Voilà: een kant en klare SKIA Klimaatpsychologie

Van de week onder leiding van Danielle een bijpraat met Reint Jan Renes. Reint Jan was niet alleen  spreker op de ASA-BIT jaarlezing 2023 (nog even terug te zien link), maar is ook winnaar van de Deltapremie voor Hogescholen. Het bijbehorende prijzengeld zet hij in om samen met collega's onderzoek te doen naar het reduceren van de CO2-uitstoot van de 10% rijkste Nederlanders. Dat is een goed idee want zoals ik eerder schreef (zie link) is inkomen een veel betere voorspeller van CO2-uitstoot dan klimaatattitude. Met deze onderzoeksfocus sluit hij overigens goed aan bij de onderzoeksagenda voorgesteld in een recent artikel (zie link) dat leest als een kant en klare SKIA voor klimaatpsychologie. Ik zou deze SKIA nu uitgebreid kunnen beschrijven maar de figuur hieronder geeft eigenlijk al een hele mooie samenvatting. Interessant, klaarblijkelijk heeft één van de referees de auteurs aangesproken op het vermeende normatieve karakter van deze studie hetgeen de wetenschappelijke objectiviteit in de weg zou kunnen zitten. Tenminste, aan het eind van het artikel adresseren ze dit ineens. De auteurs komen de - door mij ingebeelde referee - tegemoet door toe te geven dat het denken van uit sufficiency (met bijvoorbeeld de donut economy zie link) inderdaad uitgaat van een gewenst eindbeeld (tussen de buitenring en de binnenring blijven). Maar ze geven ook aan dat zowel de buitenring als de binnenring van de donut is gebaseerd op hard wetenschappelijk bewijs van planetaire grenzen respectievelijk op wat je minimaal nodig hebt voor menselijk welzijn. Nu ja, in hoeverre je het wel/geen probleem vindt als de één de hele donut opeet en de ander alleen de kruimels blijft dan natuurlijk weer wel een zaak van het normatieve.

Uit: The where, how, and who of mitigating climate change: A targeted research agenda for psychology, Lilla M. Gurtner *, Stephanie Moser, Journal of Environmental Psychology

Appreciative Inquiery: Waarom het goed gaat komen met Brede Welvaart!

Zoals al aangekondigd vond van de week event Brede Welvaart en de toekomst van infrastructuur plaats in Tilburg. Daarbij werden we overigens bij aanvang flink op de proef gesteld door diezelfde infrastructuur; zo'n 3/4 van de deelnemers kwam ruim een half uur te laat vanwege treininfraproblemen tussen Den Bosch en Tilburg. Gelukkig was het eerste uur van het programma voorzien van voldoende flextijd om het geheel toch nog een beetje in de planning te kunnen houden. Tijdens de dag was het mooi om te zien hoe verschillende netwerken over en weer van elkaar  leren en ook mooi te beseffen dat de collega's van ISM dat bij het organiseren al hadden aangevoeld. Brede welvaart blijkt namelijk een zeer geschikt construct om het goede gesprek te voeren over de rol van vraagdemping bij lange-termijn investeringsbeslissingen over verschillende vormen van infrastructuur heen; die van de energie (de netwerkbeheerders),  die van de weg en het spoor (IenW, ProRail, NS) en die van het drinkwater (Vitens en de andere drinkwaterbedrijven). Netwerkbeheerders gaven aan naast op meer capaciteit op het netwerk in te zetten op beter benutten én vraagdemping. Voor weginfra lijken die laatste twee mij nog wat teveel op één hoop gegooid te worden, waarbij het in die ene hoop niet teveel over vraagdemping lijkt te gaan. Wellicht is dat ook de reden waarop spitsmijden nu spitsspreiden genoemt wordt? Nu ja, de netwerkbeheerders kijken bij hun investeringsbeslissingen 40 jaar vooruit en kijken naast financieel kapitaal, ook naar sociaal, natuurlijk, geproduceerd, menselijk en intellectueel kapitaal. Dat zag er al best indrukwekkend uit. Naarmate de dag vorderde kreeg ik steeds meer het optimistische gevoel dat juist in de wereld van 'publieke' bedrijven die wat minder gebukt hoeven gaan onder korte termijn marktwerking bij het doen van lange termijn investeringen, de mogelijkheid bestaat heel goed en concreet te worden in het toepassen van brede welvaart. 

