Klimaattalkshow vliegen & varen

Afgelopen vrijdag weer zo'n mooie aflevering van de klimaattalkshow van Ed Nijpels (stuur me een mail als je hem terug wilt kijken dan stuur ik de link zodra ik hem binnen heb!). Ook deze keer begon hij weer met het wat ongemakkelijk grillen van de (on)afhankelijkheid van de genodigde onderzoeker  en diens kennisinstituut (de vorige keer was het KiM aan de beurt) . Jasper Faber (CE Delft) leek licht aangeslagen maar liet zich uiteindelijk toch niet uit het veld slaan bij het presenteren van een feitenoverzicht. In NL draagt luchtvaart 5,2% van de CO2 eq -emissies bij (exclusief indirecte effecten) en de scheepvaart ruim drie keer zoveel namelijk 16,5% (maar die hebben dan weer geen indirecte effecten). Over de omvang van die indirecte effecten wisselen de gebruikte getallen nogal. Peeters en Melkert halen een studie aan die een factor 1,4 opgeeft maar er circuleren ook serieus te nemen factoren 2- 3. Niets ten nadele van de CE Delft-collega overigens maar ik miste toch Peeters en Melkert die niet lang geleden een prachtige technische briefing in de Tweede Kamer hebben verzorgd aan de hand van hun geupdate factsheet. Voor wat betreft de luchtvaart...het was een mooie discussie waarbij KLM er wat mij betreft goed uitkwam als een van de minst onduurzame luchtvaartmaatschappijen. En dat vinden ze niet alleen zelf, maar de kritische Atmosfair Airline Index vindt dat ook. En dan telt het pas. Om ze te belonen heb ik dit weekend gelijk hun tickets gekocht. Toch was ik persoonlijk geneigd het vooral met Rob van Tilburg (Stichting Natuur en Milieu) eens te zijn. In lijn met de bevindingen van Peeters en Melkert stelt hij dat innovatie gewoon niet snel genoeg kan gaan en -zo zegt hij - dat we met een CO2-plafond in de hand meer zouden moeten sturen op minder, maar meer 'betekenisvolle' vluchten. Best lastig hoor! Maar goed luchtvaarteconomen denken hier vast al over na. Zelf dacht in aan splimpen: slim, krimpen en pimpen in één. En nu begin ik weer als laatste over de scheepvaart terwijl die toch zoveel uitstoot en zoals één van de sprekers uit de sector zelf zei "verslaafd is aan stookolie". De scheepvaartsprekers beklaagden zicht dat ze itt de luchtvaartcollega's waren afgevallen voor het Groeifonds en wijten dat oa aan hun gebrekkige zichtbaarheid. Wellicht is die gebrekkige zichtbaarheid in deze discussie een blessing in disguise voor de sector. De link met persoonlijk handelingsperspectief is bij scheepvaart natuurlijk ook kleiner en de directe leefomgevingsaspecten lijken minder zichtbaar met uitzondering van de walstroomdiscussie irt fijnstof van cruiseschepen. Er is  - zo leerde ik - ook helemaal geen scheepvaarttafel. Sprekers waren het er in ieder geval over eens dat de IMO weliswaar ambitieuze doelen stelt maar verder weinig doet. De ogen zijn dan ook op Fit for 55 gericht. De luchtvaart- en scheepvaartmensen vonden elkaar in de oproep dat opgelegde (ETS) taks terug moet vloeien naar innovatie. 

       

Hybride werken - de nadelen van thuiswerken en de voordelen van nuttig lanterfanten op je kantoor(team)dag

