Gelezen: Zijn EU burgers al een beetje aan de circulaire economie toe?

De in opdracht van dit door de EU uitgevoerde onderzoek is zo groots en meeslepend dat je door de conclusies het bos niet meer ziet. Zelfs het korte antwoord op de vraag uit de titel is tweeluidend:   '(1) bereidheid is er wel, maar de daden nog niet zo erg (large potential in closing the gap between willingness to engage and actual engagement) en (2) er lijkt wel veel consistentie te zitten tussen zelf verklaarde positieve attitude en daadwerkelijk gedrag. Er lijkt dus nog flink wat te halen te zijn in het beïnvloeden van attitudes'. Dan nu voor de liefhebbers het lange antwoord. Eerst even over die ingewikkelde maar daarmee ook zeer indrukwekkende studie-opzet bestaande uit (1) literatuurstudie; (2) consumenten-focusgroepen; (3) interviews met 50 experts; (4) online enquête in 12 EU-landen; en ten slotte (5) twee gedragsexperimenten gericht op aankoopgedrag van nieuwe producten en op het kiezen tussen repareren en vervangen. Omdat de onderzoekers ook wel aanvoelden dat de antwoorden kunnen verschillen per productcategorie is er gekeken naar vaatwasmachines, stofzuigers, tv's, smart phones en kleding. Dat met die 'conclusies en het bos' moet daarom ook niet als kritiek worden opgevat, maar als bijwerking van de complete studie-opzet. Pas bij de denkschema's on het conclusie-hoofdstuk aangekomen begon ik de verbanden wat te zien. De bijgevoegde plaatjes bieden daarom wat duidelijkheid inclusief mogelijkheden voor beleidsmaatregelen. Nederlandse consumenten doen het naar het zich laat aanzien overigens behoorlijk extreem beroerd zo lijkt te blijken uit een andere hopelijk sterk verouderde EU studie uit 2013 waarnaar verwezen wordt (zie figuren met NL op laatste plaats). Rücksichtloze marketing om ons maar nieuwe en liefst statusverhogende dingen te laten kopen, zit natuurlijk ook ontzettend in de weg. By the way, ergeren jullie je ook zo aan de marketing rond de uitverkoop op de dag na een in NL niet bestaande Amerikaanse feestdag? Ik doel natuurlijk op de niet meer te vermijden Black Friday. Lichtpuntje is dan wel weer dat T-Mobile in Nederland een samenwerking is aangegaan met Closing the loop om voor iedere tweedehands smartphone die naar de landen zonder recylingfaciliteiten gaat er 'one for one' eentje terug te nemen om hier verantwoord te recyclen. Misschien ook een mooi model om bij (private) lease toe te passen.

 

Kijktip: Bellingcat -truth in a post-truth world

Jarengeleden logeerde ik bij een vriend in Maastricht. Zijn jongere broertje wist mij op een scherm aan te wijzen hoe in een Starwars -film op de achtergrond twee ruimteschepen onbedoeld door elkaar heen vlogen. Nou dan heb je ongeveer de observatieskills die je geschikt maken voor het  journalistieke werk dat Bellingcat doet. Van de week ook gebiologeerd - maar bij lange na niet zo opmerkzaam - gekeken naar de IDFA-documentaire over Bellingcat. Moet nog wel een paar dagen te zien zijn op 2doc of op uitzending gemist. Prachtig om te zien hoe je met open source gegevens, sociale media, wat talenkennis en heel veel nerd-esk geduld onthullingen kan doen waar de hedendaagse journalistiek geen geld en geen tijd meer voor heeft. In ieder geval een hoopgevend verschijnsel in tijden waarin journalistiek alleen nog maar lijkt te kunnen overleven als verdienmodel en niet meer als essentiële  bouwsteen van de democratie. Het hoofd van de nationale recherche reageerde daarbij nuchter en sportief toen als onderzoekscommissie men lang na Bellingcat op de zelfde conclusies uit kwam over MH-17. Het besef van het verlies van de informatiemonopolie en de betrekkelijke rust van onderzoek achter de schermen bij de onderzoekscommissie was even schrikken geweest, maar al snel was het besef gekomen dat dit een kans en geen bedreiging is. Transparantie en wettig en overtuigend bewijs blijven daarbij wel essentiële randvoorwaarden. Geen toeval dus dat ik even terugdacht aan de Kenniskamer over citizen science.

