CE in the US of A

Ondanks dat wij als NL bijna overal koploper in zijn :-), is het ook wel eens interessant te horen hoe ze de zaken elders, zoals in de Verenigde Staten aanpakken. Hoewel Amerikaanse TED sprekers de irritante neiging hebben de tranentrekkende persoonlijk details in hun praatje te stoppen, was het twaalf minuten praatje van Garry Cooper (!) over circualire economie in the US of A net te doen (zie/ luister link). Vanuit Chicago draagt Garry met zijn start-up Rheaply bij aan de Circular City Coalition (zie link). En het is ook niet zo gek je op steden te richten want hoewel maar 3% van het landoppervlak door steden wordt bezet, wonen er meer dan 50% van de mensen,  die daar zo'n 75% van de grondstoffen verbruiken. Eerder schreef ik ook al kort over het belang van nadenken over de schaal van circulaire ketens (zie link). Wat Gary betreft moeten we voor een stedelijke CE voor drie zaken zorgen : (1) Digitale infra: verbindt ieder burger en ieder bedrijf aan ieder ding in de stad. Zo krijg je zicht op kansen voor hergebruik. Als je de internet of things weer wat hoger in de hype cycle (zie link) wil krijgen lijkt me dit ook best een goed idee: (2) Operationele infra: zorgt dat CE gemakkelijk en acceptabel wordt. Denk aan repair shops, refurbishment en afleverservices. En (3) Zorg dat de incentives de goede kant op wijzen. Hier gaat het over slim beleid! Garry timmert met Rheaply vooral aan de weg met kantoormeubilair en labapparatuur. Bij BIT werken we samen met DGMI, het Groene Brein en meubelzaken aan het verbeteren van de koopbeleving van tweedehands meubels. Voor de oplossing hebben we vast de drieslag van Garry nodig.

     

Who’s afraid of the Beleidskompas?

Het is nogal stilletjes rond het recent geïntroduceerde Beleidskompas. Voor BIT is het Beleidskompas een veelbelovend vehikel om gedrag aan de voorkant van het beleidsproces mee te nemen. Bij beleid  zelf lijkt het Beleidskompas echter een stuk minder populair. Laatst hebben we tijdens het gedragsontbijt Beschuit met BIT met de beleidscollega's een kleine gedragsanalyse gedaan rond het Beleidskompas. Wat maakt het Beleidskompas vanuit de gedragsdeterminanten Capability, Opportunity en Motivaction zo weinig geliefd bij de collega's?  

Nou dat blijkt hem voor de C te zitten rond: (1)  Dat er nog weinig ervaring is in de organisatie met het doorlopen van het Beleidskompas; (2)  Dat het onduidelijk is of je alles moet invullen of dat een deel volstaat; (3) Dat men niet goed weet wanneer het Beleidskompas te gebruiken. Aan het begin van het proces weet je nog te weinig, later is de beleidsvorming al te ver. Waar ligt de ‘sweet spot’ voor het invullen van beleidskompas? Voor de O ligt het aan: (1)   Cultuur van ‘rennen’ en ‘brandjes blussen’; (2)  Onhandige website, je moet het zelf in MS Word zetten om in te vullen. Tenslotte ontbreekt het aan M vanuit (1) een ontbrekend gevoel van relevantie. Waarom zou ik dit helemaal gaan invullen?; (2)  een andere praktijk: beleid wordt vaak gemaakt a.d.h.v. andere prikkels: kamervragen en moties. En dan moet het snel van de grond komen. Beleidskompas is (meestal) niet het startpunt; (3) Het heersende gevoel: ‘ik ben beleidsmaker, ik weet wel hoe ik beleid moet maken, ik heb het kompas niet nodig’

