Kennis: Hiep hoi er komt weer een SKIA aan

Deze week de aftrapbijeenkomst van de de update van de SKIA DGLM/ DGMo. Hoewel deelnemers niet echt staan te springen om weer een SKIA te maken, is er toch wel het gevoel dat het fijn is als er eentje ligt. Reden genoeg om dit snel en pijnloos aan te pakken met drie cocreatiesessies en met strakke besluitvorming op weg naar vaststeling in januari. De die hards  die tijdens de eerste bijeenkomst in de herfstvakantie opkwamen draven hebben een evaluatie light op de vorige SKIA gedaan (uitkomst: de algemene opbouw en een aantal thema's is nog best te gebruiken). Ook hebben we gekeken naar een een overzicht van mogelijke nieuwe thema's die uit de Mobiliteitsagenda in wording zijn gedestilleerd. Daar kwamen een paar duidelijke kanshebbers uit naar voren deels usual (verduurzaming mobiliteit, kansen en risico's technologische ontwikkelingen) en deels wat minder usual (gebruikersperspectief /gedrag en werken met transities). De volgende keer staat in het teken van uitvoering en onderhoud van de SKIA. Dan hebben we ook gastoptredens over inspiratie uit de werkwijze rond de nieuwe SKIA SZW, over aansluiting bij Horizon Europe en aansluiting bij de Nationale Wetenschapsagenda.

  

Kennis: De kunst van fijnstof

Van de week vond de Keniskamer over citizen science plaats. Meer specifiek ging het over burgermetingen aan fijnstof en geluidsoverlast. Geluidsoverlast - zeker die van vliegtuigen - staat nu volop in de belangstelling. Los van de gemeten of berekende decibellen is er ook in de perceptie geen ontkomen aan geluisoverlast. Je hoort h'm en je weet wie h'm veroorzaakt. Wat dat betreft is blootstelling aan fijnstof een stuk geniepiger. Uitgezonderd COPD-patienten zijn mensen zich niet bewust van de blootstelling aan fijnstof terwijl het toch de nummer 1 milieugerelateerde gezondheidskiller is. Een goede reden dus om de Kenniskamerleden niet alleen merkbaar bloot te stellen aan klopborende geluidsoverlast (met dank aan de bovenburen van het vergadercentrum) maar ook merkbaar (maar wel veilig) bloot te stellen aan fijnstof. De Kenniskamerleden kregen hier toe hun koffie geserveerd in de fijnstofkopjes van Kunstenaarsduo Studio Dust. In die kopjes is Rotterdams’ fijnstof  in het glazuur meegebakken. De kleur varieert met de hoeveelheid fijnstof die een Rotterdammer in 10 (off white), 25, 45, 65 of 85 jaar (zwart bruin) inademt. De serVIES-lijn was op de avond van de Kenniskamer te zien op de Dutch Design Week en op TV https://tinyurl.com/ybtvwttq (in de eerste vijf minuten)

     

