoner wordt, ging het overgrote deel van de kritische tweets over de kobaltmijnen in Congo. En dit is geen nepnieuws. Kobalt is nodig voor de batterij van de elektrische auto en daarnaast bijvoorbeeld ook voor olieraffinage, mobiele telefoons en de productie van medicijnen. Bijna 2/3 van de wereldproductie van kobalt komt uit Congo en daarvan wordt bij benadering 20% gewonnen uit gevaarlijke zelfgegraven mijnen waarin ook kinderen werken. In 2018 heeft de EU becijferd dat 9% van de productie van kobalt gebruikt wordt voor batterijen voor elektrische voertuigen. Enerzijds loopt sindsdien de verkoop van elektrische auto's sterk op en daarmee ook dit percentage, anderzijds - zij het in mindere mate - neemt de hoeveelheid kobalt in batterijen van auto's af. Amnesty International zet grote bedrijven onder druk om meer te doen aan herkomstcontrole van hun kobalt. Tesla en BMW lijken hier deels (al vindt Amnesty onvoldoende) gehoor aan te geven. De piek in  aandacht voor misstanden rond kobalt lijkt volgens nu.nl voort te komen uit aandacht van de radicaal rechtse website Fennixx (voor het gemak maar geen hyperlink opgenomen) die het weer heeft van de in Duits hoaxproducerende Russische website met de vertrouwenwekkende naam anoniemnieuws. En de oorspronkelijke bron - zo geeft nu.nl aan - is dan weer een artikel van Skynews  met een titel (zie foto) die de pijlen juist weer op een ander gebruiksvoorwerp richt. Maar goed die pijlen bevallen de tweetende mens natuurlijk minder. Al met al is er geen sprake van nepnieuws, maar wel van selectieve verontwaardiging. Blogger Thijs Ten Brinck bekijkt deze selectieve verontwaardiging trouwens van de blije kant: verontwaardiging, ook als deze is aangejaagd door vertragende krachten, helpt om de onvermijdelijke soms ook negatieve consequenties  van CO2-reductie te zien en te minimaliseren. Mooie zienswijze. Ik denk op EU-niveau een grondstoffenpaspoort en op nationaal niveau het recyclingspercentage uit batterijen van de huidige 5% naar de maximaal haalbare 95% zien te krijgen. Lijkt me een schitterende en enthousiasmerende tastbare combinatie van slimme & groene mobiliteit en circulaire economie.



Bron: Skynews

Vliegtuig zonder piloot?

In deze episode van Exponential View spreek Azeem Azhar met Missy Cummings voormalig straatjagerpilote en nu directeur van het Humans and Autonomy Lab van Duke University. Over de zelfrijdende auto zegt zij dat je Fase 3 eigenlijk niet zou moeten toestaan, omdat je de chauffeur verantwoordelijk maakt voor een taak die menselijkerwijs niet doenlijk is; ingrijpen als de autopiloot het af laat weten. De reactietijd in autoverkeer is namelijk te kort omdat als mens waar te kunnen maken vanwege de tijd die nodig is om de zogenoemde neuromuscular lag te overwinnen. In een vliegtuig is in afwezigheid van nabije tegenliggers en obstakels veel meer tijd om als piloot weer handelingsbekwaam te worden. Om diezelfde reden is het volledige autonome vliegtuig dan ook technisch veel makkelijker te realiseren dan de Fase 5 zelfrijdende auto. Volgens Missy Cummings houdt vooral lotsverbonden tussen piloot en passagier luchtvaartmaatschappijen tegen hier vol voor te gaan. Het psychologisch idee dat er iemand in de cockpit zit die skin in the game  verwacht mag worden ook voor eigen lijfsbehoud te gaan, maakt volgens Missy dat er nooit zo iets komt als een passagiersvlucht zonder piloot. Dit lijkt mij eerlijk gezegd onwaarschijnlijk, althans niet om die reden. Mensen stappen toch ook in de lift of in een kermisattractie. En een luchtvaartmaatschappij heeft nog zo'n 90 miljoen reden om pak  h'm beet een Boeing 737-800 niet neer te laten storten. Maar goed, we gaan het meemaken.... of niet natuurlijk.

