BZK componeert een hele bundel over rechtvaardigheid

Eerder besprak ik het WRR rapport over rechtvaardig klimaatbeleid. Rechtvaardigheid lijkt hot and happening want nu ligt er een hele bundel van de collega's van BZK (zie link). Een prachtig en navolgenswaardig idee. In de inleiding van de bundel staat al aangegeven dat rechtvaardigheid nogal een veelkoppige term is (ik noem het om voor de hand liggende redenen bewust even geen monster) en dat blijkt ook uit de veelzijdigheid (dat is de positieve term) en de onvergelijkbaarheid (de wat meer negatieve term) van de verschillende bijdragen. De inleiding past mooi in de stijl van het eerder genoemde WRR rapport en het daaraan voorafgaande working paper de verschillende essays doen dat minder. Waar het WRR rapport  al preludeert op toepassing in beleid, is de essaybundel vooral verkennend van aard. Heb even wat prikkelende teksten op een rijtje gezet: 

"Om het vertrouwen te herstellen zijn motivatie, moed en eerlijkheid nodig van zowel bestuurders als ambtenaren nodig." Ahmed Aboutaleb.

"Vooralsnog lijkt het een politiek en maatschappelijk taboe om grote opofferingen te vragen van huidige burgers in termen van consumptie. Dit is ook niet onlogisch: verkiezingscycli van vier jaar nodigen uit tot het weghouden van de rekening bij de kiezer en dus tot een zekere kortetermijnlogica." Tim Meijers

"Het is niet duidelijk waarom tijdgenoten over de grens niet, en mensen die over honderd jaar leven wel binnen de grenzen van rechtvaardigheid zouden vallen." Tim Meijers

"Het belasten van inkomsten uit grond kan echter op voorhand een aantal positieve effecten met zich meebrengen, zoals het beperken van speculatie, het verminderen van vermogensongelijkheid en efficiënter ruimtegebruik."  Edwin Buitelaar

"Om complottheorieën tegen te gaan is het van belang dat de overheid echte misstanden zo veel mogelijk voorkomt, rechtvaardige procedures hanteert, de kloof tussen bestuurders en burgers zo klein mogelijk houdt, en aandacht schenkt aan het feitelijk ontkrachten van invloedrijke complottheorieën. "Jan-Willem van Prooijen

"Overheden zijn erg efficiënte producenten van basisvoorzieningen, veiligheid, opleidingen, sociale cohesie en een welvaartsstaat. Een toekomst zonder fors overheidsapparaat is daarmee noch realistisch, noch zinnig. De relevante vraag is hoe in de toekomst de overheid rechtvaardiger, slimmer en effectiever kan worden." Paul Frijters

"Een zogenaamd ‘welvaartsinstrument’ dat nutteloos voor beleid is, zijn de Sustainable Development Goals (SDG’s). Die bestaan uit zeker negenhonderd individuele statistieken die slecht of alleen sporadisch gemeten kunnen worden, makkelijk statistisch te manipuleren zijn, veelal niet meten wat van belang is of met beleid van doen heeft, en intern inconsistent zijn. Die SDG’s worden dus in de beleidspraktijk alleen voor beleidstheater gebruikt: alsof men beleid baseert op diepe kennis van negenhonderd dimensies." Paul Frijters

"..terugverlangen naar een politiek primaat waarbij het parlement als ‘mond van het volk’ de ‘algemene wil’ vertolkt en ambtenaren deze wil naar de letter uitvoeren, is irreëel in de werkelijke verhoudingen die het gevolg zijn van een proces van tientallen jaren, en bovendien vanuit normatief oogpunt niet noodzakelijk. Sterker: een eigen legitimerende rol door ambtenaren náást het parlement dat democratische legitimiteit verschaft aan wet- en regelgeving kan een uitweg bieden uit de constitutionele ongeregeldheden en de spiraal van wantrouwen die het politieke klimaat lijken te beheersen." Roeland Spruyt

