Diederik Samsom houdt Toptalk Duurzaam IenW

Vrijdag hadden we Diederik Samsom virtueel op bezoek met een prachtig verhaal en dito interactie over de Europese Green Deal. Een super inspirerende spreker die maar weer eens duidelijk maakte dat zijn overwinning in de Nationale IQ test niet bepaald een toevalstreffer was. Met een nogal overweldigende  informatiedichtheid kwam er veel langs en ook de vragenstellers lieten vooraf en tijdens de uitzending van zich lezen (via de chat :-). Onder soms dan ook wel weer beklagenswaardig weinig media-aandacht, worden daar in Brussel buiten de spot lights grootse beleidsplannen ontwikkeld. Hij gebruikte net iets andere woorden dan Wim Kok maar bleek wel retorisch geïnspireerd toen hij het er over had dat hij 'tot het inzicht was gekomen' dat economische groei en effectief klimaatbeleid wél samen kunnen gaan. Na enig doorvragen bleek hij met name te doelen op brede welvaartsgroei. Dat concept was hem wel bekend, al ging hij er liever voor het beleid in de basis al te richten op brede welvaart in plaats van daar achteraf op te willen toetsen. Dit - en dat zei die niet zo, maar leek hij wel te bedoelen - niet vast te lopen in methodologisch geneuzel over welke indicator te gebruiken. Voor 2023/2024 voorspelde hij dat we ondanks onze huidige voorsprong in het aantal laadpalen nog een behoorlijk ambitieuze opgave voor de kiezen krijgen bij het aanplanten van die palen. We gaan het zien. Ondertussen  is de presentatie terug te zien voor IenW'ers. Laat het me weten als je link wilt ontvangen. 

  

Hybridologie - acceptatieverhogende activiteiten voor het hybride vergaderen

Inmiddels hebben we ook bij IenW het idee van post-pandemisch hybride werken omarmd. Over het precieze hoe lopen de meningen natuurlijk nog wel wat uiteen. Bij de eigen directie Kennis, Innovatie en Strategie hebben we ondertussen een reeks onzekerheidsbeperkende en daarmee weerstandbeperkende besluiten genomen die al vast vooruit lopen op de terugkeer naar kantoor. Iedereen heeft al nagedacht over de gewenste verdeling tussen op kantoor werken en thuiswerken en daar soms ook al een "contactueel" vastgelegde implementatie-intentie aan verbonden. Ook hebben we besloten één keer maand een soort van heilige gezamenlijk kantoordag in te plannen en één keer maand een gezamenlijke creatieve werkruimte te boeken. En natuurlijk blijven we toegang houden tot niet-vliegende  internationale topsprekers en een megalomane hoeveelheid weggegooide lunches en gedumpte sloten koffie besparen door 60-70% van de lezingen online te organiseren  So far so good. 

Wat IenW breed nog een punt van discussie is de wenselijkheid en de mogelijkheid om het kantoor- en thuisleven werkbaar te maken met behulp van hybride vergaderingen waarin een deel van de deelnemers op kantoor zit en een deel thuis (of elders). Sommige externe organisaties hebben besloten het hybride vergaderen in de ban te doen en óf online óf fysiek te vergaderen. Andere organisaties en wetenschappers erkennen de extra uitdaging maar gooien de handdoek niet in de ring.    

In het schema hieronder heb ik het nog eens geduid dat in een precorona overvol kantoor online vergaderen vanaf de werkplek geen optie is en het afzweren van hybride vergaderen de facto betekent dat je je collega's dwingt naar dat volle kantoor te komen. Het is daarbij eenvoudig voor te stellen dat online vergaderen vanaf de kantoorwerkplek bij het gebruik van een koptelefoon zeg maar even irritant is als telefoneren tussen je collega's (je zegt wat minder dan bij een telefoongesprek, maar het duurt flink langer) en zonder koptelefoon in strijd is met de Geneefse Conventie. 