Toegepaste economie - een ethische niermarkt

Al eerder schreef ik over het grote gapende gat tussen duurzaam denken en duurzaam doen. Een ruime meerderheid van de mensen weet en vindt inmiddels dat er nu toch echt serieus werk gemaakt moet worden van het klimaat, maar het eigen gedrag is nog niet in overeenstemming met deze abstracte overtuiging. Podcast-luisterend kwam ik op het spoor van een econoom die door een markt te ontwikkelen wenselijk doelgedrag passend wist te maken bij een abstract doel. Het gaat hier om een nogal onverwachte markt....die van nieren. De niermarkt heeft nogal te maken met niermarktfalen. Mensen kunnen een nier missen en vinden dat er meer donoren moeten komen, maar worden het zelf niet. Wat heeft slimmerik Alvin Roth bedacht? Duo’s bestaande uit een nierpatiënt en een familielid/vriend die haar/zijn nier best aan dat van familielid zou willen afstaan, maar wiens nier niet geschikt is voor het familielid, melden zich aan voor de markt. Als er genoeg mensen meedoen ontstaat er de mogelijkheid zogenoemde nierdonatieketens te maken. De tot nu toe langst beschreven keten waarin nieren worden uitgewisseld bestaat uit 70 duo’s. Nierdonatieketens maken dat de morele overtuiging van mensen die dachten ‘van zijn lang zal ze leven’ nooit een nier aan een vreemde te geven, dat nu wel doen. En het gaat hier niet over een of andere theoretische kettingbriefexercitie, want alleen in de VS leidt deze niermarkt met open buikholte, maar gesloten beurs, tot 1000 extra niertransplantaties per jaar. Googlend kom ik er achter dat de Gezondheidsraad (2007) op ethische gronden verdeeld was, maar dat het - in ieder geval in 2007 nog - juridisch niet mogelijk was in Nederland toe te passen. Maar laten we het sowieso niet versmaden als mooi voorbeeld. Nu moeten we alleen nog even bedenken hoe we op het klimaatbeleid gaan toepassen.

Gedrag in de brede maatschappelijke heroverweging

Koortsachtig wordt momenteel gewerkt aan de afronding van de rapportages van de werkgroepen Brede Maatschappelijke Heroverweging. Voor IenW zijn met name de werkgroepen rondom klimaatadaptatie, circulaire economie en toekomst mobiliteit relevant. In totaal zijn er 16 (of waren het er nu 17) werkgroepen. De werkgroepen ontwerpen zonder politieke sturing beleidsvarianten uitgaande van minder, juist meer én evenveel budget. In de opdracht aan de werkgroepen is expliciet gevraagd  naar de toepassing van gedragsinzichten in de beleidsvarianten te kijken. Vandaar dat BIT een gedrags-economisch bureau (Stichting Behavioural Insights Nederland) en een meer sociaal-psychologisch bureau (Dijksterhuis & Van Baarn (DNB)) gevraagd heeft naar de concept-rapporten te kijken en te adviseren vanuit gedragsexpertise. Deze week zijn de uitkomsten gepresenteerd bij de werkgroepen voor klimaatadaptatie en circulaire economie over twee en halve week is toekomst mobiliteit aan de beurt. Ik verklap nog niet teveel...maar wel iets. Zo hamerde DNB er op dat er in het concept naar communicatie en voorlichting wordt gegrepen vanuit de gedachte dat kennis, via houding tot het gewenste gedrag leidt. Echter, de gedragswetenschap geeft aan dat het vaak net andersom is. Het aanbieden van een laagdrempelig handelingsperspectief leidt tot aanpassing van de houding en de bereidheid meer kennis op te doen. Na ruim een jaar bij het BIT is dat echt uit mijn hart gegrepen, want het misvatting dat we met een campagne of - ook vaak gehoord-  'een stukje communicatie' heel Nederland aan het groene gedrag krijgt, is op de Rijnstraat wijder verspreid dan laten we zeggen.... vrije werkplekken. Behavioural Insights Nederland deed de oproep veel meer dan nu te experimenteren met beleidsopties. Samen met gemeenten en waterschappen (vb 50 gemeenten doen A, 50 gemeenten doen B) en met een governance die helpt het leren van experimenteren tot grote hoogten te brengen, wordt beleid pas echt evidence-based. Bij ontwikkelingssamenwerking heeft deze aanpak alvast heel goed gewerkt. Sterker nog je kan er de jongste Nobelprijswinnaar voor de Economie mee worden.