Toch slaagden we erin aan twee heldinnen van het dossier Houtstook en een betrokken communicatie-expert een beknopte Workshop Beleidskompas te slijten. Wat het probleem is - de eerste vraag van het beleidskompas - lijkt op het eerste gezicht een nogal hoog nogalwiedes-gehalte te hebben. Houtstook is immers schadelijk voor de volksgezondheid. Recent is een studie gepubliceerd van oa RIVM en mijn oud-toxicologie collega’s van de Universiteit van Utrecht. Daarin wordt een stevige relatie gevonden tussen Houtstook (en dan met name de marker roet) en acute gezondheidseffecten (zie link). Toch is daar niet alles mee gezegd want hoe zit het met andere bronnen van luchtverontreiniging en hun bijdrage aan zowel emissie als blootstelling? En gaat het nu om de algehele populatie of om het gevoelige deel daarvan. En in welke mate is het te doen rond gezondheid en in welke mate om overlast? Dat gezegd hebbende konden we heerlijk de diepte in over de samenhang tussen een eerder toegezegde campagne en de overige bestanddelen van de interventiemix (zie voor lijst met opties link) en de fasering in de tijd daarvan. Betekent de Europese inzet op zeropollution 2050 niet gewoon dat we over 25 jaar sowieso van Houtstook afmoeten vanuit de bevinding dat schone Houtstook niet bestaat (de nieuwste generatie ecodesign haarden lijken het vrij beroerd te doen op ultra fijnstof en PM2,5). Een nuttig uurtje zelfs voor onze doorgewinterde Houtstook Heldinnen. Nu heb ik begrepen dat de departementale evaluatie commissie bedacht heeft dat dit najaar vanuit ieder beleidsDG twee dossiers het beleidskompas moeten ondergaan. Goed, weet dat wij er klaar voor zitten om hier anti-corvee style workshopsgewijs mee aan de slag te gaan. Weet ons te vinden!

Hitte en de chief heat officer

Terwijl het in Nederland best koel is en we de komende week naar verwachting een deukje in het neerslagtekort gaan oplopen, blijft het in Zuid-Europa onverminderd heet. Van de week twee podcasts over hitte beluisterd. Eén van NRC (zie link) en van de New York Times (zie link). Die van NRC gaat er op in dat in 2022 in Europa ruim 60.000 mensen zijn overleden als gevolg van hittestress. De podcast gaat vooral over de gezondheidseffecten van hitte en bespreekt een onderzoek waarin jonge gezonde proefpersonen worden blootgesteld aan hitte bij verschillende luchtvochtigheid. Bij hoge luchtvochtigheid krijgt het hart al vanaf 34 graden te maken met acute hittestress. Dat deed me weer even terugdenken aan het boek Ministry for the Future waarin 20 miljoen mensen in India sterven door een hittegolf samenvallend met hoge luchtvochtigheid en een stroomstoring (zie link). Ook zonder wetenschappelijke fictie is de hittegolf - zelfs in Nederland - dodelijker dan alle andere natuurrampen bij elkaar. Maar omdat er niets kapot gaat, blijft dit nogal onder de radar. Dit kan je dan ook de frustratie noemen van bio-meteoroloog en de eerste chief heat officer van de USA  in Phoenix, Arizona. In de NRC-podcast lijkt het desondanks of het Nationaal Hitteplan sinds Claudia de Breij wat aan het Buckler-effect blijft lijden. Dit plaatje uit de ASA-BIT jaarlezingpresentatie van Reint Jan Renes (zie link) is toch wat minder luchtig. Mooi dat de collega's bij DGWB aan de slag gaan met de herziening van de Nationale Adaptatie Strategie. De eerste Europese chief heat officer is inmiddels ook aangesteld en wel in Athene (zie link). Zij zet zich in voor bomen-aanplant, geaircode opvanglocaties, een verdringingsreeks voor electriciteit en....ook goed gevonden; het geven van namen aan hittegolven. Haar collega uit Phoenix vindt dat vast een goed idee.  