Kennis: SKIA weer een stapje verder

Inmiddels is het werk aan de SKIA DGLM/DGMo weer een stapje verder. We hadden een mooie sessie met bijdragen van TNO (rond inzet van de Nationale Wetenschapsagenda), onze EU-onderzoekcoördinator en de collega's van SZW. Die hebben net hun SKIA afgerond en waren bereid bij ons een The making of - presentatie te komen geven.  Wat we in ieder geval van ze over gaan nemen is hun opbouw per SKIA-thema: beleidsmatige stand van zaken, onderzoeksresultaten en implementatie in beleid, kennisvragen (hier maken wij naar alle waarschijnlijkheid één overkoepelende kernvraag per thema van) en  benutten beschikbare kennis en rol externe kennispartners. Op basis van deze opbouw hebben we als openingsbod 7 thema's bedacht :  Infrastructuur en mobiliteit in een ruimtelijke context, Gedrag - gebruikersperspectief, vraagsturing en technologische acceptatie, Toekomstbestendige mainports- transport en logistiek in geopolitieke context, Responsible innovation - publieke waarden gedreven smart innovations en vervoersconcepten, CO-2 klimaatopgave van mobiliteit, Verbonden in transities - slim, groen gezond, veilig, circulair en klimaatbestendig en vooruitziend monitoren. Woensdag gaan we verder verdiepen op deze thema's. Eigenlijk was de gedachte dat we tussendoor op basis van 'huiswerkopdrachten' al wat verder zouden zijn. Maar goed - hoe zeg ik dat netjes - het werken met 'huiswerkopdrachten' blijkt tot sub-optimaal doelbereik te leiden. Bijzondere bonus is dan wel weer dat we niet 1, niet 2, maar hopelijk zelfs 3 TuD-studenten krijgen om ons de komende maand bij die verdieping bij te staan. 

  

 .
   

Kennis: Digitalisering - kansen & risico’s - deel 1

De IenW directeurenconferentie stond deze keer in het teken van digitalisering. Dit aan de hand van het eerder in de Kenniskamer besproken PBL-rapport over Digitalisering van de infrastructuur . Als gastspreker sprak Jeroen van der Hoven, hoogleraar Ethiek en Technologie aan de TuD. Die had een goed en eigenlijk ook wel heel praktisch verhaal over hoe ethiek als ontwerpfilosofie te gebruiken. Bij deze ethics by design-aanpak vormen de maatschappelijke waarden die je wilt borgen het vertrekpunt, die vertaal je dan naar normen, beleid en mechanismen en die vertaal je vervolgens weer naar de taal van de ontwerper (design requirements). Het wordt pas echt uitdagend als verschilende mogelijk conflicterende maatschappelijke waarde in een zogenoemde moral overload samen komen. De fair phone werd daarbij als succesvoorbeeld genoemd omdat die én circulair, én een soort van financieel toegankelijk is, én sociaal verantwoord is omdat geen metalen uit conflictgebieden worden gebruikt. Er is in ieder geval steeds meer aandacht voor ethiek, er is nu ineens veel vraag naar ethici bij de grote bedrijven (dat moet een wat onwennige situatie voor ethici opleveren :-) hoewel die bedrijven dan weer geen wetgeving willen(zie afbeelding), NL is goed in ethiek oa door de traditie van responisble innovation, en Macron vindt het ook belangrijk (zie afbeeldingen).  In de workshops na de lezingen aandacht voor de betekenis van dit alles voor de IenW transities. Was goed om hier mee te oefenen, al lijkt het nog best lastig om zo verder te komen dan het -het ook waardevolle stadium- van bewust onbekwaam. Wat daar bij niet echt lijkt te helpen is dat bijna iedere presentatie over digitalisering de Chinese overheid, met haar miljoenen camera’s, gezichtsherkenning en sociaal puntensysteem als bedreigend voorbeeld laat zien. Risicomijdende organisaties en personen zoals ikzelf denken dan al snel: ‘Dat moet je niet willen’ en dan stopt het denken en doen vervolgens snel. Of zoals Jeroen van der Hoven het zei: ‘Een mooi glas rode wijn en vervolgens weer over tot de orde van de dag’. Gekukkig ziet het FD de Europese ethiek als reddingsboei voor onze achterblijvende digitaliserings race met de VS en China.
     

