Goed om naar Doenvermogen te kijken, maar euh...wat is het eigenlijk?

In mijn blog over SCP mensbeelden van vorige week liet ik al even vallen dat ik deze week een JenV-RIVM workshop zou gaan voorzitten over de Doenvermogentoets. Zo'n 25 enthousiaste interdepartementale collega's waren hierbij. De doenvermogentoets is ooit een soort van bedacht door de WRR en is inmiddels wettelijk voor nieuwe wetsvoorstellen. Echter de situatie is net als bij de pil van Drion, ....de toets bestaat nog niet, althans niet in gestandaardiseerde vorm. Dat geeft als vanzelf wat verwarring en wat ook niet helpt is dat de term 'doenvermogen' niet bestaat in de vakliteratuur. Het is dus niet eenvoudig te bedenken wat wel en niet onder 'doenvermogen' valt. In ieder geval vaardigheden als in actie komen, met tegenslagen omgaan en gedrag volhouden. Een onlangs gestartte RIVM- promovenda heeft in een poging tot reversed engineering geprobeerd scherp te krijgen wat wel en niet onder doenvermogen valt (zie figuur, bron Lisa Tholen|). Maar ondanks deze ruis is het goed om stelselmatig naar gedragsaspecten te kijken; liever ééntje teveel dan ééntje te weinig denk ik dan. JenV heeft inmiddels 80 Memories van Toelichting doorgelicht. Conclusie: er wordt nog vaak een potje gemaakt van de doenvermogentoets, maar gelukkig soms ook niet. Bij DUO- van de studiebeurzen - hebben ze bijvoorbeeld gewoon een dummy website gemaakt om in het echt uit te proberen wat wel en niet goed gaat met de doenlijkheid van het aanvragen van de beurs en eventuele leningen. Een andere bevinding van de workshop was dat de term 'toets' weliswaar helpt bij het creëren van een beeld van serieus te nemen exactheid, maar dat het woord 'toets' ook ten onrechte suggereert dat je maar één keer in het hele beleidsproces naar doenvermogen hoeft te kijken (zie figuur). Tja wat verder. O ja uitvoeringsdiensten zijn er vaal al wat beter in dan beleidsdirecties en ook al denken we bij doenvermogen aan de sociale sector, ook voor IenW is het van belang. Een collega van de Belastingdienst suggereerde mij bij een eventuele doorstart van BnG nog eens goed naar doenvermogen te kijken voor watbetreft het inschatten van hoeveel km je in een jaar gaat rijden. Ook een toltunnel waarbij je achteraf actief op internet moet inloggen om te kunnen betalen zou wel eens minder kunnen scoren op 'in actie komen'. 

SCP rapport vraagt om aandacht voor mensbeelden in beleidstheorie

Het recent verschenen SCP rapport Mensbeelden achter beleid  (zie link ) laat zien dat we bij beleid maken te weinig nadenken over de beleidstheorie. Beleidstheorie wordt in het rapport omschreven als 'het geheel van veronderstellingen die onderbouwen welke beleidsinterventies nodig zijn en waarom voor het realiseren van een beleidsdoel'. Die veronderstellingen zijn er natuurlijk wel, maar het gemis zit meer in het onderbouwen. SCP roept dan ook op de beleidstheorie te expliciteren en de aannames over hoe mensen zijn en zich gedragen (de mensbeelden) te toetsen. Voor het rapport heeft SCP dit met terugwerkende kracht gedaan voor twee dossiers gedaan met een onderzoeksaanpak genaamd Realistische Evaluatie (of althans een deel daarvan). Naast literatuuronderzoek bestaat deze aanpak uit interviews en focusgroepgesprekken. Zij hebben de focusgroepgesprekken met beleidsmakers gedaan, terwijl BIT die onlangs juist heeft gevoerd met de mensen zelf. Beide aanpakken kunnen elkaar mooi aanvullen denk ik dan. SCP heeft haar aanpak ook gebaseerd op het eveneens door BIT gebruikte COM-B model van Susan Michie (zie ook link). Het rapport is inspirerend en zeer de moeite waard. De aanbevelingen lezen vooral als een oproep om het beleidskompas en de doenvermogentoets echt serieus toe te gaan passen. Al was het alleen maar omdat de Raad van State inmiddels al een eerste stapheeft gezet mensbeelden op te nemen inhaar beoordelingskader. BIT probeert beide aanpakken -beleidskompas en doenvermogentoets - onder de knie te krijgen en aan beleid te slijten. Komende week zit ik een workshop voor over de doenvermogentoets met JenV en RIVM en de week erop ondergaat BIT zelf een training in het uitvoeren van de doenvermogentoets. Overigens geeft SCP aan dat ze vinden dat doenvermogen - vaardigheden als in actie komen, met tegenslagen omgaan en het volhouden van gedrag - te veel alleen kunnen in gaat en te weinig op willen, moeten en mogen. Heb ik de eerste vraag voor de training doenvermogentoets al klaar liggen :-).      