Banden op spanning: soms is gedrag toch een stuk moeilijker dan je zou denken

Meer dan 60% van de automobilisten rijdt rond met een te lage slijtageverhogende bandenspanning en daarmee een te hoge CO2- en herrie-uitstoot. Bij ons thuis zijn de bandjes prima op spanning en ik krijg in mijn vriendenkring ook best het gevoel dat de campagne 'Banden op Spanning' aankomt. Tenminste, het adagium eens in de drie maanden checken lijkt bekend (steekproef n =6). Ook kan je bij iedere benzinepomp je bandenspanning checken en hangen bijna overal de 'Kies de juiste band'-stickers. Dus in gedragstermen zit het met de motivation en de opportunity wel snor. En hoe moeilijk kan het  dat oppompen van je banden zijn?; de capability kan toch geen probleem zijn zou je dneken? Au, dan gooit een recente studie van CE Delft toch wat roet in het eten. Wat blijkt? In het onderzoek had 66% van de banden voor oppompen onderdruk, maar na bezoek aan de luchtpomp was dat nog steeds 43%. Mmmm niet best dus. Soms gaat er iets verkeerd met gebruik van de pomp, of is er een storing, vaker komt het doordat mensen niet corrigeren voor warme banden (als ze warm zijn moet er 0,3 bar boven op de adviesdruk), winterbanden ( bij winterbanden moet er 0,2 bar boven op de adviesdruk) en buitentemperatuur bij koude banden (onder de 10°C en boven de 30°C is correctie nodig). Dat is nog best ingewikkeld. Twijfel je aan je eigen capability -dat doe ik nu ook weer- rij dan even langs een slimme bandenpomp die aan de hand van een keuzemenu haarfijn jouw correctiefactoren uitrekent. Er zijn er best veel zoals je ziet en het is gratis.

  

Toeval bestaat wel

Deze week in NRC een mooi interview van Bas Heijne met Michael Blastland auteur van The Hidden Half: How the World Conseals its Secrets. Dan gaat het bijvoorbeeld om je zekerder voordoen over een standpunt dan je eigenlijk ben, of kan zijn op basis van de feiten. Ook gaat het interview over het grote belang van toeval; toeval, dat een onverwacht bepalende rol kan spelen. En dat raakt natuurlijk weer mooi aan het voor strategen bescheidenmakende werk van Taleb over zwarte zwanen en antifragiliteit. Maar dat is eigenlijk helemaal niet wat ik wilde vertellen. Ik wilde jullie graag nog even doorlinken naar de mooie podcast Scientifc American met deze keer een hele korte bijdrage waarin uit de doeken wordt gedaan dat snelheidscamera's weliswaar werken, maar dat een flink deel van hun werkzaamheid op toeval berust. Vooral als je die camera's plaatst op plekken waar onlangs een piek in het aantal ongelukken heeft plaatsgevonden.  

Verplichte CO2-compensatie voor luchtvaartmaatschappijen in EU Green Deal?