 

 

Kennis: digitalisering -kansen & risico’s - deel 2

Dinsdag had personeelsvereniging ZIN Futuroloog Richard van Hooijdonk ingehuurd als inspirerend spreker. En als je er in slaagt om aan het eind van de middag in een X4.0x-zaal in rouwcentrum Rijnstraat verschillende combinaties van enthousiasme en weerstand op te roepen, dan heb je het goed gedaan. Met een enorme overdosis visueel geweld op het presentatiescherm was ik zelfs even vergeten dat ik in de Rijnstraat zat. Gelukkig bracht de eerste vragensteller mij snel weer met beide benen op de grond: “Interessant verhaal, maar ik mis.....”. Vast een vraag gesteld door wat Richard noemt een zwarte beer (zeg maar de felle tegenstander, normaal gesproken zo’n 15% van zijn publiek, bij de overheid 50% en in de gezondheidszorg 70%). Daarnaast heb je dan nog de bruine beren (aardig verhaal, maar ik doe er niets mee) en de witte beren (15% van de toehoorders wil echt aan de slag). Ik denk dat Richard aan een wat meer eigentijdse sociaalverantwoorde metafoor toe is, toch wist hij met zijn enthousiasme tot een soort van roetveegbeer te maken. Er kwam dan ook nogal wat langs. In vogelvlucht: aparte rijstrook voor de zelfrijdende vrachtwagen, overstappen tussen rijdende treinen (naar verluid was Rogier enthousiast), adaptief virtueel zebrapad, 1800 km per uur rijdende bullettrein in Japan, tussen 3 en 6 jaar worden alleen nog maar zelfvarende schepen verkocht, enz enz. “Allemaal technologie die er komt omdat het gaaf is.”, aldus Richard.  Maar we zouden Richard te kort doen door hem als radicale techno-optimist neer te zetten. Hij maakt zich namelijk ook oprecht boos over versteend onderwijs dat er niet in slaagt op te leiden voor 21 century skills. 70 procent van de banen van straks bestaan nu nog niet. Onderwijs moet daarom op de schop; Minder toetsen en meer experimenteren. Kinderen zijn voor 90% briljant als ze 5 zijn, 10 jaar ouder is dat nog maar 10%.  Wat zijn dan die skills voor de komende jaren? Passie, nieuwsgierigheid, kritisch denken en veerkracht (veel sneller plannen bijstellen. Kill your darlings). Ook heeft hij aandacht voor ethiek maar benoemt daarin wat anders dan Jeroen van der Hoven. Een groot deel van de mensen zijn niet geschikt voor deze nieuwe banen. Wellicht moeten we daarom toch naar iets van een basisinkomen stelt hij zich zo voor. Voor de overheid is het zaak tot innovatie-ecosytemen te komen. Haal mensen en start ups binnen, werk samen, manage onzekerheid,  koppel mensen van 25 jaar aan SG en DGs. Creer een inspirerende werkomgeving voor jonge mensen, daag ze uit, geef veel meer ruimte aan experimenteren. Falen moet in het DNA van de organisatie komen. Tijd voor een Heroic Failure Award bij IenW en tijd voor de institutional yes. Er is anarchie op de werkplek nodig en bewindslieden kunnen oefenen met falen zelfbewust en transparant uitleggen. ‘Aan de slag’, zegt de roetveegbeer. 