Op kantoor valt het mij op dat het - op de dinsdag na - gewoon erg rustig is op de werkvloer. Klaarblijkelijk - zegt mijn gevoel dan - bevalt dat thuiswerken voor velen toch een stuk beter dan aanvankelijk gedacht. Ik hoef daarbij niet alleen op mijn gevoel af te gaan want ook een Cap Gemini onderzoek in opdracht van SZW en IenW laat dit zien. Daarnaast doet ook Microsoft onderzoek - wereldwijd zelfs - naar hoe het de medewerkers corona-durante en post-corona vergaat. En dat levert interessante inzichten op. Zo liet Microsoft in haar 2021 rapportage zien dat nieuwe collega's, jonge medewerkers en alleenwonenden collega's tijdens corona worstelen met het behoud van welbevinden.  De digital overload is flink toegenomen en verbinding tussen directe collega's, maar vooral die met de wat lossere contacten is flink minder geworden. Dit zien de onderzoekers als een risico op minder innovatie - omdat er minder ideeën van buiten naar binnen komen -  en op meer group think.  De 2022 rapportage die ook een blik geeft op de post-corona situatie laat zien dat maar in iets meer dan een kwart van de teams afspraken zijn gemaakt over wanneer ze elkaar op kantoor ontmoeten. 38% van de medewerkers (34% in NL) worstelt met de vraag wanneer en waarom naar kantoor te komen. Al met al denkt Microsoft dat organisaties zo kansen laten liggen voor wat betreft het benutten van de waarde van hybride werken.  Nu we van volledig thuis ook echt hybride kunnen werken zie je dat de kwaliteit van de netwerken weer deels verbetert, hetgeen ook een positieve invloed heeft op het welbevinden van de hybride werkende medewerker. Al met al gezien is zaak energie te stoppen in de wederopbouw en het  uitbreiden van sociaal kapitaal. Terug naar het pre-corona kantoorinferno is niet de oplossing vindt ook Microsoft. Wel moeten we naast online-koffiedrinken, de kantoordagen ook écht leren benutten voor het aanhalen van de banden. Dus geen hele dagen scherm- en webex werk op kantoor - dat gaat per slot van rekening thuis een stuk beter -  maar zeker vier keer een half uur lanterfantend rondlopen, koffiedrinken (ook eens bij een andere koffiemachine voor de toevallige ontmoetingen), uitgebreid lunchen natuurlijk en borrelen. Doe dit voor jezelf maar ook voor je collega's want die hebben jou ook gemist. En laat je voor je volgende teamdag vooral weer even inspireren door Danielle Braun.   

 

Wanneer wordt water en bodem sturend in ons hoofd?

Met wat zonnepanelen en dubbele beglazing hebben we het energielabel van onze naast een dag-hitte-eiland gelegen, enkelsteens doortocht bovenwoning in Scheveningen op weten te krikken van de G van geweldig naar de F van fantastisch. Met de stijgende gasprijzen in gedachte denk ik semi-kwantitatief Funda bestuderend te zien dat een slecht energielabel nu toch echt in de vraagprijzen begint door te klinken. Voor klimaatrisico's lijkt dit nog geenszins het geval. Op de site overstroomik zie ik dat de beneden buren - in theorie dan - echt een probleem hebben en dat ik met rubberboot mijn voordeur in het open portiek moet zien te bereiken. Een mooie podcast van Vrij Nederland laat zien dat ik hier niet alleen in sta. Sterker nog de Deltacommisaris laat zien dat van de 1 miljoen geplande nieuwe woningen er 820.000 op klimaat-verkeerde-plekken dreigen te worden gebouwd. Banken kijken - daartoe door de ECB aangezet - al met een schuin oog naar de klimaatrisico's van hun hypotheekportefeuilles. Voor de hoogte van het hypotheekbedrag dat je maximaal kunt lenen maakt het overstromingsrisico vooralsnog echter niets uit. Dus ook in clusterf*ck-locatie Gouda (bodemdaling en zeespiegelstijging) en voor de zes meter beneden NAP gelegen nieuwbouw in de Zuidplaspolder is het geen probleem een volledige hypotheek te krijgen. Van een in de BIT-bühne gepropageerde klimaatlabel door de ook in de podcast optredende Maastrichtse onderzoekers zal voorlopig dan ook geen sprake zijn. Maar goed je kunt natuurlijk zelf ook Funda betreden met de klimaatrisico-atlas op een tweede scherm geopend. Wat daarnaast kan gaan spelen is dat het gepercipieerde risico door kopers het daadwerkelijke actuele risico gaat overtreffen. Dat is in San Francisco het geval.  Kopers lijken dan het risico van de verdere toekomst op het heden te projecteren. Dat kan bijvoorbeeld uitgelokt worden door een (bijna) overstroming of een ander extreem weersevent. Tja hoe verder?! Met het zwaartepunt van onze economische activiteiten in overstroombare landsdelen valt het voor overheden natuurlijk ook niet mee aan de sunken cost fallacy te ontsnappen. Het zou zomaar kunnen dat onze staatsleningen in junk status vervallen als we aanstalten gaan maken de randstad-dijkringen te laten voor wat ze zijn. Verder zijn het ook alleen staten die niet zo bezig zijn met draagvlak en het ook niet zo nauw nemen met de zorgplicht, die overwegen om bijvoorbeeld de hoofdstad te verplaatsen. Lees daarover deze prachtige (familie)geschiedenis  van Batavia/(D)Jakarta en de verhuizing naar Borneo. Tijd voor een mooi onderzoeksprogramma met een combinatie van psychologie, brede welvaart, sociale wetenschappen, onzekerheidskunde en economie. De uitgangspunten van De Goede Voorouder kunnen mooi als onderlegger dienen. 

