Strategie: strategiesessie plasticketen

Vorige week donderdag  met de mensen van DGMI in conclaaf over mogelijkheden een doorbraak te bereiken in de plasticketen. Echt goed gaat het namelijk niet, vooral als we wereldwijd kijken. Zwerfvuil ziet er ook in Nederland onaangenaam uit, maar kwantitatief is er in NL nauwelijks sprake van een zogenoemd plasticlek het milieu in. In heel veel landen heb je een plasticlek van meer dan 30 procent. Dat betekent dat het plastic al dan niet via land in het water terecht komt. In een recent rapport van het Wolrd Economic Forum staat dat in 2020 voor iedere kilo vis in de oceaan er ook een kilo plastic in de oceaan zit. In 2050, is de voorspelling, zal dit 3 kilo plastic voor iedere kilo vis zijn. Het werd mij bij lezing niet helemaal duidelijk of er dan ook al rekening wordt gehouden met overbevissing, maar droevig is dit zeker. Nederland draagt goed beschouwd niet zo heel veel bij aan plastic in zee. Toch heb ik 'NL lekdicht' als één van de doelscenario's voorgesteld voor verdere uitwerking op weg naar een tweede strategiesessie op 12 mei. Voor wat betreft extra maatregelen kan je in dit scenario dan denken aan (1) verdere aanpak zwerfvuil (al is het maar uit educatieve overwegingen); (2) alleen plasticafval exporteren als echt zeker is dat het niet als nog gestort wordt; (3) twinnen met landen met een enorm plasticlek (vb landen waar we al mee samenwerken op het gebied van water ( denk aan Indonesië, Vietnam., Bangladesh)) [en misschien wel (4) maar dat pas na lezen van de weekendkrant, het installeren van filters op wasmachines om nanofibers tegen te houden]. Andere doelscenario's die uitgewerkt gaan worden zijn BAU (business as usual- wat plussen en minnen op de huige insteek), full swing (veel inzet op Europese regelgeving, vb ecodesignrichtlijn en eisen mbt minimum percentage recyclaat in nieuwe plastic producten en Go Bio (inzet op bioplastics). Vier groepjes hebben aks huiswerk meegekregen de vier scenario's te verrijken op weg naar de tweede sessie. Wordt vervolgd.

Kennis: Op bezoek bij het secretariaat van de Nationale Wetenschapsagenda

De routeworkshops van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) zijn in vollegang (zie ook mijn blog over de routeworkshop Big Data). Met de 16 exemplarische routes en de inmiddels 7 spontane routes is het voor de beleidscollega's eigenlijk niet meer bij te benen. Bovendien lijkt er bij de meeste routes sprake te zijn van een overmacht aan kennisaanbieders en dan valt het natuurlijk niet mee om gehoord te worden. Van de week met de collega's van het NWA -secretariaat nagedacht over hoe de departementen optimaal te betrekken. Een idee is nu om in de tweede helft van juni of anders begin juli een workshop voor de departementen te organiseren waarin zij kunnen reflecteren op de oogst van al het mooie werk uit de routes. Het doen van financiële toezeggingen is dan zeker niet aan de orde, maar wel kan aangegeven worden welke deelroutes appelleren aan maatschappelijke thema's die bij de departementen hoog op de agenda staan. 

Innovatie: Voorgesprek Bas ter Weel over jaarlezing Kennis - Save The Date

Nu ik toch al bij het CPB was kon ik gelijk even bijpraten met Bas ter Weel. Bas gaat op 9 juni 16.00 uur de IenM Jaarlezing Kennis houden. Een kennislezing die deze keer toch vooral over innovatie gaat. Bas zal namelijk ingaan op wat IenM kan leren van het recent verschenen CPB-boek Kansrijk Innovatiebeleid. Dinsdag staan we hier in het KIS-beraad ook nog even bij stil om vragen op te halen die Bas kan adresseren in zijn verhaal. Save the Date 9 juni 16.00 uur.