Kennis: Digitalisering - kansen & risico's- deel 3

Rathenau Instituut had voor haar jaarlijkse netwerkbijeenkomst een topspreker weten te boeken. Viktor Mayer-Schönberger doceert aan Oxford University over de kansen en gevaren van digitalisering (inclusief big data en AI). Waar Richard van Hooijdonk het podium betrad in de standaard uitrusting van de hippe futuroloog (jasje, strakke broek en coole sneakers), wekte Victor een Brits professorabele indruk met een 20 cm te lang gestrikte stropdas. Dat was dan ook meteen het enige langdradige aan zijn optreden van een uur. Zijn presentatie was geweldig en ging vooral in op zijn boek Reinventing capitalism in the age of Big Data. Maar hij had ook een paar mooie voorbeelden van Big Data toepassingen die ik jullie niet wil onthouden. Een Canadese dokter hangt veel te vroeg geboren baby's vol met sensoren die de lichaamsfuncties meten om te voorspellen wanneer dodelijke infecties zich aandienen. Dat is haar gelukt! Dat is op twee manieren verrassend. Ten eerste, bleek contra-intuïtief het stabiel worden van lichaamsfuncties een voorspeller van infecties en een trigger om antibiotica toe te dienen om zo levens te redden. Ten tweede, deze dokter is geen arts maar een dokter in de wiskunde. Ander voorbeeld, Taal-app Duolingo heeft miljoenen gebruikers wiens data minutieus worden geanalyseerd. Niet om vervolgens wereldkampioen spammen te worden maar om bijvoorbeeld heel precies te weten hoe je een Spanjaard Engels leert praten ( I am from Barcelona, zie ook belang onderwijs in deel 2).  Voor wat betreft het heruitvinden van het kapitalisme het volgende. Hij gelooft niet zo in hoge belastingen voor de Big Five, en opbreken zoals bij de energiegiganten aan het begin van de vorige ook niet (ze groeien toch weer heel snel door). Hij wil daarentegen toe naar een progressieve databelasting te betalen in.....hoe kan het ook anders  - data. Hoe groter het bedrijf hoe groter het percentage data dat ze vrij beschikbaar moeten stellen als training set voor start-ups om zo een diverse en gevarieerde en robuuste markt te krijgen. Hij vindt daarbij angst een slechte raadgever (The future can not be avoided & je verliest als je alleen maar verdedigt ) en wekte in de paneldiscussie de indruk te vinden dat het Rathenau Instituut teveel op de risico's focust. Toch viel dat in de openingspresentatie van Rini van Est (Rathenau & TuE) nogal mee. Nederland is goed bezig met de Nationale Digitaliseringsstrategie en er was ook gevoel voor het risico van de gemiste kansen voor MKB en voor AI (zie afbeeldingen). Het devies is dan ook vooral te experimenteren, fouten te maken en instrumenten in te zetten om data van bedrijven te ontsluiten. Advies van Viktor -gebruik de kracht van jullie beperkte omvang en dwing Facebook alle data in NL openbaar te maken. Grote kans dat ze meewerken denkt Viktor.

 

 

 

       

Kennis: Plaatjes kijken bij PBL

Vrijdag een echte vrijmiddag-activiteit gedaan uit de categorie 'wel belangijk, maar nooit urgent'. Heb namelijk deelgenomen aan de focusgroep visualisatie bij PBL. PBL heeft de Universiteit Utrecht gevraagd te onderzoeken hoe de PBL-boodschap gevat in infographics, foto's staafdiagrammen overkomt. Het was voor mij even zoeken naar het precieze doel, maar dat werd wat helderder toen we als focusgroep met  voorbeelden aan de gang gingen. Het eerste voorbeeld was een infographic uit "Bereibaarheid verbeeld" (zie afbeelding). De maker was er ook bij en die noemde het bescheiden toch vooral een staafdiagram. Te zien is hoe de mobiliteit in Nederland steeds maar toeneemt. Zelf miste ik in dit overigens hele mooie plaatje ook de optelsom uit de verschillende modaliteiten zoals dat door Graeber (1990) wel gedaan is https://tinyurl.com/y7sto4o7,  Maar dat is natuurlijk een kleinigheid. De Correspondent had een mooie bewerking op dit plaatje uitgevoerd en h'm zo geschikt gemaakt voor op de smart phone https://tinyurl.com/yctw84u8 (zie ook foto). Het was interessant om dit toegelicht te horen van journaliste Thalia Verkade die ook aan de focusgroep deelnam. Bij het maken visulisaties onderscheidden de Utrechtse onderzoekers drie dilemma's:  begrijpelijkheid versus volledigheid, inhoudelijke realiteit versus de realiteit van de ontvanger en neutraal versus normatief. Dit laatste dilemma raakt dan weer aan de actualiteit, waarbij de voor  mij o zo sympathieke De Correspondent er in de NRC van dit weekend van langs kreeg en wel in een opinie-artikel over de gevaren van constructieve journalistiek https://tinyurl.com/ybmjwuub. Geloof niet dat ik 'constructief' eerder in een negatieve betekenis langs heb zien komen, maar desalniettemin een lezenswaardig artikel.  