SKIA in progress: de tweede IenW SKIA sessie

Van de week vond al weer de tweede SKIA-werksessie plaats. Deze keer met een glasrol voor de ruimtelijke scenario's van het PBL (met veel dank aan Ed Dammers) . Idee was om de enorme opbrengst van de eerste SKIA sessie: lees een megalomane reeks kennisvragen aan te scherpen en aan te vullen op basis van door PBL in beeld gebrachte wildcards (of zwarte zwanen) en scenario's. Om het geheel niet al te veel uit te laten dijen hadden de ASA-collega per maatschappelijk thema een tiental kennisvragen geselecteerd als gedachtestarter voor deze sessie. Dat bleek hartstikke goed te werken. Sowieso geweldig dat PBL een jaar de tijd neemt om een workshopsgewijs een road show te doen met de ruimtelijke verkenning. Een prachtig idee in tijden waarin we vaak van het ene naar het andere project doorhollen. Dankzij ASA-collega Koen lag er een dag later al een verslag. Nu wordt er op weg naar de derde SKIA-sessie eind juni een dummy-SKIA gemaakt om daar een wat bescheidenere roadshow mee te houden. De derde SKIA sessie zal in het teken staan van innovatie en de uitvoering van de SKIA. Ik kijk er nu al naar uit. Ondertussen durf ik vast te concluderen dat het met de procedurele recchtvaardigheid van de SKIA in wording wel snor zit! Complimenten collega's!  

  

Een meta'er dan meta analyse van gedragseffecten van interventies

Laat ik even beginnen met een kleine bekentenis over het artikel wat ik hier ga bespreken. Ik begrijp de in het artikel toegepaste statistiek van geen meter (en dat dan ook nog met een behoorlijke foutenmarge). Het gaat om een tweede-orde meta-analyse van zowel eerdere meta-studies als een flinke groep gepubliceerde primaire onderzoeken. Waarbij het geheel op basis van een effectdistributie ook nog is gecorrigeerd voor publicatie-biass (studies met geen resultaten of negateve resultaten worden veelal niet gepubliceerd). Met deze slag om de arm en met de hoop dat de referenten van het tijdschrijft de statistiek wel begrepen, dan nu de inhoud (met dank aan Addie die de studie doorstuurde). De studie (zie link)laat de volgende vermeende wetmatigheden zien: 

wat type gedragsinterventies betreft werkt sociale vergelijking (met duurzame mensen) het beste, gevolgd door financiele prikkels, gevolgd door dringende oproepen,  (publiekelijk) geformuleerde voornemens', 'feedback' met op de laatste plaat voorlichting.

Het artikel doet ook uitspraken over welk type gedrag sterk te beinvloeden is en welke gedrag een stuk minder. 

Het beste scoort afval op straat gooien, gevolgd door respectievelijk recyclen, water- en energiebesparing, minder vleeseten / organsich voedsel kopen en op de laatste plaats.....duurzame mobiliteit.

Speciaal om tevoorkomen dat IenW lezers wat gedeprimeerd achter blijven geven de auteurs wel aan dat de klimaatimpact van duurzame mobiliteit groot is tov de andere gedragingen; dus ook al is de effcetgrootte van de gedragsverandering klein, de impact kan nog steeds groot zijn. Poeh...

  

Pinguin Fred leest Ruw ontwaken uit een neoliberale droom

Het boek uit de titel van Gabriel van den Brink met als ondertitel ‘En de eigenheid van het Europese continent’ is alvast een stuk toegankelijker dan het met gezwollen taal doordrenkte boek van vorige maand, van Paul Frissen. En al wees bloglezer Onno mij op een goed onderbouwde kritische recensie (zie link), het boek is zeker het lezen waard. Van den Brink betoogt dat Europa als antwoord op een groeiende behoefte aan gemeenschapszin toe is aan een nieuwe derde weg ergens gelegen tussen de supermarkt (VS) en de superstaat (China). Die nieuwe weg vindt hij in een coöperatieve werkwijze die ‘nadruk op cooperatie’ en ‘vrijwilligheid’ combineert. Wat van den Brink betreft is dan sprake van een evenwicht tussen dwang en staatsmacht enerzijds en het vieren van individuele vrijheid anderzijds. Met daarnaast ook een evenwicht tussen competitie enerzijds en coöperatie anderzijds. Hij past dit passend, maar wellicht wat oppervlakkig toe op de klimaatopgave. De grote uitdaging daarbij is volgens hem of we het maatschappelijk leven zodanig kunnen inrichten dat er op langere termijn voldoende stabiliteit ontstaat. Het onlangs besproken WRR rapport over rechtvaardig klimaatbeleid levert daar alvast een nuttige bijdrage aan. In het nawoord past hij zijn analysemodel toe op de coronacrisis. Hij neemt daarbij waar dat de liberale regering gedwongen door de pandemie en staande voor de basale taak om voor publieke veiligheid te zorgen, geen andere keuze had dan tegen het liberale denken in te gaan. Hoewel hij terecht ook opmerkt dat het klassieke liberale denken volgens Mill stelt dat vrijheid nooit absoluut is en ophoudt zodra deze andere schade berokkent. De felle tegenreacties op de inperking van vrijheid tijdens corona of de afwijzende ontvangst van de door Minister Jetten uit de IBO-klimaat geselecteerde aanvullende maatregelen (zie link) laten zien dat hier nog wel een opgave ligt. Van den Brink verklaart dit dit komt omdat door decennia neoliberale hegemonie, Nederlanders inmiddels vanuit een liberale filosofie denken. Ze vinden hun eigen bewegingsvrijheid belangrijker dan de gevolgen die dat voor anderen of de gemeenschap heeft.