Gelezen: Oerboek Gedrag - Nudge van Thaler en Sunstein

Als beginnend gedragsdeskundige mag het boek Nudge niet ontbreken op mijn inleeslijst. Al eerder beschreef ik hoe dit boek onderdeel uitmaakt van de identiteit van gedragsdeskundigen bij de overheid https://tinyurl.com/ycnfo269 . Gedragswetenschappers reageren vaak wat jaloersig op het succes van dit boek, “Wat doen Thaler en Sunstein eigenlijk behalve het aan elkaar schrijven van bestaande kennis?”, vragen zij zich dan vertwijfeld af. Nou, één van de antwoorden daarop is dat zij uitblinken in wat we in de competentieprofielologie politiek-bestuurlijke sensitiviteit noemen. Door het introduceren van de term libertair paternalisme bieden ze het totale spectrum van de Amerikaane politiek comfort. Libertair slaat dan op het behoud van vrijheid in de aangeboden keuzearchitectuur (vb we verleiden u de trap te nemen, maar de lift is er ook nog). Het paternalistische aspect zit hem in de claim dat het legitiem is te proberen het gedrag van mensen zodanig te beinvloeden dat ze langer, gezonder en beter leven. En het libertaire in ‘ beter’  zit h’m er dan weer in dat de keuzemakers naar hun eigen oordeel beter af zijn. Een tweede ding wat de auteurs goed doen is dat ze allerlei mogelijke bezwaren tegen het inzetten van de kleine gedragsduwtjes uit de titel van het boek (nudges)  beargumenteerd pareren. Voor overheden zit het pareren h’m vooral in het toepassen van transparantie op basis van het openbaarmakingsprincipe van Rawls. Het mooiste stukje kennisarchitectuur uit Nudge vond ik die van de donorregistratie in de Amerikaanse staat Illinois. In plaats van veronderstelde toestemming zoals nu in NL - met als nadelen post mortem opstandige familieleden en de irritatie die een verondertelling over een gevoelig onderwerp oproept - werken ze daar met het principe van de verplichte keuze. Als je je paspoort of rijbewijs komt verlengen moet je verplicht aangeven of je donor wilt worden of niet en wordt uitgelegd dat een 'ja' betekent dat de familie niet van deze keuze af mag wijken. De eerste resultaten zijn bemoedigend. Maar goed niet voor de donoren natuurlijk.

 

Kennis: WUR 100 jaar symposiumwater science for impact

Samen met Lilian een sessie geleid bij het 100 jarig feestje van de WUR. Het idee was om eens goed de discussie aan te gaan over wat er nu echt nodig is om de verbinding tussen wetenschap en beleid te leggen. Niet met het idee om dan ineens in het Wagenings' groen de holy grail te vinden, maar wel met het idee wat veelbelovende ervaringen en praktijken op te halen. En het moet gezegd...dat ging best goed. Lilian had een mooie overzichtsdia met methodes die ingezet worden voor vraagarticulatie, kennis(co)productie en kennisdisseminatie/implementatie. Met op die zelfde dia alvast de methodieken die de volgende sprekers bij hun eigen onderzoek hadden toegepast. Dit alles gaf een mooi gevoel van samenhang tussen de verhalen - hetgeen vaak nogal eens ontbreekt in sessies op wetenschappelijke congressen. Bij dit allles hoort een compliment voor de sprekers die uit het comfort van hun eigen onderzoek waren gestapt, door de focus in het presentaties te leggen op de samenwerking met beleid en niet op hun wetenschappelijke resultaten. Bij de vraag aan de zaal om persoonlijke inzichten en ervaringen met  samenwerking tussen wetenschap en beleid, natuurlijk de nodige "ik -mis -zeurpieterij". Als de vraag was geweest "Wat mist er in dit overzicht als het beoogt alle mogelijke relaties tussen wetenschap en eindgebruikers te beschrijven?" dan waren, "Ik mis......burgers, bedrijfsleven en  internationaal", best goede antwoorden geweest. Maar goed dat was de vraag niet. Gelukkig wel een paar mooie inzichten opgehaald. Zo werd er gewezen op het belang van langdurige werkrelaties tussen wetenschappers en beleidsmakers. Zowel aan de wetenschappelijke kant (publicatiedruk) als bij beleid (beleidsdruk en hypermobiliteit) zijn de ontwikkelingen op dit punt helaas niet zo positief. Wel postief en relatief makkelijk uitvoerbaar is de kracht van locatiebezoeken (Joke!) om elkaar te vinden in het (maatschappelijk) belang. Tijdens de lunch ook gelukkig nog even de kans mijn langdurige werkrelaties met een aantal  wetenschappers van Deltares, KWR, RIVM en WUR te onderhouden.        