    

Ongemakkelijke inzichten over circulaire economie en kleding

In het vorige week beblogde boek over degrowth staan ook nog wat onthutsende feiten over wat de circulaire economie vermag. Dat 100% circulariteit niet haalbaar is wisten we inmiddels wel.  Maar dat het maximaal haalbare begrenst wordt door drie nogal heftig doorwerkende factoren was voor mij toch wat nieuw. 44% van wereldwijd benutte grondstoffen betreffen voedsel en energie en beide worden grotendeels verbruikt in plaats van gebruikt. 27% van de gebruikte grondstoffen betreffen uitbreidingen van de bestaande voorraad aan gebouwen en infrastructuur en de derde factor - niet gekwantificeerd - betreft mijnbouwafval.  De maximum haalbare circulariteit lijkt dus sowieso al niet boven de helft uit te kunnen stijgen. In 2018 haalde we wereldwijd een recyclingspercentage van 9,1%. Twee jaar later was dit afgenomen tot 8,6%. Niet omdat we tussentijds minder goed in recycling zijn geworden, maar omdat de totale hoeveelheid gebruikte grondstoffen was toegenomen. Specifiek voor kleding had de originele kledingkaststudie van Irene Maldini al aangetoond dat het vooral de grootkledingbezitters zijn die zo nu en dan ook eens wat tweedehands kopen. In een podcast van Emy Demkes wordt nog eens uitgelegd dat ook het gebruik van biokatoen en het kiezen voor huurkleding de groei van CO2 uitstoot en materiaalgebruik in de kledingindustrie niet weet bij te benen of zelfs doet toenemen. Best droevig als je denkt dat je goed bezig bent. Maar goed wellicht ook wel wat naïef van mij om indirect te bedenken dat de commercie je zou willen doen geloven dat je genoeg kleding kunt hebben. Ook Demkes komt uit wanhoop dan maar bij degrowth uit. Naast het aan banden leggen van reclame komt Hickel ook met het gelukkige Denemarken op de proppen als land waardoor als gevolg van minder inkomensverschillen, minder kleding gekocht wordt. Dat lijkt als Nederland zo zonder vermogensbelasting een wijkend vergezicht.  Graag voeg ik daarom nog even thuiswerken toe. OK mijn pyamabroeken zijn wat harder versleten, maar in twee jaar corona heb ik geen behoefte gevoeld nieuwe kleding te kopen. En zo wordt thuiswerken in eens een CO2-besparingsverdubbelaar.  

    

IPCC zet vraagbeïnvloeding prominent op de agenda

Heb me dit weekend maar eens gewaagd aan het nieuwe IPCC rapport van werkgroep III. Dat is best een klus omdat alleen de management samenvatting al 63 pagina's bedraagt en nogal moeilijk leesbaar is door de voetnotenstructuur en de wetenschappelijk verantwoorde duiding van de (on)zekerheid van de bevindingen. Desalniettemin zeer de moeite waard. Het geheel leest als een aanmoediging serieuzer met vraagbeïnvloeding aan de slag te gaan. Puntsgewijs wat opvallende zaken:

• De term behaviour  (en varianten daarop) komt 11 keer voor in de samenvatting en 724 keer in het hoofddocument. 
• Zoals gezegd veel aandacht voor de impact van vraagbeïnvloeding mobiliteit ( C8 en C10);
• De auteurs maken daarbij een voor ons misschien wat ongebruikelijke opdeling in sociaal-culturele factoren (oa thuiswerken, telewerken en shift naar lopen en fietsen),  gebruik van infrastructuur (oa OV, deelmobiliteit, ruimtelijke ordening (compacte stad)) en adoptie van end-use technologie  (oa e-auto en efficientere voertuigen);
• Voor mobiliteit zijn de kosten van CO2 reductie per ton vermeden emissies een stuk lager dan voor de andere domeinen (Fig SPM7);
• Minder en schonere mobiliteit levert veel synergie met het behalen van de Sustainable Development Goals en laat van alle domeinen de minste trade-offs zien. Biofuels botsen mogelijk met o.a. voedselvoorziening en milieukwaliteit van land en water (Fig SPM8);  
• Barrières voor doelbereik zitten niet in de laatste plaats in institutionele en sociaal-culturele factoren.