 

 

 

     

Innovatie: Benutten, bevorderen en/of beheersen van innovaties

We zijn nog volop bezig met het verdiepen van thema's ronde de Mobiliteitsagenda in wording. Eén van de dilemma's waar we van de week over gebrainstormd hebben speelt zich af rond innovatie en Dan met name hetvinden van de balans tussen techno-optisme en techno-pessisme. Als antwoord op de vraag " Moet je innovaties nu gaan voor bevorderen of vooral beheersen?"  leverde de discussie het onuitgesporken en weinig verrassende antwoord 'allebei' op. Maar het goede gesprek leverde gelukkig nog meer op. Het starten met denken vanuit te beschermen van publieke waarden. gaat er inmiddels goed in. Het idee is dat je samen met de maatschappij  scherp moet krijgen wat je wil borgen. Vervolgens zou je een perspectief moeten schetsen waar je innovatie in plaatst met lange termijn doelen voor ogen en aandacht voor randvoorwaarden die zijn ingegeven vanuit de publieke waarden. Daarna flink investeren. Nieuw en overtuigend was voor mij de oproep om vervolgens veel meer dan we gewend zijn in te zetten op monitoren.Niet zozeer ter verantwoording maar veel meer om te volgen welke kant het opgaat. 

Kennis: Zij, ik, wij, het

Tja moet nog even terugkomen op de spam-mail die ik jullie per ongeluk stuurde met het programma van de BIT-teamdag. Een aantal van jullie was nogal nieuwsgierig geworden van de éénlettergrepige programma-onderdelen. Even verklappen dan maar. Deze komen uit de methode van Projecmatig Creëren 2.0 (Bos & Harting, 2006). Klassiek projectmanagement heeft een exclusieve focus op planning, instrumenten en procedures (de Het-kant) terwijl het bij projectmatig creeren daarnaast ook gaat om de:  Zij-kant  wensen van de opdrachtgever, bestaansreden, krachtenvelden; de IK-kant commitment, bezieling, verbeeldingskracht; en de WIJ-kant competenties, teamsamenwerking, cultuur en communcieren. Bij een ontwikkelbenadering van een project of programma begin je bij ZIJ (wat willen ze?), om via IK (wil ik dat ook?), WIJ (Hoe doen we dat samen?) bij het HET uit te komen. Nou ja dat dus!            

Kennis: Kans en risico voor slim&groen?

Tesla zit in het derde kwartaal van dit jaar voor het eerst in de zwarte cijfers en was in september (model 3) in de VS goed voor de best verkochte middenklasse auto (FD). Het gaat razend snel met de electrische auto en dat die over een jaar of viif voor 100 euro in de maand te leasen valt, lijkt niet eens zo’n gekke gedachte meer ( https://tinyurl.com/y9m6u95a). Neem daarnaast de snelle groei in private lease in ogenschouw https://tinyurl.com/ydy4yfaf en bezie daarbij een kans en een risico. De kans is om juist de private lease van electrische autos te stimuleren om het wagenpark versneld richting electrische auto te doen verschuiven. Ze komen echt namelijk echt al binnenbereik al zijn de benzine autos nog een stuk voordeliger (vb de electrische smart forfour is met een vanaf prijs van iets meer dan 300 euro per maand, zo’n 100 euro duurder dan de benzine-variant). Het risico zit h’m erin dat door private lease de ‘aanschaf’ van met name dus een nieuwe benzine-auto voor veel meer mensen binnen bereik komt, waardoor de komende jaren na afloop van de leasecontracten een flinke aanwas van redelijke jonge benzine-occasions op de markt komt. Occasions die dan nog zeker 10 jaar lang onderdeel uitmaken van het wagenpark van Nederland. Een mooi stukje green paradox in wording. Kunnen we daar niet slim en groen op ingrijpen?