Is het nieuwe beleidskompas nu al een update toe?

Het nieuwe beleidskompas ziet er prachtig uit. Klein minpuntje: Het hangt zo vol met hulpmiddelen onder de vijf vragen van het kompas dat je de moed bij voorbaat in de schoenen zinkt. Ben bang dat ieder departement en iedere dienst de eigen instrumenten terug wilde zien komen als hulpmiddel. Het gevolg daarvan is dat het geheel dan wellicht niet meer vlekkeloos door een sludge audit heen komt. Maar dit geschreven hebbende, dit is niet de aanleiding voor de vraag uit de titel. Nee, het gaat bij deze vraag wederom om het WRR-rapport Rechtvaardigheid in klimaatbeleid. Daarin wordt gesteld dat er vaak pas aandacht is voor rechtvaardigheid van beleid nadat de besluitvorming al heeft plaatsgevonden (als er achteraf onrust over ontstaat). Daarom stelt de WRR dat maatregelen niet alleen beoordeeld dienen te worden vanuit het perspectief van doelmatigheid en rechtmatigheid, maar ook vanuit de rechtvaardigheid. En dat doet het beleidskompas dan weer niet, althans niet in de hoofdvragen die zich beperken tot doelmatigheid, doeltreffendheid en uitvoerbaarheid . Wat verder weggestopt bij de eerder aangehaalde hulpmiddelen vind je dan weer wel de gevolgenscan, de maatschappelijke impact afwegen, de gneratietoets in wording en de particpatieve waarde-evaluatie. Met de WRR ben ik geneigd het eens te zijn dat het steedsmeer noodzakelijk wordt om vooraf naar rechtvaardigheid te kijken omdat anders het draagvlak voor klimaatbeleid dat nu nog hoog te noemen is gaat afkalven.     

Kiest het waterveiligheidsbeleid voor een verkeerde vorm van eerlijkheid?

Laatst schreef ik al even over het WRR-rapport Rechtvaardigheid in klimaatbeleid (zie blog) en over hoe voor wat betreft waterveiligheid de Nederlander niet erg gecharmeerd is van het profijtbeginsel als eerlijk verdelingsprincipe van klimaatkosten. Nu ik niet alleen de talskhow gezien heb maar ook het rapport zelf heb gelezen heb ik iets meer duiding bij dit inzicht. Het rapport gaat in op de in 2011 doorgevoerde nieuwe verdeling van kosten voor primaire keringen. Voor 2011 betaalde het Rijk en daarmee de belastingbetaler de gehele rekening (dat zou je met enige welwillendheid het verdelingsprincipe 'naar draagkracht' kunnen noemen). Na 2011 betalen waterschappen de helft van de kosten voor hun beheergebied. De ingezetenen van hoog risico waterschappen  gaan dus mogelijk meer betalen en zo is er sprake gekomen van verdeling comform het profijtbeginsel dat voor waterveiligheid juist niet erg gewaardeerd lijkt te worden. De WRR trekt geen conclusies. Wel stelt de Raad vast dat er in die tijd zeer beperkte discussie is geweest over de eerlijkheid van de nieuwe verdeling. Wonderlijk is overigens dat de waardering voor het verdelingsprincipe 'eigen verantwoordelijkheid' voor waterveiligheid juist weer hoger scoort dan gemiddeld. Dan zou ik toch een soort van inconsequent willen noemen. In het blad van de Vereniging Eigen Huis (april 2023) gaat het over dat verzekeraars willen dat huishoudens zich vanaf 2025 kunnen verzekeren tegen alle soorten overstromingen en dat de verzekeraars onderzoeken of de hoogte van de bijbehorende premiestijging afhankelijk kan zijn van het overstromingsrisico in een gebied. De Vereniging Eigen Huis vindt al vast dat mensen die geen risico lopen niet verplicht moeten worden volledig mee te betalen. Tja wellicht goed om ook hierbij nog eens wat langer te bespreken volgens welke (combinatie) van verdelingsprincipes de o zo gewenste eerlijkheid wordt vormgegeven.  