De apathie voorbij en de groei ontgroeien

Om nu te zeggen dat het nieuwste IPCC-rapport het nieuws en de politiek beheerst....nou nee. Sociale klimaatwetenschappers proberen het één en ander te verklaren, bijvoorbeeld aan de hand van climate imaginaries; een verbijzondering van de eerder beschreven socio-techno-imaginaries. Tegen de heersende maar klaarblijkelijk matig kenbare publieke opinie in,  houden beslissers - hoewel inmiddels massaal overtuigd van de bedreiging van de ontvouwende klimaatverandering - onderling vast aan een techno-market imaginary met zo nu en dan een lobby-geïnduceerde terugval naar de fossil fuel for ever -imaginary. De sustainable lifestyle-imaginary blijkt tot op heden toch vooral een weinig aanlokkelijke niche. Jason Hickel noemt het niet zo in zijn boek Less is more, maar hij zet een wel aanlokkelijke sustainable lifstyle-imaginary neer. Niet terug naar de Stam van de Holenbeer of God betere het geperverteerde communisme maar een hele aantrekkelijke postgrowth samenleving met hoogst waarschijnlijk minder BBP, maar in ieder geval beter verdeelde en meer brede welvaart. We blijven de techno-market imaginary nodig hebben - goed gerichte technologische innovaties blijven immers onontbeerlijk - als we maar af durven stappen van de fabel van groen groei is zijn devies.  Het boek is een aanrader. Goed geschreven en breed en diep onderbouwd. Lijkt me zomaar een goed idee om hier een Kenniskamer aan te wijden om de bewijsvoering voor de noodzaak van degrowth kritisch onder de loep te nemen, om als deze overeind blijft - hetgeen ik verwacht - het nieuwe startpunt van ons economisch denken te laten zijn.   

    

Wat stop je eigenlijk wel en niet in een lespakket over klimaatverandering?

Vorige week schreef ik over dat ik deze week een conferentie over de SDG's en onderwijs zou gaan voorzitten. Die conferentie liep voor mij nog al met een domper af omdat ik na 1 van 3 dagen met corona verstek moest laten gaan. Niet echt relaxed om aan de congresorganisatie laten weten dat je én niet meer voor kunt zitten én wellicht de andere congresgangers heb besmet. Hoe dan ook, dag één was zeer interessant, al was het alleen maar vanuit het besef dat de leerlingen van nu, de ouders, de mobilisten en de consumenten  van de nabije toekomst zijn. Geïnspireerd door deze bijeenkomst las ik  een interessante Zweeds / Canadese studie naar welke klimaatvriendelijke gedragingen in tien Canadese lesboeken worden onderwezen. Logischerwijs zie je dan gedragingen die dicht bij het handelingsperspectief van de leerlingen zit. Wat echter toch wel een beetje jammer en bevreemdend is, is dat er veel meer aandacht is voor gedragingen met een medium (bijv. energie besparen) of lage impact (bijv. water besparen) dan voor de vier gedragingen met de hoogste impact (een kind minder krijgen >> autovrij leven, niet vliegen > plant-based dieet).  Dit beeld komt ook terug als je je richt op adviezen gericht op volwassenen. Dit blijkt dan weer uit een analyse van overheidsdocumenten uit  Australië, Canada, USA en EU. Dit alles gaat natuurlijk niet helpen om mensen een realistisch idee te geven van hun klimaatimpact. BIT-bühne spreker Heather Truelove wees hier al eerder op (zie blog). Vooral het totale ontbreken van 'een kind minder krijgen' is opvallend omdat ook als je rekening houdt met interessante kritiek op rekenmethode en attributie, dit  met afstand de meest effectieve individuele klimaatmaatregel is.