 

Kennis: SKIA on Tour - CPB

Met een supernieuwe presentatie op USB-stick naar CPB om te verhalen over SKIA en IenM kennisbeleid. Op mijn balansdag zat ik voor ik het wist in een taartetend gezelschap. Er was sprake van een viermomentje omdat één van de CPB-collega's gepubliceerd had in een Engelstalig vaktijdschrift. Wat trouwens meteen opviel was dat er zoveel nieuwe jonge mensen bij het CPB werken, of in ieder geval bij de sector waar ik te gast was. Een snelle scan gaf mij het idee dat de helft van de collega's onder of rond de 30 was. Mijn presentatie werd goed ontvangen ook al lag het niet altijd voor het inkoppen wat CPB met de verschillende SKIA-thema's aanmoet. Uit de vragen bleek in ieder geval dat het thema Big Data ook bij CPB tot de verbeelding spreekt. Ze zouden graag - en dat slaat dan weer wat meer op Open Data - meer inzicht krijgen in welke datasets IenM voorhanden heeft. Ook veel interesse voor het IenM ambitieuze doel rond circulaire economie en hoe - in mijn eigen woorden - aspecten van circulaire economie meegenomen kunnen worden in de rekenmodellen van het CPB. 

Innovatie(expo): de eerste van twee terugblikken

Met de IE nog voor in het hoofd heb ik deze week het organiserend team begeleid bij hun interne evaluatie. Deze hardwerkende collega's dachten eindelijk in een welverdiend gat te kunnen vallen, maar daar heb ik ze vanzelfsprekend de kans niet toe gegeven.......eerst nog ontzettend evalueren. Om de vaart en de afwisseling erin te houden deden we dit in drie ronden met drie verschillende werkvormen. Eerst ontzettend met padlet aan de gang om de voorbereidende fase van de IE te evalueren. Digitaal brainstormen voor gevorderden als het ware en daarbij toch weer bij padlet uitgekomen, omdat andere gratis brainstormapps wat mij betreft daar niet aan kunnen tippen. Daarna een ronde complimentencaroussel waarbij iedereen elkaar één op één drie welgemeende complimenten en een complimenteuze tip voor de toekomst mocht geven. Als bonus kwam Lilian nog wat extra complimenten stapelen. Bij de derde ronde heb ik het laatste beetje energie eruit geperst door ze ook nog te laten reflecteren op de uitvoering van de IE zelf en beelden te verzamelen rond de vraag: "Hoe ziet jouw ideale volgende Innovation Expo eruit?" Voor die laatste vraag kregen ze allemaal zo'n prachtige A5 mega-post it om vol te schrijven. Over het jaartal -2018- bestond al veel eensgezindheid, verder een prachtige verscheidenheid aan kleinere, grotere, verbindende of toch meer op zichzelf staande, internationale en nationale, met meer of minder focus gehouden happenings. Volgende week doen we het nog eens dunnetjes over met de evenementenbureaus erbij. 

KIS: bijdrage aan KIS-bericht over ontspullen

Al enige weken geleden beloofde ik Marjolein een bijdrage voor het KIS-bericht over ontspullen. Nou daar komt die en wel onder de titel 'Nu ook weer niet te rigoreus ontspullen!'. 

Een paar jaar geleden vond de Interdepartementale Kenniskamer over Grondstoffenschaarste plaats. Een prachtig mede door Onno van Sandick georganiseerd evenement. Wat me daar het meest is bijgebleven is een foto van zo'n knalgele hogedrukreiniger die een PvdA Europarlementariër liet zien ter onderbouwing van haar betoog gericht op ontspullen en de route naar een deeleconomie. Inderdaad soms zegt een beeld meer dan 1000 woorden en ik was meteen verkocht (ik bedoel natuurlijk meteen gedeeld). Ook dit voorjaar adverteren de bouwmarkten weer volop met een stevig uitdijend assortiment van deze overtollige apparaten, die het hele jaar in je schuur staan om dan één keer gebruikt te worden om het groen van je tuintegels tegen je doorzonpui aan te spuiten. Weg ermee en gewoon lenen van de buurman. Een maand geleden stond er een uitgebreid artikel in de NRC over ontspullen, maar daarin ook aandacht voor een vergeten facet van ontspullen nl het leeghalen van je ouderlijkhuis. Nicolaas Matsier heeft er een mooi boek over geschreven Het gesloten huis. Een droevige maar ook bitterzoet melancholische bezigheid dat leeghalen. Er gaat dan een leven door je handen en voor je het weet schiet je door met ontspullen en gooi je teveel weg. Zo ben ik heel blij dat ik deze best wel lelijke tabakspot niet heb ontspuld. En zo is het natuurlijk ook met je eigen spullen, die kan je natuurlijk ook te rigoreus ontspullen. Ik denk dat we gewoon moeten leren van het good old milieubeleid; aanpak aan de bron, gaat voor end of pipe. Wie niet bespult hoeft ook niet te ontspullen.