Op zoek naar een acceptatieverhogende hybride hybride vorm kom je uit op de vorm waar Eneco nu organisatiebreed voor kiest: kantoorvergaderaars samen in één vergaderkamer met iedereen achter haar/zijn eigen laptop. Maar één collega heeft de laptop verbonden met de audioverbinding (liefst via een aan te schaffen draadloze speaker in het midden van de vergaderkamer) en de rest zet de verbinding uit tegen het rondgalmen. Je moet de kantoordeelnemers nog even aanleren elkaar niet de hele tijd over de laptop heen aan te kijken, maar voor de rest zijn er legio voordelen. Zo wees collega Danielle me erop dat iedereen dan vrolijk mee kan chatten (dat lukt niet als je alleen vanaf het grote scherm mee doet). Ook niet onbelangrijk is dat alle vergaderzalen - dus niet alleen die met een apart videosysteem - nu geschikt zijn voor hybride vergaderen. En - dat zullen de projectteamleden hybride werken fijn vinden - je werkplek wordt laptopvrij achter gelaten en komt daarmee (andere achtergebleven zooi daar gelaten) beschikbaar voor andere werpleknomaden. In de wetenschap dat ik gelukkig ook mijn ipad nog heb, stel ik voor het zo maar te doen.  Ja toch? 

     

 

Ausgangsbeschränkung

Toegegeven ik had ook geen idee wat het betekende, maar na twee minuten podcast luisteren (FAZ-Wissen) wist ik het: uitgaansbeperkingen of meer in het bijzonder de avondklok. Grondig als altijd waren zijn ze bij FAZ weer eens goed de internationale vakliteratuur in gedoken om er achter te komen hoe goed zo'n avondklok nu eigenlijk bijdraagt aan de vermindering van de verspreiding van corona. Het antwoord op die vraag luidt tweeledig: wisselend en met onzekerheid omgeven. Zo is er bijvoorbeeld een heel sterk voorbeeld. In Frans Guyana heeft het grotendeels in afwezigheid van andere lock-down achtige maatregelen een duidelijk positief effect gehad. In Frankrijk zelf leek in één geval van de het omgekeerde sprake: de avondklok leidde tot iets meer besmettingen mogelijk vanwege meer drukte op tijden waarop men wel naar buiten mocht. Het overgrote deel van de studies vindt geen echt duidelijke effecten, bovenal omdat - gelukkig maar - de avondklok onderdeel uitmaakte van een reeks aan maatregelen. Dat maakt het lastig  het effect van één van de maatregelen scherp in beeld te krijgen als je direct kijkt naar R of het aantal geïnfecteerden. Als je echter mobiliteit bestudeerd als proxy van aantal ontmoetingen met kans op besmetting (toegegeven daar is het één en ander op aan te merken) dan is het mogelijk separaat naar het effect van de avondklok te kijken. En op basis van onder andere een Nederlandse studie waarin met videotellingen gekeken is naar de lopende de mens op straat en een Duits studie waarin gewerkt is met - als ik het goed begrepen heb - mobiele telefoondata, kan met enige mate van zekerheid geconcludeerd worden dat de impact van de avondklok nogal klein is. Wat veel beter zou werken is veel meer mensen met een kantoorbaan thuis te laten werken.  Daar zit nog een enorm potentieel hetgeen ook de mobiliteitsdata laten zien. Waarom wordt daar dan niet meer op ingezet in plaats van op een sterk vrijheidsbeperkende maatregel als de avondklok vragen de FAZ-presentatoren zich hardop af.  Zij speculeren dat een avondklok een stuk eenduidiger te communiceren is (en te handhaven voeg ik daar dan aan toe) en dat thuiswerken betrekking heeft op de economie en tot weerstand van ondernemers gaat leiden.  Daar zit zeker wat ik denk ik dan. Bij corona gaat het niet alleen om het afwegen van vrijheid en veiligheid, maar spelen begrijpelijkerwijs ook uitvoerbaarheid, maar ook expliciete en impliciete politieke keuzes een rol. 