  

 

Eerste Economiekamer komt goed door de kosten-batenanalyse

Vrijdag was de eerste ASA-Economiekamer. Economen en andere experts reflecteerde ter inspiratie voor het NMP op de ideale interventiemix van normeren, beprijzen en stimuleren voor enerzijds industriële emissie naar lucht en anderzijds - dichter bij huis - houtstook. Collega’s Tim en Wilbert hadden dit tot in de puntjes georganiseerd en ik mocht het geheel modereren. De reviews van zowel onze interne klanten (de DGMI-collega’s) als van de experts waren lovend (cadeautje, indrukwekkend, zeer inspirerend). Een uitgebreid verslag met dia’s volgt nog van de hand van Tim, maar voor nu even wat persoonlijke highlights:

• Bevestiging van het belang van het beleidskompas en van de leidraad milieubeleidsinstrumenten. Dit helpt om beginnend bij de afbakening van de interventievraag (…en bij de vragen uit het beleidskompas) systematisch en stapsgewijs tot een passende aanpak te komen;
• De lessen uit het klimaatbeleid (inzet op CO2-reductie) zijn niet zonder meer toepasbaar op luchtkwaliteit (meer stoffen, meer verscheidenheid in bronnen);
• De vanuit de economische theorie beredeneerde best passende instrumenten lijken vaak net de instrumenten te zijn die politiek niet haalbaar zijn of geacht worden;
• We moeten vooral de tijdsdimensie niet vergeten. De ideale interventiemix kan op weg naar de einddoelen voor 2050, zomaar schuiven in de tijd. ‘Als het doel zero-pollution is’,  merkte een van de deelnemers op, ‘ontkom je op een bepaald moment niet aan normeren’. En tot die tijd dan natuurlijk zorgen dat je met eco-design haarden niet alsnog in een verkeerde lock-in terecht komt.

Dit smaakt naar meer!

Brede welvaart: De Toekomst van Infrastructuur

Komende woensdag ben ik in Tilburg voorzitter van het event Brede Welvaart - de toekomst van infrastructuur. De collega’s van ISM hebben zichzelf weer eens overtroffen in van buiten naar binnenwerken, want ze organiseren dit event niet met één, niet met twee, niet met drie, maar met vier externe netwerken op het gebied van brede welvaart & mobiliteit. Hulde dus. Des te belangrijker dat ik - om goed beslagen ten ijs te komen - mijn kennis op het gebied van brede welvaart wat revitaliseer op weg naar woensdag. Gelukkig is daar de tweedelige podcast van Geert Kloppenburg in gesprek met Alexander van Altena (zie link 1 en link 2). Laatst genoemde - oud-OVS-directeur en oud-directeur strategie bij ProRail heeft in opdracht van ISM een essay geschreven over zeg maar het toepassen van brede welvaart op mobiliteit. Alexander maakt zich in de podcast op verfrissende wijze niet al te druk over de precieze definitie van brede welvaart. Wat hem betreft is contextualisering belangrijker dan het helemaal eens zijn over een definitie; je moet voldoende afbakening hebben voor een zinnig gesprek. Hij geeft aan dat we in een overgangsfase van waardentheorie zitten. Tot voor kort (of tot en met nu) is er sprake van een wederzijdse lineaire correlatie tussen groei in economie en groei in mobiliteit. Ruim 150 jaar lang was reistijdverkorting als van zelf welvaartsverhogend zonder naar de nut en noodzaak van de verkeersstroom te hoeven kijken. Dat gaan we langzaam maar zeker anders zien - minder km’s en langzamer reizen kan welvaartsverhogend werken. Maar het maatschappelijke/politieke debat in deze is nog niet uitgekristalliseerd en we hebben ook nog niet het instrumentarium om hier het gesprek over te voeren. Het goede nieuws is dat we het bestaande instrumentarium grotendeels kunnen (her)gebruiken aldus Alexander. Gestandaardiseerde procedures zoals het MIRT spelregelboek blijven hun nut behouden, ook blijven we met visies, wetgeving, ontwerpcriteria richting geven. Rekenmodellen blijven ook van nut al zouden we ze in tijden van brede welvaart anders moeten gaan gebruiken. Dus niet meer (of  niet meer alleen) prognosticerend met uitkomsten als een gegeven construct zoals in tijden van predict and provide gebruikelijk is/was, maar exploratief waarbij experts beleidsmedewerkers/politici samen achter de rekenknoppen zitten om ‘wat als’ -vragen te beantwoorden. Hier hoort een andere manier van aanbesteden bij waarbij het samen aanscherpen van de vraag onderdeel van de opdracht wordt. Dat lijkt me een goede gedachte.