      

Innovatie: Methodieken voor een Missiegedreven innovatiebeleid

Al eerder beschreef ik de positieve https://tinyurl.com/y87kev83  en negatieve https://tinyurl.com/y7u8usvl aspecten van Mazzucato's rapport over missiegedreven onderzoek dat zij voor de EU heeft geschreven ter ondersteuning van KP9. Inmiddels wordt er onderleiding van de collega's van EZK volop gewerkt aan het formuleren van Nederlands missie-gedreven innovatiebeleid. Dat is nog niet zo makkelijk, dus daarom is het extra fijn dat we naast het werk van Mazzucato (dat ook als een handleiding is te gebruiken) sinds het bezoek aan de Singularity University (https://tinyurl.com/y7sto4o7 )  de beschikking hebben over een tweede instrument om moonshotmissies te formuleren voor bijvoorbeeld duurzame mobiliteit. Het gebruik van dit "Wheel of Reasoning" begint met het formuleren van de moonshot. Hierbij is de instructie van Mazzucato zeer bruikbaar (1) gewaagd en inspirerend en met een brede maatschappelijke relevantie heeft; (2) meetbaar en met een deadline , (3) ambitieus maar ook realistisch; (4) cross-disciplinair, -sectoraal en -actor; (5) ruimte aan meervoudige bottom-up oplossingen. Vervolgens moet je vanuit de 'crisis' (zie figuur) de taartpunten tegen de klok in invullen. Dan van 'cause' naar 'crisis' aan elkaar toelichten en dan bij 'source' weer beginnen te schrijven. Tja, zo van papier ziet het er lastig uit. Misschien toch de Singularity-mensen er nog eens bij halen? En uit de weg blijven van drie mega-valkuilen: (1) Denken dat je het volledige beleid op het gebied van bijvoorbeeld duurzame mobiliteit of CE inspirerend en Mazzucato-proof kan vangen in één missie; (2) Denken dat je na het formuleren van de missies roadmaps moet gaan opstellen; (3) Denken dat je er met een paar miljoen wel bent. Het lijkt me dat er drie smaken zijn: in EU-verband doen (een acquired taste maar deslniettemin mijn favoriete smaak), in NL maar dan10tallen of 100den miljoenen inzetten, of niet doen.   

      

Gedrag: Twee weken een e-bike uitproberen

Voor mijn nieuwe baan is het van belang dat ik wat los kom uit de boekenwijsheid en dat ik beleidsinterventies die voorzien zijn van gedragsaspecten op den duur moeiteloos ga spotten. Zo ver is het nog lang niet. Maar wel even gedacht aan de e-bikeproef op de Rijnstraat die in het kader van de Week van de Duurzaamheid gestart is. Omdat ik hier in Schevingen zelf geen overdekte fietsenstalling heb scoor ik op het punt van perceived behaviour control (ideeën /vooroordelen over factoren die een bepaald gedrag vergemakkelijk of juist moeilijker maken) nogal laag en dat kan zomaar tot een verminderde intentie leiden om mee te doen aan de e-bikeproef. Maar goed daar ben ik overheen gestapt en ik ga toch mee doen. Nu is het idee natuurlijk van zo'n proef dat mensen na de proef zelf een e-bike aanschaffen en voortaan gaan e-biken in plaats van met het OV of de auto naar kantoor gaan (andere optie is dat de werkgever ze gaat leasen). Dat schijnt zo heb ik al inlezend geleerd niet echt een inkoppertje te zijn. Inmiddels weet men wel dat gecombineerde interventiestrategieën het verschil kunnen maken. Bij downstream plus context change wordt niet alleen de context veranderd om gewoontegedrag te doorbreken (een situatie creeren waarin je twee weken een e-bike hebt) , maar worden ook traditionele interventies zoals info-overdracht toegepast (mailtjes sturen om te zeggen dat het e-biken goed voor je gezondheid is bijvoorbeeld). Uit onderzoek met het tijdelijk verstrekken van gratis OV-kaarten is gebleken dat het na afloop van de proef mensen vragen schriftelijk commitment (inspanningsverplichting) aan te gaan succes verhogend kan werken. Nu lijkt me je OV-chipkaart opladen en in de bus stappen welweer iets laagdrempeliger dan een e-bike aanschaffen. Misschien moeten die lease e-bikes er toch maar van komen ( en die schriftelijk vastgelegde commitment natuurlijk).  