Innovatie (expo): Sessie Evolutie en de rechter hersenhelft

De fascinerende vraag die bij deze sessie hoort is natuurlijk "Hoe zet je je hersenen optimaal in voor innovatie?". Nu hou ik wel van boekjes over brainstormtechnieken, maar als je er een aantal gelezen hebt ga je bijna denken dat je ook met een leeg hoofd kunt brainstormen. Maar zo is het niet. Je moet als het ware een leven lang relevante kennis en patronen uploaden in je associatieschors, om er dan vervolgens naast te denken en nieuwe dingen, nieuwe patronen en innovaties te zien. Alsof je sterrenkijkend naar de Grote Beer kijkt. Om de dubbelster in de steel te zien moet je er net naast kijken. Pas  dan zie je dat  het twee min of meer aan elkaar geplakte sterren zijn, namelijk Alcor en Miza. Daar moet  je moeite voor doen en zo is het ook met je hersenen. je moet moeite doen om los te komen van de vaste patronen. Die moeite hadden de beide sprekers dan ook genomen. De eerste spreker Allerd Stikker had dat van een levenlang  relevante kennis uploaden nogal serieus genomen, de dag na de IE vierde hij zijn 88ste verjaardag. Met maar drie dia's die hijzelf niet kon lezen heeft hij de zaal meer dan een half uur onderwezen over  Big History, evolutie en het belang van innovaties die verder gaan dan genot, gewin en gemak. Direct aansluitend Arie Bos nam ons even meeneemt naar Roemeense weeshuizen. Maar gelukkig mochten we daar ook weer weg en konden we kennis nemen van het belang van de rechter hersenhelft. 

Innovatie (expo): sessie Voeding van de toekomst

Op de ochtend van de Innovation Expo moest Ik aan het ontbijt - toegegeven niet geheel toevallig - aan de nieuwe schijf van vijf denken. Als ik nou verstandig was zou ik al aan het ontbijt met groente of fruit beginnen. Met de gedachte dat ik de Gerda Feunekes - directeur van het Voedingscentrum en spreker tijdens de sessie Voeding van de toekomst -onder ogen moest komen, heb ik toen een snoeppaprika'tje geknaagd maar echt bekoren kon mij dit niet op de vroege ochtend. Dan gaat het bij zo'n keuze nog over een bewuste keuze, bewust gedrag, terwijl de echte truck is het ons aanleren van gezond automatisch onbewust gedrag. Gelukkig heb ik nu een drie keer woordwaarde kekke en uitermate guitige snoeptomaatjestransportunit. Zo maak ik als vanzelf zeven keer per dag aangenaam kennis met mijn één na favoriete gewas uit de nachtschadefamilie. Maar hoe doet het voedingscentrum dat?  Hoe verleid het voediingscentrum vooral ook minder hoog opgeleide landgenoten tot het goede voedingsgedrag. Daarover en natuurlijk ook over de nieuwe schijf van vijf zelf ging het verhaal van Gerda Feunekes. Dat gaat oa via bloggers en vloggers van wie ik - en dat is vast een goed teken - nog nooit gehoord had. De tweede spreker Rob Baan, directeur van Koppertcress, presenteerde zijn ambitieuze doel - Nederland de gezondste delta ter wereld - en formuleerde daarbij huiswerklijstjes voor de departementen. Zijn strategische agendering bevat zowaar een ministeriële herindeling. Een inspirerend verhaal.

Innovatie: Climate Hacketon Rotterdam - wat een feestje!