Pinguin Fred leest: Integer leven - Hoe blijf je trouw aan jezelf? van Martha Beck

Zo één keer per jaar proberen we als Pinguin Fred ter ere van de week van de integriteit iets over integriteit te lezen. We hebben ons met dit boek een beetje op het verkeerde been laten zetten. Het gaat helemaal niet over het aannemen van cadeau's van boven de 50 euro, maar over als het ware - je ware zelf te durven zijn. Al na het lezen van de eerste hoofdstukken werd me duidelijk: "Dit is totaal niet mijn kopje thee". Het is een soort van doe-het-zelf-boek psycho-analyse waarin je wordt uitgenodigd het voorportaal en de negen hellekringen uit de Godelijke Komedie van Dante te doorlopen aan de hand van een niet te al te zwaar trauma waar je mee rondloopt. De schrijfster heeft zelf allerlei vreselijke dingen meegemaakt en ik twijfel niet aan haar integriteit. Maar goed daar wordt het boek niet passender van voor mij. Ik zou zeggen twee ballen voor de moeite en snel door met het volgende boek. We zijn wel weer eens toe aan een voltreffer als Pinguin Fred en ik denk dat we er met Het Vuur van de vrijheid die voor 24 september geprogrammeerd staat er één te pakken hebben. Deze vierdubbel biografie gaat over de jaren 1933 tot 1943 en over hoe vier vrouwen: Hannah Arendt, Simone Weil, Simone de Beauvoir en Ayn Rand in deze periode hun vsionaire ideeën ontwikkelden. 

Herlezen: Four thousand weeks. timemanagement for mortals

Twee jaar geleden in Engeland gelezen en twee weken gelezen in Engeland herlezen. Schreef er eerder een uitgebreide blog over (zie link). Toen schreef ik ook dat het bij de Joy of Missing Out hoort om niet alles uit dit prachtige boek te verklappen. Maar goed dan, in aanvulling op de oorspronkelijke blog nog ééntje dan. Zoals jullie weten gaat het er in de gedragologie om eerst heel veel tijd aan het het doorgronden van een probleem te besteden alvorens aan een oplossing te gaan denken. Zo vermijdt je - zoals mijn voorganger het noemde - het verschijnsel van jumping to solutions. En dat we dat vermijden meestal heel moeilijk vinden, staat mooi beschreven in Four Thousand Weeks: 

We're made so uneasy by the experience of allowing reality to unfold on its own speed that when we're faced with a problem, it feels beter to race towards a resolution - any resolution, really, so long as we can tell ourselves we are 'dealing with' the situation. 

  

De Leesjutter 3: Check je beleidstekst

Vond dit ontzettend handige en handzame boekje en dacht na enig aandachtig bladeren, het lijkt wel of de structuur van het Beleidskompas is gevolgd. Hoe dan ook het boekje zit goed in elkaar en het eindigt met een handige checklist. Als zelfverklaarde harde beta heb ik altijd wel wat moeite met de onverholen bewondering voor het verschijnsel van de vernuftig gevonden frame. Een bewondering die ook in dit boekje geuit wordt. Zou zeker vandaag de dag liever hebben dat men wat strakker de feiten voor zich zelf zou laten spreken, maar dat terzijde. Waar ik als wannabe sociaal psycholoog ook wat tegen aanloop is dat zo'n boekje zich als vanzelf exclusief op de trainingskant zeg de competentie /capabilities kant van het schrijven richt en daarmee niet op de (sociale) omgeving en de motivatiekant. En die hebben wel degelijk aandacht nodig denk ik dan. Bij de sociale omgeving is het bijvoorbeeld de vraag of je voldoende schrijftijd is gegund iets moois te maken. Bij motivatie heb je bijvoorbeeld te maken met de reactantie die het verplicht werken met formats  - in ieder geval bij mij - oproept. Over meer motivationele redenen specifiek over waarom ambtenaren zo aan ingewikkelde taal en dito stukken vasthouden, is een mooi blog geschreven (zie link). De voor mij drie meest overtuigende redenen uit dat stuk geef ik hieronder weer:

• Als je ergens veel moeite voor gedaan hebt gooi je het niet graag weg. Wat daarbij ook speelt is dat als je commentaar van collega's en stakeholders verwerkt, de tekst vaak langer en zeker niet beter navolgbaar wordt.
• Als je duidelijke taal wil schrijven, moet je heldere keuzes maken. Moeilijke woorden verbergen dat beleid nog niet helemaal duidelijk is.
• Met taal deel je meer dan informatie. Je laat met ook graag je vakkennis en beroepstrots zien en dat gaat moeilijker zonder vaktaal.