  

Wat werken er toch een helden bij IenW!

Min of meer gelijk na terugkeer van mijn vakantie heb ik twee interne sessies begeleid. De eerste was een soort van project closure van het project Betalen naar Gebruik, dat met de val van het kabinet controversieel verklaard was. Nu zullen ze daar na 1,5 jaar hard werken ongetwijfeld flink van gebaald hebben (dat gaven ze ook wel toe), maar daar was tijdens de sessie weinig van te merken. Men was vooral erg gemotiveerd om lessen vast te leggen voor een eventuele doorstart na de vorming van een nieuw kabinet. Een indrukwekkend stukje ambtelijke loyaliteit denk ik dan. De belangrijkste wens bij een eventuele doorstart van de teamleden was om vanaf de start een volledig bemenst team te hebben. Begrijpelijk want daar gaat het voor een projectleider nog wel eens mis. Die is vaak enige maanden onderweg voor hij/zij een volledig team bij elkaar heeft gesprokkeld. De andere sessie was met de helden van de afdeling Duurzame Luchtvaart. De tijden dat oud-VROM-collega's het gekscherend maar toch ook een soort van terecht konden hebben over DG Luchtvaartbelangen is toch echt wel voorbij. Er is nu duidelijk sprake van een gemeleerd en toegewijd gezelschap dat varieert van collega's met toch ook een welgevallig oog voor de sectorbelangen, tot collega's die skin in the game ook gewoon niet meer vliegen. Van collega's die met engelengeduld internationale onderhandelingen ondergaan tot jonge honden die tot over hun oren in de verschillende varianten voor de vliegtaks zitten. En dat met veel wederzijds respect. Dat heb ik trotsmakend ondergaan. Welk kabinet, met welke luchtvaartsmaak er ook komt, bewindslieden kunnen rekenen op een deskundig, loyaal en waar dat gepast is tegensprekend team. 

        

Pinguin Fred leest Gewone Deugden. Samenhang in een verdeelde wereld - Michael Ignatieff

Dit boek vormt de uitkomst van het Carnegie Centennial project (zie link)waarbij de auteur samen met medewerkers van de Carnegie-stichting bezoeken brengt aan New York, Los Angeles, Rio de Janeiro, Bosnië, Myanmar, Fukushima en Zuid-Afrika.  De centrale vraag daarbij is: "Komen we door de mondialisering ook op ethisch gebied nader tot elkaar?" Idee daarbij is dat we steeds meer op dezelfde manier over ethische kwesties zouden gaan denken doordat onze spullen, de markten, onze levensstijl en de kansen die we in het leven krijgen steeds meer op elkaar gaan lijken Om de spanning er maar gelijk even af te halen.....het antwoord is "nee, we komen niet ethisch tot elkaar". Wat alle mensen wel gemeen hebben volgens Ignatieff zijn gewone deugden, die hij omschrijft als aangeleerde praktische vaardigheden in moreel gedrag en inzicht. Niet te verwarren met gemeenschappelijke waarden. En die gewone deugden  - als vertrouwen, eerlijkheid, beleefdheid, verdraagzaamheid en respect - kunnen een stevig moreel besturingssysteem vormen mits ze ondersteunt worden door goed functionerende instituties. Al met al zijn het dus niet de mensenrechten of de mondiale ethiek, maar de gewone deugden die er in de praktijk toe doen. Daar komt zo betoogt Ignatieff wel wat achter vandaan: "Terwijl asiel vanuit de mensenrechten bekeken een recht is waarop iedere vreemdeling jegens een staatsburger aanspraak op kan maken, als hij maar goed kan onderbouwen dat hij in zijn eigen land vervolgd wordt, is asiel vanuit het perspectief van de gewone deugden een schenking van een staatsburger, en mag hij zelf beslissen of hij daaroe bereid is of niet." De taal van de mensenrechten en die van de gewone deugd komen - geeft Ignatieff aan - dan wel weer samen in compassie, medelijden en ruimhartigheid. Maar vanuit het mensenrechtenuniversalisme wordt medelijden veracht omdat het willekeurig, emotioneel en zeer persoonlijk is. Dat lijkt me niet alleen waar, maar ook intens menselijk. Toen een 55 jarige man (ben ook 55) uit de Gazastrook op tv voor zijn verwoeste winkel zei dat hij in zijn leven alleen maar oorlog gekend heeft, kwam dat toch wat extra binnen in mijn compassiekwab. En inderdaad dat is willekeurig, emotioneel en zeer persoonlijk. Maar euh klein sprongetje ...iets heel anders, is het boek nu ook de moeite waard? Mmmm het bungelt voor mij ergens tussen de twee en drie ballen. Drie omdat er mooie zinnen in zitten en ook wat diepe inzichten. Twee omdat in de inleiding een wetenschappelijkheid wordt gesuggereerd die niet wordt waar gemaakt. Het boek sprint van vraagstelling, via een rijke reeks wat toevallige observaties naar een slothoofdstuk vol stellige conclusies. Aan de bespreking deelnemen? online do 19 okt van 16.00-17.00 uur. Het vorige boek - dat van Mazzucato  (zie link) komt ook weer even aan de orde. Stuur me een mail en ik stuur je de link!