Air France compenseert sinds 1 januari de C02 uitstoot van al haar binnenlandse vluchten. Easyjet gaat een stapje verder en compenseert al haar vluchten voor zo'n 30 miljoen euro per jaar. Omdat Easyjet de eerste is die het groots doet, heeft Easyjet hier niet al teveel geld voor moeten betalen van wege het rap  slinkende overschot aan groene project (of gebrek aan kopers zoals je wilt). Ik kan het op basis van de beschikbare cijfers niet helemaal na rekenen, maar zij betalen per passagier 32 eurocent, terwijl ik voor een korte afstand als een retour Londen al €1,16 moet betalen. Lijkt me dat ze per ton CO2-eq. als snel 10 keer minder betalen dan het toch al lage bedrag dat ik betaal. Bij KLM vluchten koopt nog geen halve procent van de passagiers op vrijwillige basis compensatie, dus dat een luchtvaartmaatschappij besluit dit centraal te gaan regelen lijkt mij sowieso een goed idee (natuurlijk los van de bezwaren die je tegen CO2-compensatie kan hebben, zie ook mijn eerdere blog hierover ). Zou het - in lange afwachting van doorbraakinnovaties - geen idee zijn om CO2-compensatie (inclusief reële minimumprijs en PAS-bestendige certificering) verplicht te stellen voor luchtvaartmaatschappijen als onderdeel van de Green Deal? Ik denk het wel. Je zou je daarbij laten inspireren door de regelgeving voor 'geld terug bij vertraging' die geldt voor vluchten van, naar en binnen Europa. Daar helaas nog alleen voor EU-luchtvaartmaatschappijen. Dat moet in ieder geval nog even geregeld worden voor de BREXIT, maar daarnaast zijn natuurlijk alle maatschappijen die op Europa vliegen aanzet.    

Jaaroverzicht 2019 - selectie van blogs die mij anders hebben doen denken

Monitoring van transities - Meten is weten, ok bij transities! Een set transitie-indictatoren  gelinked aan de X-curve van Loorbach met onderscheid in indicatoren voor structurele verandering (vb desinvestering en wetten ter ontmoediging van lineaire economie), culturele verandering (vb  breed gevoel van urgentie en dat lineair als onacceptabel gezien) en verandering in de praktijk (vb meer tweedehands winkels, minder fast fashion).




Denkfouten bij beleidsvorming. - BIT UK heeft er een tot lichte beschaming aanzettend rapport over gemaakt.




Draagvlak. - Hoe nodig is en kan je het ook maken in plaats van volgen?




Duurzaam denken is nog geen duurzaam doen - Een van de mooiste bijenkomsten van dit jaar, samen met DCO. Peter Kanne (I&O research) "Je hoeft als overheid niet te verwachten dat de burger uit zichzelf iets gaat doen. Vertel de burger wat er aan zit te komen, kom door met wet- en regelgeving en zorg voor dat level playing field. En bedenk de scepsis neemt toe dus zorg ervoor dat ook behoudende en armere burgers mee kunnen komen."




Beste gelezen boek - The Wizard and the Prophet. Dit boek van Charles C. Mann heeft bijzonder veel indruk op mij gemaakt. Aan de hand van de levens van wizard Norman Borlaug en prophet William Voigt beschrijft Mann de voortdurende strijd tussen vertegenwoordigers van het techno-optimism (de wizards) en die van de onheilsprofetieën (de prophets).




Klimaatdraken - Van deze bijeenkomst heb ik het meest genoten. Gaan we nu voor een systeemaanpak of leunen we op consumentenactivisme?




Transitiekunde voor politici - Ben Tiggelaar schrijft een gebruiksaanwijzing bij de transitiecurves.




Mooiste direct toepasbare idee - Met dit idee voor ride sharing kunnen we direct aan de gang. Alleen misvattingen en koudwatervrees houden ons tegen.




Pleidooi tegen consumentenactivisme - Klimaatdraken revisited