Innovatie: College Maarten Hajer en de Post-Fossiele stad

Donderdag mochten de deelnemers aan de eerste drie leergangen innovatie mee doen met de slotmiddag van de vierde lichting. Docent van demiddag Maarten Hajer wond zich heerlijk op over de Rijnstraat en deed uit de doeken dat ze er bij PBL bij de verbouwing van de Bezuidenhoutseweg boven op zaten met een duurzaam, werkbaar en mooi gebouw toch gevolg. Hij vindt daar alleen de Chesterfields wat te statig, terwijl ik vooral vind dat daar de asbakken ontbreken. Ach ja, je hoeft het niet overal over eens te zijn. Hoe dan ook het college ging over de kracht van verbeelding en over dat psychologische menselijke eigenschappen maken dat je een positief wervend voorspelbare toekomst moet schetsen, wars van Calvinistisch schuldgevoel. Zoals vaker wist Maarten ook deze keer weer mooie doordenkconcepten neer te zetten. Zo noemde hij verbeelding de hoogste vorm van macht, want wie de collectieve mindset bepaalt hoeft zelf niet meer actief te handelen. Het narratief van de Smart City is hier een mooi (en technology push-gedreven) voorbeeld van. En zo kan een discours of ingeoefend beeld van de werkelijkheid als bindmiddel dienen tussen de wereld van de hierachie en die van netwerken. Alle deelnemers kregen het boekje over de Post-Fossiele Stad en daar staan veel mooie dingen in,maar bovenal een prachtig interview met kunstenaarsduo vader en zoon Johan en Ivo Schot. Zij zetten in op de-routinisering om mensen voor een verandering met kunst uit hun comfortzone te halen (past ook goed bij de theorie van Kurt Lewin en het denken in life events) . Een comfortzone die volens vader en zoon vooral gekarakteriseerd is door apathie, naiviteit en luiheid. Met kunst - is hun filosofie - kan je het sociale, economische en technische weerbij elkaar brengen. Wetenschap kan de zintuigelijke ervaring van verandering niet meenmene maar kunst kan dat wel. Het zou daarom goed zijn als kunstenaars vaker bij wetenschappelijke subsidieaanvragen betrokken zouden worden. Ik ben alvast overtuigd.        

   