 

     

O oh Den Haag

Vorige week maandag na de vakantie voor het eerst weer op de fiets naar kantoor en onderweg gelijk weer even een autobezetting gemeten. Iedere keer als ik op de Koningskade tien langzaam voortschrijdende auto's telde, zag ik in acht, negen of alle tien de auto's de bestuurder in haar/zijn eentje zitten. Dat bleek een mooie voorbereiding voor mijn presentatie bij de Gemeente Den Haag te zijn over onderzoek naar oa autodelen en carpoolen. De presentatie (dank Alissa & Sanne) gaf meteen veel enthousiasme in die zin dat we weer een aantal leads hebben voor een carpoolpilot en dat ik deze week met de Provincie Zuid-Holland wat uitgebreider ga kennismaken met het gedragsteam in oprichting aldaar. De Gemeente Den Haag had zelf nog een mooie presentatie over hun ervaringen met de fietsvlonder (zie foto). Bedacht in Rotterdam maar nu in veel meer steden in opkomst. Inmiddels is de implementatie van de fietsvlonder een indrukwekkend staaltje procedurele rechtvaardigheid; alleen als de meerderheid van de omwonenden na een proefperiode blij is met de vlonder (...en kan leven met de opoffering van één parkeerplaats), wordt de vlonder vervangen door een definitieve fietsstalling. De vlonder komt dat weer beschikbaar voor een andere Haagse straat....en anders ook.   

Frankrijk carpoolland

Al eerder schreef ik eens over hoe vervoersarmoede op het immense Franse platteland wordt aangepakt met een bemoedigende versie van beveiligd liften (lees hier het relaas over de Franse groene duim). Op vakantie in Frankrijk viel me al op dat er veel carpoolparkeerplaatsen zijn en dat met borden boven de snelweg wordt opgeroepen tot covoiturage. Op de terugweg naar Nederland zapte ik in onze hotelkamer langs voor mij grotendeels niet te volgen Franse TV-zenders. Ook in Frankrijk veel autoreclames, maar wat opviel aan het begin van een Peugeot-reclame was dat in de tekstbalk onderin werd opgeroepen tot carpoolen. Dat is best mal dacht ik nog, want dat doet een autofabrikant toch niet vrijwillig? Gelukkig is mijn vrouw wel Franstalig en die wist vliegensvlug uit te googelen dat vanaf 1 maart 2022 autoreclames moeten oproepen tot ofwel carpoolen, ofwel fietsen op korte ritjes, ofwel met het OV gaan. En dit geldt voor alle type reclames dus radio, tv, kranten, bioscoop en internet. Los van de vraag of dit enige uitwerking heeft laat dit zien dat het zeer wel mogelijk stringent beleid te formuleren voor fossiele reclames, én het laat ook zien dat de Franse overheid carpoolbeleid serieus neemt. Iets dat wij - zou mijn loyaal ambtelijke advies zijn - natuurlijk ook weer zouden moeten doen in NL (zie hier zomaar een onderbouwing). Ik ga in ieder geval eens bij de verkeersattaché in Parijs na (wie is dat momenteel eigenlijk?) wat er zoal aan carpoolbeleid is in Frankrijk (ik voel eeen studiereis aankomen) en of er ook iets van effectmetingen zijn gedaan aan de verplichte reclamebijsluiters. Nederlandse gedragsexperts ronden momenteel een brief aan de Tweede Kamer af over de (on)wenselijkheid van een fossielreclameverbod. Zij zijn - in mijn eigen woorden - tegen het werken met bijsluiters (je zet de deur wijd open voor green washing) en voor een fossielreclameverbod.