Gedragsdeterminanten voor het gebruik van mobiliteitshubs in Drenthe en Groningen

Van de week een prachtige sessie van stagiaire Marlene van Doorne (RUG) gemodereerd over haar onderzoek naar mobiliteitshubs in Drenthe en Groningen. Marlene had een publiek van zeer geinteresseerde deelnemers uit het noorden en uit het Haagse weten te verzamelen. In het Noorden zijn ze lekker op weg met het aanleggen van hubs. De reiziger weet ze echter nog niet altijd te vinden. Marlene heeft zo'n 15 diepte-interviews gedaan met gebruikers en niet-gebruikers van mobiliteitshubs om zo kwalitatief te achterhalen waar de beperkende factoren voor gebruik zitten. Vaak zit dat - het COM-B-gedragsmodel (zie ook link) gebruikend - in de gedragsdeterminant 'opportunity' de afstand van woonadres naar hub is dan groot (hoewel de hubtaxi dan wel weer uitkomst kan bieden). Vaker dan je wellicht zou denken zit de beperking ook in 'capability'. Waar we in Den Haag wel eens lijken te denken dat alles met een app is op te lossen is het best bescheidenmakend om te bemerken dat men vaak niet weet hoe een deelauto, hubtaxi of deelfiets te boeken en aan wat voor kosten men daarbij moet denken. Daarnaast is er ook niet altijd de 'motivation' die 'capability' te ontwikkelen. Het is dan zaak ook de mensen wat meer bij de hand te nemen en dingen voor te doen.  De collega's uit het noorden zijn hier zeker niet blind voor, maar de citaten van de geinterviewden lezend  leidde dit toch wel tot wat eye-openers voor ze. Marlene heeft op basis van haar gedragsanalyse vier interventies voorgesteld om reizigers aan de hub te krijgen. Lijkt me een mooie mix.

Gelezen: Mazzucato / Collington's The Big Con - how the consultancy industry ...., infantilizes our governments...

Eerst maar even de volledige titel dan: The Big Con - how the consultancy industry weakens our businessess, infantilizes our governments and warps our economies. Dat is een hele mond vol, maar het boek zelf is wat lichter verteerbaar. De toch wel overtuigende claim van de auteurs is dat de grote consultants - of althans de grootschalige inhuur daarvan - verhinderen dat overheden en bedrijven de competenties ontwikkelen die nodig zijn om de groene transitie te doen versnellen. De Deense rijksoverheid is er al vast in geslaagd om in twee jaar tijd de uitgaven aan externe inhuur te halveren. Lijkt me een goede aanleiding om ook binnen IenW nog eens kritisch te kijken naar de tijdelijke inhuur en de inhuur van consultants.  Maar goed dat kritisch kijken zou dan wat verder mogen gaan dan alleen de toets op de 10% inhuur-Roemernorm (zie link). Mazzucato gaat het namelijk om het achterliggende doel, het creeren van een entrepreneurial state; een netwerk van dynamische publike instituties die co-investeren in de hele innovatieketen waarbij het risisco wordt gedeeld. Zij geeft aan dat je daarom ook loopbaanpaden voor ambtenaren moet creeëren die gebaseerd zijn op de onderliggende principes van collectieve waardecreatie en die tot opgavegericht werkende creatieve ambtenaren moet leiden. Voor het zover is hebben Mazucatto en Collington voor nu nog wat andere aanbevelingen oa : (1) zorg dat de samen met consultants opgedane inzichten ook echt landen in de eigen organisatie en borg dat in de inhuurcontracten. De auteurs hebben het dan over het codificeren van kennis, maar we weten inmiddels dat dit helaas maar in zeer beperkte mate mogelijk is (zie CoP Kennis in het hart van beleid ( link en  link) ; (2) maak conflicterende belangen van de consultants transparant. Je kan je met de auteurs afvragen hoe wenselijk het is dat een consultant zowel werkt voor een fossiele vervuiler als voor de overheid die die vervuiler moet reguleren; (3) werk met interne consultants. Check! Dit doen we bij IenW al goed met oa het projectenbureau. Graag voeg ik daar nog even mijn idee aan toe om te stoppen met raamcontracten. Ik denk te zien dat ze onbedoeld grote consultants voortrekken en tot schijnbesparing leiden oa omdat je wel afpraken kunt maken over uurtarieven maar niet over uren (prijs = uurtarief * aantal uren) de grote consultants voor specifieke kennis vaak weer subcontractors aan moet nemen. Beluister vooral ook even de podcast van de Groene Amsterdammer over dit boek met interessante inzichten uit gesprekken met jonge NL'se consultants (luister link).   