Innovatie: Op bezoek bij de Singularity Universiteit

Met Taede Tillema was ik als duo door de keiharde toelatingsselectie heen gekomen om aan de door de  georganiseerde dag aan de Singularity University in Eindhoven deel te mogen nemen. En dat bleek een waardevolle overwinning te zijn. Vooraf had ik zo mijn twijfels,  want ik had al eens een veel te techno-optimistisch haleluja-verhaal van ze gehoord. Maar ze bleken - vakkundig door de organisatoren van Unit Innovatie In Mobiliteit genudged - hun stijl te hebben bijgesteld. Het werd dan ook een goede dag met voldoende aandacht voor publieke waarden en de traagheid van innovatie-absorptie. Een leuke start was een kennismakingsoefening waarbij je iemand vijf keer achter elkaar de 'waarom' - vraag mocht stellen. Hoogtepunt was voor mij de keynote van Carlo van de Weijer (TUE). Carlo heeft op het departement wellicht een wat enfant terrible imago vanwege krantenkoppen als 'Voor het spoor zie ik geen levensvatbaar scenario' , 'Hyperloop:lastige oplossing op zoek naar een probleem' en 'Zelfrijdende auto's leiden tot meer files', maar blijkt bovenal een inspirerend spreker die nuchter doorredeneert en bescheidenheid toont als hij vertelt over zijn studenten die door hem voor onmogelijk gehouden innovaties van de grond krijgen. Wat boodschappen dan: (1) Over vijf jaar kost een private lease electrische auto €100 per maand en < 10 cent per kilometer. Private lease gaat het dan ook helemaal worden. De deelauto botst teveel met het reptielenbrein waardoor de auto het verlengstuk van je grot is. De deelauto gaat wel wat groeien maar vooral voor mensen die eens een dure auto of een busje willen gebruiken; (2) ruimte in de stad en niet duurzaamheid wordt daarom beperkend. Daar gaat ook een deelauto niet bij helpen (op een paar parkeer plaatsen na). Lees ook vooral het geweldige artikel dat ik hierover van Arie Bleijenberg kreeg https://tinyurl.com/y9pp8pp6. In de narratief van deelmobiliteit wordt volledig voorbij gegaan aan de noodzaak de bezettingsgraad van voertuigen te groten en dat kan volgens auteur Graham Currie alleen met OV om voldoende volume en kwaliteit te krijgen in groeiende steden (en in NL met de fiets natuurlijk!). (3) Massaproductie van synthetische kerosine gaat nog 25-30 jaar duren volgens Carlo van de Weijer. Moeten we dáár dan niet ons missie-gedreven innovatiebeleid op richten (en dat liefts in EU-verband gevoed met een EU vliegtax) vraag ik me dan af? (4) Ook eens echt harop gaan afvragen of we de exponentiele toename van het aantal dagelijks afgelegde kilometers (zie figuur) niet om kunnen buigen of dan toch in ieder geval af kunnen remmen. In het licht van dat laatste punt  was het middagprogramma bij de Singularity University licht verontrustend. We mochten in groepjes moon shot missies formuleren. Toch zeker drie groepjes kwamen met een variant van 'Iedere stad in NL bereikbaar binnen 30 minuten'. Eerst maar eens vijf keer de waarom-vraag stellen denk ik dan.  

 

 

     

Kennis: Gelezen over hoe de rijksoverheid gedragskennis gebruikt

Toen ik een aantal jaren geleden met het KIS-werk begon was ik zeer geholpen met een meta-studie van de NSOB over strategische kennisdirecties binnen de rijksoverheid. Dit nog steeds zeer aan te raden rapport met de geweldige titel Balanceren tussen inkapseling en afstoting   https://tinyurl.com/ya5apl9b  heeft mij dan ook een ontzettend handig denkframe geboden. Of het boekhoofdstuk waar deze blog (met dank aan Marjolein van Gelder) over gaat  dit ook kan brengen voor mijn nieuwe BIT-werk moet de tijd leren.....maar de moeite waard is het stuk zeer zeker. In Behaviour experts in governement.From newcomers to professionals? brengen oud-KIS-stagiair Joram Feitsma en Thomas Schillemans (beiden Utrecht School of Governance) aan de hand van interviews met 35 gedragsdeskundigen (uit 20 organisaties) in overheidsdienst het speelveld in beeld. Om de mate van professionalisering in beeld te brengen gebruiken ze ook een analysekader dat onderscheid maakt in kennismechanisme (opleiding, cursussen, vaktijdschriften en kennisplatforms), standaardenmechanisme (het creëren van standaarden over vakbekwaamheid, ethiek, kwaliteitsborging en methodieken), positiemechanisme (het organiseren van autonomie en legitimiteit richting ambtelijke top en politiek) en het identiteitsmechanisme ( het construeren van een gedeelde sociale identiteit op basis van gedeelde rolopvatting, vakhelden en klassieke vakliteratuur (Vb Nudge van Thaler & Sunstein). Het overall beeld is dat er wel iets van gemeenschappelijkheid is, maar dat de verschillende organisaties uit gaan  van verschillende (kennis)theorieën en hun eigen aanpak. Wat highlights: (1) De meeste BIT-achtge actviteiten hebben niet echt een institutionele ophanging. Van de 20 in beeld gebrachte organsiaties hadden er begin 2016 vijf een BIT-team (de oudste van de Belastingdienst).  (2) Van de geinterviewden had ongveer de helft een opleiding die in meer of mindere mate aansluit bij het vakgebied. (3) Een vakblad is er niet maar er is al wel een Behavioural Insights Network Nederland. (4) Randomnized control trials zijn de holy grail maar vanuit praktische- en kostenoverwegingen wordt vaak genoegen genomen met een behaviourally informed (in plaats van behaviourally-tested) benadering. (5) Positie verkrijgen en behouden kost veel tijd. Gedragsexperts zijn veel van hun tijd bezig met zichtbaarheid en netwerkbuilding. (6) De rolopvatting van gedragsexperts gaat verder dan die van keuzearchitecten. Ze zijn ook netwerkmanager en boundary workers tussen kennis en beleid . En last but bot least ze doen aan beleidsanalyse en stellen beleidsaannames indringend ter discussie. Wees gewaarschuwd :-).  