Draagvlak en rechtvaardig klimaatbeleid met de WRR

Vrijdagochtend was weer zo'n heerlijke klimaattalkshow van het Nationaal Klimaatplatform deze keer over het recent verschenen WRR rapport over rechtvaardig klimaatbeleid. Ik moet er nog wat uitgebreider induiken maar ben nu al hevig onder de indruk. Ze hebben er namelijk ook een mooi stukje draadvlakonderzoek inzitten dat mooi past bij ons eerdere eigen draagvlakonderzoek (zie link) en dat van de klimaatraadpleging van de TuD (zie link).  In de eerste figuur is in beeld gebracht welke verdelingsprincipes het mest eerlijk worden gevonden door Nederlanders. Daaruit maak ik vooral op dat het met de solidariteit eigenlijk wel goed zit in Nederland: bestaande rechten, eigen verantwoordelijkheid en per capita scoren namelijk het laagst. Interessant is ook te zien dat de waardering van verdelingsprincipes sterkt verschilt tussen klimaatcasussen (zie tweede figuur). Heel opvallend vind ik daarbij de lage score voor toepassing van het profijtbeginsel voor waterveiligheid. Klaarblijkelijk vindt de Nederlander dat hoog en laag Nederland samen aan de lat staat om de waterveiligheid te borgen. Zou het dan echt zo zijn dat de strijd tegen het water zich inmiddels in ons DNA geëtst heeft?  

 

BIT onderzoekt het di-do-dilemma. Doe jij mee?

Al eerder schreef ik over het di-do-dilemma; zeg maar de dinsdag-donderdagpiek op kantoor (zie link). Hoewel de lezersoproep nu niet bepaald een massale hoevelheeid reacties opriep, bemerk ik in de soms overvolle wandelgangen een opkomende interesse om hier nog eens goed naar te kijken. Vandaar dat we met de stagiairs van het BIT-IenW gedragsteam een soort van flits-actieonderzoek gestart zijn. Onderdeel van dit onderzoek is een vragenlijst. Speciaal voor de Rijnstraat 8 bewoners daarom het verzoek deze vragenlijst geheel anoniem in te vullen: Link naar vragenlijst: https://fmru.az1.qualtrics.com/jfe/form/SV_d0C6KhRPU6FQUUC

                        Foto met dank aan Erik

 

Het nieuwe beleidskompas

Van de week is het nieuwe beleidskompas gepresenteerd op de Dag van het Beleid. Dit kompas is te de opvolger van het Integraal Afwegingskader (IAK). Ook in het beleidskompas - vast dankzij mijn voorganger Odette (top!) - is ook weer aandacht voor gedrag in de vorm van de DOE MEE tool. Het is nu wél zaak om het nieuwe kompas vaker gebruikt te laten worden dan het IAK. Dat zou zomaar eens de grootste gedragsuitdaging kunnen zijn. De column van Frank Kalshoven in de Volkskrant van dit weekend (zie link) laat mooi zien wat er fout gaat op dit gebied, of - met een andere bril op - misschien juist wel goed. In het coalitie-akkoord was afgesproken dat het btw-tarief op groente en fruit van 9% naar 0% zou worden verlaagd. Een recent van onderzoek van SEO economisch onderzoek laat zien wat betrokken ambtenaren al wisten namelijk dat dit voornemen niet doelmatig en niet doeltreffend is. Frank lijkt het onderzoek vooral weggegooid geld te vinden, omdat de uitkomst vooraf al evident was. Maar goed het onderzoek zou je ook kunnen beschouwen als post ante toepassing van het IAK, pardon Beleidskompas. Beter ten halve gekeerd als het ware. Wellicht zou het nog beter zijn om het coalitie-akkoord te beperken tot beleidsdoelen en de bijpassende beleidsmaatregelen achteraf met het Beleidskompas in de hand te ontwikkelen. Maar goed daar ga ik natuurlijk niet over. Frank gooit ook nog even zijn eigen oplossing voor de beperkte groente- en fruitconsumptie in de de strijd; namelijk het toepassen van de default. Dat kan waarschijnlijk geen kwaad maar liever had hij toch eerst even de DOE MEE tool toegepast om met de woorden van Odette jumping to solutions te vermijden.