 

Aankondiging: zomerwebinar PBL-signalenrapport Betrokken burgers - onmisbaar voor een toekomstbestendige leefomgeving

Op woensdag 23 augustus (10.30-12.00 uur)  zit ik het zomerwebinar Betrokken burgers voor. Tijdens dit webinar presenteert Jetske Bouma het in de titel genoemde signalenrapport. Na afloop gaat zij in gesprek met Judith Elsinghorst (directeur Omgevingsveiligheid en Milieurisico's) en het overige publiek. O ja en ikzelf doe ook mee natuurlijk. Ik kijk hier erg naar uit al was het alleen maar omdat het rapport zeker wat extra aandacht en navolging verdient. Het rapport benoemt de volgende acht signalen: 

1. Burgerbetrokkenheid gaat over meer dan participatie
2. Versterk de kwaliteit van participatie
3. Neem weerstand serieus
4. Maak diversiteit van burgers uitgangspunt van beleid
5. Deel de feiten en zorg ervoor dat beleid begrijpelijk is
6. Faciliteer burgerinitiatief en werk samen aan de opgaven
7. Maak duurzaam gedrag logisch; zorg voor een geschikte omgeving en context
8. Leer meer van de ervaringen met en de kennis van burgers

Het is een helder geschreven, compleet en breed rapport. Die breedte is zowel goed als, tegelijkertijd ook een beetje de makke. Als beleidscollega zakt de moet je in de schoenen bij de vraag: Waar te beginnen? Dan maar tot een wat meer behapbare selectie komen. Voor mijn persoonlijke top 3 laat ik dan nummer 7 even zitten omdat die net iets te comfortabel raakt aan waar we bij het BIT dag dagelijks mee bezig zijn. Dan ga ik voor 3, 4 en 5. 

Neem weerstand serieus  'Het serieus nemen van weerstand vraagt om erkenning van tegenstrijdige belangen en om het niet langer schermen met metingen, toetsing aan normen of risicoberekeningen die laten zien dat het allemaal wel meevalt.' Dit wordt een hele interessante voor het NMP.

Maak diversiteit van burgers uitgangspunt van beleid Dit...'vraagt om beleidsinterventies die rekening houden met cognitieve, fnanciële en sociale vermogens van burgers en waarbij de overheid aandacht heeft voor de consequenties van het beleid voor verschillende groepen en voor de verdeling van lusten, lasten en risico’s.' (zie ook blog over WRR-rapport rechtvaardig klimaatbeleid link).

Deel de feiten en zorg ervoor dat beleid begrijpelijk is. 'Duidelijk communiceren betekent ook eerlijk zijn over mogelijke nadelen en onzekerheden, en transparant zijn over waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt.' 'Het is daarbij van groot belang om de feiten te delen, en zorg te dragen voor een gezamenlijke kennisbasis.' Bij dit laatste moest ik even denken aan het Motivaction-rapport dat ik vorige week besprak (zie link) waaruit blijkt dat 39% van de NL'ders klimaatverandering (vooral) als natuurverschijnsel ziet. Werk aan de winkel denk ik dan. 

Ook deze top 3 vormt al een flinke kluif. Hoe dan ook denk ik dat het goed is deze en stiekem toch ook de andere signalen te verwerken in de pilots voor opgavegericht werken. Daarin zijn per slot van rekening de studieuze en reflectieve condities aanwezig om veilig te oefenen. 