Innovatie:Innovatie expo en de heupairbag

Weer heerlijk genoten van de keuzestress genaamd IE2018- want ja waar moet je naar toe met zoveel aanbod? In het begin was het nog makkelijk want ik mocht de sessie https://circulairestad.nl/ begeleiden. Onze Staatssecretaris nam daar een maquette met achttien circulaire projecten uit negen steden in ontvangst. Een indrukwekkende oogst. Uit de ''Hoenuverder?"-discussie sprak veel animo, maar was er ook veel aandacht voor belemmeringen in wet- en regelgeving. Daarna raakt in omzwervend over de beursvloer wel onder de indruk van de heupairbag https://www.wolkairbag.com/.Lijkt me namelijk een echte oplossing voor een echt probleem. Dagelijks overlijden  negen 65-plussers aan de gevolgen van een val. Dat is bijvoorbeeld ruim vijf keer zoveel als het aantal verkeersdoden in Nederland. Al met al was ik nogal enthousiast en de standhouder wist me dan ook snel te strikken voor een promofilm die dezelfde dag nog bij Omroep Max (doelgroep?) te zien was   https://tinyurl.com/y7hblt33 (vanaf 1.58 min).

Innovatie: Citzen science bij Deltares

Vrijdag de zonovergoten en heerlijk overzichtelijke Deltares relatiedag bezocht met een keur aan keynotes, stands en demonstraties. Was vooral onder de indruk van het citizenscienceproject dat ze voor Amsterdam gedaan hebben. Meer dan 500 mensen hebben watertestjes uitgevoerd in en om Amsterdam. Hiertoe hebben ze samen met een kunstenaar (gouden zet) een aantrekkelijke toolbox ontwikkeld waarmee mensen op pad konden. De kunstenaar heeft ook een soort van tandartstoel omgebouwd tot mobiellab, dat weer goed voor de werving ingezet kon worden (zie foto).  Dit alles leverde meer dan 1000 metingen op en vooral ook meer bewustzijn rond waterkwaliteit in de stad. Lees meer op http://2017.hetschonewaterexperiment.nl/. Van low tech naar high tech. Ook de aan de iphone gekoppelde  kit om in een hand omdraai  E. coli-concentraties te meten werd op de relatiemiddag getoond. Een meting duurt normaal 2-3 dagen maar  door specifiek een voor E coli uniek gen razend snel te laten maken met de polymerase chain reaction (voor de biologen onder jullie) kan dat nu binnen het uur. Op basis van metingen met deze  kit kon Waternet vaststellen dat het dit jaar toch een minder idee was deAmsterdam City Swim door te laten gaan. Niet leuk, wel veilig.