Versnellen en vertragen met innovatie

Weer erg genoten van de Innovation Expo en dan met name de bijdrage van Mariana Mazzucato en in iets mindere mate het daarop volgende rondetafelgesprek. Dat gesprek had natuurlijk met simultaan vertaling voor Mazzucato moeten plaatsvinden, want je kan niet van iedere Nederlandse tafelgast verwachten vol in het Engels mee te kunnen discussiëren. Mazzucato blijft wat kritisch uithalen naar het topsectorenbeleid, terwijl toch al mooi de beweging naar de door Mazzucato gepredikte missie-gedreven aanpak gemaakt is. Ben nu als gespreksleider betrokken bij twee bijeenkomsten rond het missie-gedreven innovatieprogramma duurzame mobiliteit. Dat ziet er goed inspirerend uit en inmiddels heeft een veelheid aan partijen aan zich verbonden. Het geschreven programma begint met het even eenvoudig als treffende plaatje dat ik voor het eerste door Richard Smokers (TNO) gebruikt zag worden. Wat in het verdere programma echter toch ook wel pijnlijk duidelijk wordt is dat er sprake is van veel mooie innovatie, maar dat er geen sprake lijkt van innovatie gericht op vraagbeïnvloeding voor personen- en  goederenvervoer (lees minder vraag). Het meer dan aannemelijke risico daarvan is dat de innovaties die wel plaatsvinden uiteindelijk leiden tot vooral meer mobiliteit en meer grondstoffengebruik Nu valt het denk ik ook niet mee als innovatief ondernemer een verdienmodel te zien in 'minder vraag', maar daar ligt juist een rol voor de overheid. Door bezit in meerder mate en gebruik in iets minder mate duurder te maken trek je de markt de goede richting uit is dan het idee. Zeer waarschijnlijk nier erg populair voor in een regeerakkoord maar wel nodig om innovatie niet tot vertraging te laten leiden. Dat laatste licht voor de luchtvaart al helemaal op de loer. Daar speelt dat de sterke groei van de luchtvaart, de lange levensduur van vliegtuigen gecombineerd met de inspirerende maar naar verwachting trage innovatie (zuinige vliegtuigen en opschaling synthetische kerosine) vraagsturing onaangenaam maar zeer nodig maakt. Laten we hopen dat we met het Nationaal Groeifonds flink in kunnen zetten op synthetische kerosine, maar ook dan is nog een lange weg te gaan. Het optimisme van innovatie is ontzettend nodig. Maar dan moeten we de innovatie wel goed richten en we moeten dan denk ik ook waken voor een variant op de 'meer- onderzoek-doen-vertragingsstrategie': zolang we innoveren hoeven we geen maatregelen te nemen. Diederik Samson zal tijdens zijn Duurzaam IenW Toptalk 26 april overigens ook ingaan op levensduur van fossiele auto's en CO2 emissies. 

     

Kansen van een beknopt regeerakkoord?

Hoop in bange dagen Tjeenk-Willink mikt op een beknopt regeerakkoord om zo de Kamer ook weer in zijn kracht te zetten. En de gedachte aan een regeerakkoord met daarin vooral aandacht voor het WAAROM en het WAT, biedt ambtenaren de kans het HOE met een dichtgetimmerde beleidstheorie in te vullen. Het zou dus zomaar kunnen dat het gebruik van het instrument daarvoor, het Integraal Afwegingskader (IAK) , een flinke duw in de rug krijgt. Ik hoop en blijf hopen. En zo hoop ik ook dat recente mislukkingen uit het verleden geen garantie voor (mislukkingen) in de toekomst zijn. Via de Correspondent-podcast de Rudi en Freddie show werd ik op het spoor gezet van een nieuwe wet ( 1 januari 2021) de Wet Differentiatie Overdrachtsbelasting. Doel van de wet is het vergroten van de toegankelijkheid van een koopwoning voor starters en tevens het ontmoedigen van aankopen van woningen als investering door particuliere beleggers. In de uiteindelijke wet betalen starters geen overdrachtsbelasting (voor huizen tot €400.000) en beleggers 8%. De overige kopers blijven  blijft 2% betalen. Deze wet laat helaas vooral zien dat je zorgvuldig een IAK kan doorlopen en vaststellen dat differentiatie én niet doeltreffend én niet doelmatig is én dat de wet dan toch wordt ingevoerd. Dat zit zo: FIN heeft Dialogic twee openbare en transparante rapporten laten schrijven. Uit de rapporten blijkt dat zowel de definitie voor starter als die voor belegger problematisch zijn omdat zowel het notariaat als de Belastingdienst niet met zekerheid kan vaststellen of een koper starter, belegger of geen van beide is. Als definitie van starter is nu dan maar een leeftijdsgrens getrokken van 35 jaar waaronder je wordt veronderstelt een starter te zijn. Daarmee vallen starters boven de 35 jaar uit de boot (27-42% van de starters) en worden 26-33% van de 35 minners  ten onrechte als starter aangemerkt. Dit helpt allemaal niet voor de doeltreffendheid. Die werd al laag geraamd  maar komt nu op  2-10% meer startertransacties. Wat er verder mis gaat is dat beleggers vaak naar ander huizen op zoek zijn, op andere plekken dan starters. En dat in de uiteindelijk wet, naast beleggers, ook kopers van vakantiehuizen (niet geschikt voor permanente bewoning en daarmee geen concurrent voor starters) aangepakt worden. Voor de doelmatigheid is gekeken naar budgettaire effecten, uitvoerbaarheid en neveneffecten. het budgettaire effect kwam in de oorspronkelijke definities uit op €15000 - €80000 euro per extra woningtransactie voor een koopstarter op basis van minder OVB-inkomsten van starters en meer inkomsten van beleggers. De Raad van State komt op basis van de nieuwe definities in de wet zelfs tot tussen de €42.500 en €212.500 kosten per extra starter (al zat er toen nog geen max verkoopprijs van €400.000 aan de vrijstelling). O ja en uitvoerbaar en handhaafbaar is de Wet ook niet en er zijn neveneffecten op de huurmarkt. Slotconclusie Dialogic: Differentiatie van de OVB is geen oplossing voor de structurele problemen op de woningmarkt. Raad van State: Zolang de vraag naar woningen het aanbod overtreft, zullen maatregelen aan de vraagkant weinig gevolg hebben omdat het zeer waarschijnlijk is dat het fiscaal voordeel tot hogere woningprijzen leidt. Resultaat: Unaniem aangenomen.