Gelezen: Bullshit jobs

Ook bij dit boek kunnen we weer beginnen met het goede nieuws...het is een misvatting dan onzin banen voornamelijk in de publieke sector voorkomen (zie ook Bureacratie is een inktvis). Er zijn tegenwoordig net zoveel nutteloze bureacraten in de private sector dan in de publieke zo stelt auteur Graeber. Wat zijn dan die nutteloze banen? Na enig heen en weer geredeneer komt Graeber tot de definitie: een onzin baan is een vorm van betaald werk die zo volkomen zinloos, overbodig of schadelijk is dat zelfs de werknemer het bestaan ervan niet kan rechtvaardigen, hoewel de werknemer zich, als onderdeel van de arbeidsvoorwaarden, verplicht voelt om te doen alsof dit niet het geval is. Uit een onderzoek van Schouten & Nelissen https://tinyurl.com/y7ja8xkr blijkt dat vier op de tien Nederlanders haar/zijn werk zinloos vindt. Graeber onderscheid vijf categorieen van onzinbanen en een groot deel daarvan heeft betrekking op de informatie-economie met de groei van de financiele sector en de toename van marktwerking als drijvende krachten. Een stuitend perverse uitwerking van dit alles is dat er - op enige uitzonderingen na - een omgekeerde evenredige relatie is tussen maatschappelijke waarde van een baan en zijn economische waarde (inkomen). Kijk naar de lerarensalarissen en voel je gesterkt in de gedachte dat je geen rabiate socialist hoeft te zijn om te erkennen dat dit waar is. Toen Ben Tiggelaar onlangs dit boek besprak suggereerde hij op aimable wijze dat iedere baan voor een deel onzin is en dat het er om gaat dat iedereen actief gaat snoeien in het onzIngedeelte van haar/zijn baan. Dit lijkt me no regret, maar gaat ook wat voorbij aan de terecht geopperde maatschappij kritiek van Graeber. Om hier toch bij stil te blijven staan laat ik jullie achter met drie indringende vragen van Graeber zelf: (1) op individueel niveau: waarom stemmen mensen in met en tolereren ze hun eigen onzinbanen?; (2) Op maatschappelijk en economisch niveau: wat zijn de grotere machten die hebben geleid tot de woekering van onzinbanen?; (3) Op cultureel en politiek niveau: Waarom wordt de bullshitisatie van de economie niet beschouwd als een maatschappelijk probleem, en waarom heeft niemand er iets aan gedaan?

 

Gelezen: Geld en gedrag

De Nederlandse Bank luidde onlangs de noodkreet omdat steeds minder Nederlanders met contact geld betalen (nog maar 4 van de 10). De bank wijst erop dat (1) contant betalen mogelijk moet blijven voor ouderen, visueel gehandicapten en laaggeletterden om contant te blijven betalen; en (2) contant betalen kan systeemfalen voorkomen als door bijvoorbeeld een cyberaanval het betalingsverkeer plat komt te leggen. In het boek “Geld en gedrag” van Dan Ariely en Jeff Kreisler is nog een derde reden voor het behoud van contant geld te vinden. Voor het betalen met creditcards, pinpassen (contactloos betalen!) en automatische incasso’s is zo weinig aandacht nodig, dat het maar nauwelijks tot betaalpijn leidt en je daarom dus makkelijker geld uitgeeft. Ariely en Kreisler introduceren in hun boek de term betaalpijn en voorzien hem gelijk van een beschrijvende formule ( betaalpijn = tijd + aandacht). Over aandacht hebben we het net al even gehad. Als we contant betalen denken we aan ons geld, raken het aan en moeten ook nog eens op het wisselgeld wachten. De tijd in de formule slaat op het moment waarop het geld je portemonnee verlaat en het moment waarop we het product consumeren. Als je vooraf betaalt is de betaalpijn het minst, hij is een stuk groter als je achteraf betaalt en op zijn grootst en pijnlijkst tijdens het consumeren van het product. Daarom voelt het als een prijspakker als je bij Bol of Amazon de verzendkosten vooraf voor een jaar afkoopt en daarom lijkt een OV kaartje, een taxi (au als je de taximeter op ziet lopen) of huurauto ook zo duur tov jouw eigen auto voor de deur. Bedrijven doen er alles aan jouw betaalpijn te verzachten. Als je geld wilt besparen kan je betaalpijn zelf weer wat laten vergroten, al adviseren de auteurs ook je huwelijksreis vooral vooraf te betalen. Betaalpijn leidt er namelijk ook toe dat je minder plezier van het consumeren hebt. En dat is natuurlijk ook weer niet de bedoeling voor eenmalige bijzondere gebeurtenissen. In de rest van het boek - ook interessant - gaat het om ander instinkers als mentale boekhouden, de prijs van gratis, relativiteit, verwachting en zelfbeheersing.