Stuur vooral even een mail als je online deel wilt nemen aan dit zomerwebinar. 

Terug te kijken: ASA BIT event met Paul Schenderling en Reint Jan Renes

Afgelopen maandag was het zo ver het eerst ASA BIT jaar event. In de zaal en online samen waren er iets minder dan 200 deelnemers. Daar was ik ontzettend blij mee. Het optreden van beide heren was ook heel erg goed en beter nog....nog een maandlang terug te kijken ook (zie link). Dit is je kans om met een beperkte tijdsinvestering helemaal bij te geraken op het gebied van post-groei (zie ook eerdere blog link) en gedragsverandering (zie ook eerder blog over Renes link). Zeer de moeite waard en vooral ook niet vergeten om na 59 minuut even aan het verfrissende dansje mee te doen onder leiding van uw bloggastheer. 

Gelezen: Daadkracht en draagvlak - eerste signalenrapport Nationaal Klimaat Platform

NKP- voorzitter Kees Vendrik signaleert drie zaken (zie link): (1) maatschappelijke initiatieven worden onvoldoende op waarde geschat. Hij verwijst daarbij ook naar de brief (zie link) van Pieter Litjens (Uitvoeringsoverleg Klimaatbeleid Mobiliteit) waarin die aangeeft teleurgesteld te zijn in het uitblijven van transitiebeleid voor mobiliteit onder andere gericht op minder kilometers rijden.); (2) Nog niet iedereen kan meedoen; (3) Ook ondernemers vragen om perspectief en consistent beleid. Onder het signalenrapport licht een interessant onderzoek van Motivaction onder 1271 Nederlanders (zie onder aan link) dat in opdracht van Pinguin Fred co-host Felix Wolf is uitgevoerd :-). In het signalenrapport zelf worden met name de laat ik zeggen klimaatpositieve uitkomsten uit het onderzoek benoemd. Ik zie daarnaast tot mijn verdriet toch ook wat minder bemoedigende uitkomsten. Zo ervaren burgers nog steeds binnenlandse sociale vraagstukken zoals gezondheidszorg, criminaliteit, immigratie en omgansvormen veel urgenter dan de klimaatcrisis. Naast 5% ontkenners, ziet 39% van de geënqueteerden  klimaatverandering (vooral) als een natuurverschijnsel.  Zo'n 30% vindt klimaatbeleid (helemaal) niet nodig. Mooi aan het onderzoek is dat gevraagd is naar de sociale omgeving van de geënqueteerden. Flink wat mensenhouden blijken hun mening over klimaattransitie voor zich te houden uit angst voor ruzie of discussie. Van de groep die niet meewil in de verduurzaming van de samenleving (13%) geeft iets meer dan de helft aan dat hun vrienden en kennissen lachterig doen over de aandacht voor klimaat. (plaatje bron: Motivaction)

  

Mooie workshop om tot prioritering van watervriendelijk gedrag te komen

Collega's Eline en Ernst hadden een prachtige water-expertsessie georganiseerd met als doel tot een selectie van doelgedragingen te komen om daar gedragsinterventies en communicatie op te ontwikkelen. De thema's droogte, waterveiligheid/overlast, waterbesparing en waterkwaliteit lagen voor. Zelf begeleidde ik de deelsessie rondom waterbesparing. Dat ging supergoed, niet in de laatste plaats omdat Eline en Ernst er in geslaagd waren flink wat echte experts te verzamelen. Zo kwamen we een stuk verder dan een 'roept u maar' brainstorm. Idee was om een longlist van doelgedragingen in een matrix van impact en haalbaarheid te plaatsen om zo tot een short list te komen. In het plaatje een actie-impressie. Omdat de collega's van DGWB onlangs Berenschot nog eens gevraagd hadden in watergebruik te duiken was de impactkant met hoge nauwkeurigheid aan te geven. Vooral zaken die zich richten op douchen, toileteren en vaat/wasmachines doen het dan goed. Wel is het nodig om separaat goed naar piekgebruik te kijken in tijden van droogte; dan worden watergebruik in de tuin en in het kinderzwembad ineens een stuk relevanter. Dit is ook van groot belang voor de leveringszekerheid van drinkwaterbedrijven. Tenslotte is het opletten geblazen omdat drinkwatergebruik weliswaar grotendeels voor rekening van huishoudens komt (zo'n driekwart), maar dat je dat goed beschouwd niet los zou moeten willen zien van gebruik van oppervlaktewater en grondwater door landbouw en industrie. Waterbesparen vraagt immers om solidariteit in de brede linie.  