 

Pinguïn Fred leest over moreel kompas

Op 4 mei bespreekt Pinguïn Fred het boek "Het juiste doen als niemand kijkt. Lessen uit de ethiek en filosofie voor integer leiderschap' van Frank Peters. Een mooi en actueel boek in  zo in tijden waarin veel tot reflectie wordt opgeroepen. Reflecteren is dan ook een terugkerend fenomeen in dit boek. In het voorwoord begint voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer er al mee en naast de schrijver zelf doet een tiental filosofen en wetenschappers dat ook. Paul Polman, de voormalig CEO van Unilever  verschijnt een aantal keren als goed voorbeeld ten tonele. Al eerder las Pingüin Fred Het Grote Gevecht van Jeroen Smit met dezelfde Polman als protagonist. Laat vorige week Jeroen Smit nu net een opiniestuk hebben geschreven over het falende morele kompas van bedrijven en aandeelhouders? Treffend voorbeeld dat hij aanhaalt is de eigenaar van DAF die in Nederland 50 miljoen euro coronasteun ophaalt om vervolgens het tienvoudige uit te keren aan de aandeelhouders. Een gevalletje rechtmatig, maar niet rechtvaardig of wel een handeling is niet moreel juist te noemen omdat ze legaal is. Samen met het principe van moreel wegkijken (bijdrage René ten Bos) heb je dan al snel een seizoen Zembla gevuld (zie bijvoorbeeld de aflevering het stofspoor). Emeritus-Hoogleraar Organiseren en Co-creëren André Wiersma signaleert daarnaast ook  morele ontkoppeling  van persoonlijke waarden en wat gezien wordt als professioneel optreden. Jeroen Smit wijst in deze context op Milton Friedman die morele ondernemers die meer doen dan zich aan de wet houden, slechte ondernemers vindt. Smit vindt dan ook dat de brede verantwoordelijkheid van ondernemingen voor circulair, duurzaam en inclusief wettelijk moeten worden vastgelegd op dat er geen concurrentie voor- of nadeel meer vast zit aan corporate rechtvaardig gedrag. Richting overheden doet Filosoof en toekomstdenker Ruud Veltenaar een aantal behartigenswaardige uitspraken 'na de pandemie terugkeren naar het 'oude normaal ' is ecologisch maar ook ethisch onverantwoord'...'Lukt het ons niet om dit zelf te realiseren ( een veelheid aan projecten in de goede richting) dan wint de crisis van ons en wordt het voor ons afgedwongen. Dan zijn we niet langer de creator van onze toekomst, maar het slachtoffer van de omstandigheden die we zelf hebben gecreëerd'. Het plaatje hieronder voorspelt niet veel goeds op dat punt voor Nederland.