Desalniettemin...lezen dat boekje!

   

Gelezen: Ultra-processed people van Chris van Tulleken

In de etalages van de Engelse boekenwinkels was even geen ontkomen aan het boek Ultra-processed people - why do we all eat stuff that isn't food ...and why we can't stop? Al voor ik het boek was tegen gekomen was me al een verschijnsel opgevallen in Engelse steden dat in dit boek een naam krijgt; food swamps. In food swamps is weliswaar vers eten te koop maar dit aanbod wordt overstemd door een enorme hoeveelheid fast food restaurants. De overtreffende trap van de food swamp is overigens de food desert - plekken waar geen winkels zijn waar verse groenten verkocht worden. In de Verenigde Staten blijken er 6500 van te bestaan. vanuit de sociale psychologie weten we dat de voedselomgeving een veel betere verklarende factor voor overgewicht is dan iets als wilskracht. Tel uit je winst. Nu goed dit boek was voor mij om een andere reden nogal een eye opener; tot voor kort nam ik het altijd ontzettend op voor voedseladitieven zoals e-nummers omdat ik als jonge toxicoloog al leerde dat de veiligheid van deze stoffen veel beter wordt onderzocht dan die van natuurlijke (voedings)stoffen. Desalniettemin gaat er iets goed fout met ultra-processed foods (UPF) - zeg maar bijna alles met meer dan vijf ingrediënten (voor een betere uitleg zie link). UPF voedsel & frisdranken - zo geeft de auteur aan - zijn ontworpen om overgeconsumeerd te worden en zijn wat hem (en andere wetenschappers) betreft de belangrijkste oorzaak van overgewicht en obesitas. Bij UPF wordt de voedselmatrix afgebroken opdat het eindproduct droog en zacht wordt. Het eet daardoor makkelijk en omdat het door een hoog suiker en vetgehalte een hoge calorische dichtheid heeft krijg je snel veel calorieën binnen zonder verzadigd te raken. Ook kunnen de additieven in UPF je microbioom beschadigen hetgeen tot ontstekking en darmlekkages kan leiden. Vooral mijn vrouw gaat er nu helemaal voor om UPF te vermijden. Dat is overigens niet per se heel makkelijk. Niet in de laatste plaats voor mij :-). Gelukkig is de enige chips die ik lekker vind (licht gezout) ook min of meer de enige UPF-vrije chips. Dorito en Pringles krijgen er weer wel flink van langs in het boek. O ja en voor je gaat denken ik eet sowieso geen chips...je vindt UPF waar je het misschien niet zou verwachten: brood, babyvoeding, muesli/cruesli, vleesvervangers, dieetproducten, vruchtenyoghurt enz. Mocht jij of beter nog je partner ook aan de slag willen met UPF-vrij eten zie link  

  

Leren van het buitenland: De Engelse winkelstraat en de circulaire economie

Net terug van een heerlijke - toch vooral wandel - vakantie in Engeland. Prachtig landschap en nog een soort van lekker weer ook. Een opvallend terugkerend verschijnsel in Engelse kleine en minder kleine steden was het veranderend aangezicht van de High Street - dé winkelstraat in het centrum van de stad. Daar was namelijk sprake van een flinke hoeveelheid tweedehandswinkels in dienst van goede doelen. Al tellend kwam ik soms tot wel een kwart van het winkelaanbod. De tweedehandswinkels waren zonder uitzondering fris ruikend en smaakvol ingericht vanuit de gedachte less is more; mooie tweedehandskleding, een aantrekkelijke selectie van tweedehands boeken, wat snuisterijen en ook wat nieuwe spullen. En dat alles dan weer bestiert door enthousiaste vrijwilligers. Zelfs voor mij als non-shopper bij uitstek was het er best uit te houden en dat wil wat zeggen. Je zou denken dat zouden we in Nederland toch ook kunnen doen?! Het pakt de leegstand met bijbehorende verloedering aan én geeft een boost aan de circulaire economie. Voor de klassieke nieuwverkopende ondernemer zal het wellicht geen onverdeeld genoegen zijn al merkte iemand wel op dat de tweedehandswinkels ook positief bijdragen aan het volume van het winkelend publiek. Hoe dan ook ...mocht je actief zijn voor een goed doel, gooi het eens in de ideeënbus; dit verdient navolging lijkt mij zo.