CPB-directeur Pieter Hasekamp over kaboutersocialisme en statiegeld

Via Frank Kalshoven (zie link) kwam ik op de lezing van Pieter Hasekamp voor weekblad EW. Kalshoven was overwegend positief over de lezing, maar kritisch op de denigrerende en inhoudelijk niet zo sterke term 'kaboutersocialisme' die Hazekamp voor degrowth hanteerde. Zeker de moeite waard om de lezing 'even' terug te luisteren zelfs het vragenstellend publiek met oa Henk Otten, Mona Keizer en Jeroen Smit voegt wat toe (zie link). Wat highlights:

• Volgens Hasekamp zijn we in plaats van dat de politiek noodzakelijke keuzes maakt,  verworden tot een compensatie/afkoopmaatschappij. Dat leidt tot een lobbycratie en een 'pech moet weg'-mentaliteit. Dat is sowieso een slecht idee omdat de compensatie van de één, de belasting van de ander is. Maar in tijden van hoge rentes is dit ook nog eens onhoudbaar. Van compensatie mag volgens Hasekamp alleen sprake zijn als: (1)  de overheid verwijdbare zaken heeft gedaan (vb aardgas Groningen), (2) als groepen mensen of bedrijven buitenproportioneel worden geraakt (energiecrisis) of als (3) macro-economische schade dreigt op te treden (eerste fase coronacrisis). Naar aanleding van één van de vragen geeft Hazekamp aan te zien dat in politiek Den Haag wel degelijk grote behoefte bestaat om aan de lange termijn te werken, maar dat men zich gegijzeld voelt (zie ook link) .  
• De overheid schept de voorwaarde voor een functionerende vrije markt. Als voorbeeld noemt Hasekamp statiegeld. Het heeft 40 jaar geduurd voor dit volledig is ingevoerd en zonder effectief overheidsingrepen was het er nog steeds niet geweest. Dit terwijl de voordelen evident zijn. Toch mooi dat hij een recent IenW voorbeeld aanhaalt. Heineken kreeg ook nog even een terechte veeg uit de pan vanwege hun getemporiseer.
• Wat we nodig hebben zegt Hasekamp is een overheid die consistent stuurt op klimaatdoelen.  Dus normstelling, beprijzing en innovatie aanjagen en accepteren dat niet ieder bedrijf dit overleeft. CPB-onderzoek heeft laten zien dat klimaatbeleid niet tot krimp en vertrek van bedrijven leidt. Het is aan de overheid maatschappelijk ongewenst gedrag voorspelbaar duurder te maken. Naar aanleiding van een vraag van Jeroen Smit over de spaning tussen beprijzing enerzijds en een rechtvaardige verdeling anderzijds, citeert Hasekamp Tinbergen "Je kunt met één maatregel niet meerdere beleidsdoelen bereiken". Je zal dus naast beprijzing iets aan herverdeling moeten doen.
• Hasekamp is kritisch op fondsen zoals het Groeifonds. Je creëert volgens hem een situatie van 'geld op zoek naar bestemming' en je doorkruist de begrotingsregels; door geld uit te hoeken onttrekt het zich aan een integrale afweging. Valoratie van wetenschappelijke kennis vindt hij dan wel weer een goed idee.