Vandaag met een breed samengestelde KIS-delegatie (Marjolein was er ook) naar de mede door KNMI georganiseerde Climate Hacketon (zie ook blog 13 maart) geweest en dat was dus echt hartstikke leuk. Klein en overzichtelijk en met ruim voldoende mogelijkheid om met alle creatieve uitvinders in gesprek te gaan over de innovatie die hun team in 24 uur bedacht of geklust had gelinked aan de thema's stadsklimaat of stadsdistributie. Van verschillende deelnemers hoorde ik dat ze veel hadden gehad aan de interactie met specialisten van oa KNMI en RIVM, dus dat werkte al vast goed. In totaal werden zo'n 15 innovaties in stands gepresenteerd. Die varieerde van conceptueel data-vrij tot connected en prêt a utiliser. Omdat er weer voor mijn kookclubje gekookt moet worden weet ik niet welke innovatie het door KIS gesponsorde prijzengeld uiteindelijk in de wacht heeft gesleept, maar ik heb wel zo mijn favorieten. Een wat door vormgevers gedomineerd team presenteerde een gelikt animatiefilmpje waarin fijnstof door listig geconstrueerde onderdruk door filters in putdeksels het riool werd ingezogen. De oplichtende filters simuleerde daarbij de frequentie van de menselijke ademhaling. Een ander meer dan bijzonder idee was een fijnstofsensor in ieder neusgat waarmee real time fijnstof wordt gemeten. Door trillinkjes in het rechter dan wel het linker neusgat gebruikt het apparaatje ook nog eens luchtkwaliteitsdata om jou bij de neusnemend naar de schoonste lucht te leiden. Een start-up presenteerde het -toegegeven - al wat langer in ontwikkeling zijnde idee van de buurtmus. De buurtmus is een electrische karretje dat de laatste kilometer van de stadsdistributie van pakketjes doet en zo het normaliter meest vervuilende deel van de route, op schone wijze uitvoert. Dit was echt al een goed doordacht concept en het is te hopen dat ze de beoogde pilot snel van start kunnen laten gaan. Heb me voorgenomen ze met de green deal mensen van IenM in contact te brengen. 

Kennis: COPs en CORPs - zeg geen banaan tegen een Chiquita

Woensdag op bezoek bij Jan Klinkenberg, zeg maar de grand wizard van kenniscocreatie, kennislanding en kennisvalorisatie in het VerDuS-domein. Doel was weer eens bij te praten over het NWO programma Smart Urban Regions of the Future (SURF) en hoe onze nieuw geworven actie-onderzoeker /research coach Peter Neijts hier effectief in kan gaan opereren. Een belangrijke troef in de wereld van cocreatie, landing en valorisatie vormen de Communities of RESEARCH en Practice (Corps)    die er deels al zijn (Fietscommunity 2.0), deels omgebouwd gaan worden (Go Spoor, wordt Ruimte en mobiliteit) en deels door gestart gaan worden (Smart City). De R in CoRps zorgt door de link met de SURF projecten als vanzelf voor focus en een goed gevulde leeragenda. Jan vindt dat er voldoende ruimte moet zijn voor nieuwe aanwas en vindt dat corps geen old boys network moet worden. Wij wensen hem veel succes. 

Kennis: Nationale Wetenschapsagenda routeworkshop Big Data

Dinsdag over de eens zo roemruchte Zeedijk van Amsterdam CS naar het KNAW Trippenhuis gelopen om deel te nemen aan de NWA routeworkshop Big Data. Maar liefst zo'n 150 deelnemers waren hier op af gekomen; veel wetenschappers maar ook wat deelnemers uit bedrijfsleven en overheid. Na enige introducerende verhalen gingen we in tien groepen uiteen met ieder twaalf deelnemers, een notulist en een  voorzitter. Geïnspireerd door een overigens intelligent en goed geschreven routedocument gingen we aan de slag met het benoemen van zogenoemde game changers; de verbindende vragen die er écht toe doen. Dat viel overigens niet mee want de groepsgrootte was wat te groot om én iedereen voldoende spreektijd te geven én wat interactie te krijgen. Maar goed hoewel we wat bleven steken in het stapelen van monologen was het zeker niet onaangenaam. Mijn oproep om vooral toch ook de kennisinfra te verstevigen en aan capacity building te doen werd op een trouwhartige KNMI collega na, (je hebt een biertje van me te goed Raymond :-) niet echt overgenomen maar daar moet je natuurlijk niet sikkeneurig van worden in deze fase. De strak getimede twee minuten pitches uit de tien groepen gaven namelijk wel een mooi gevarieerd beeld van de vragen die leven, hoewel de organisatoren nog niet echt te spreken leken over het gehalte game changers. Tijdens de lunchpauze werden we tot netwerken aangezet en zo ontmoette ik oa een lector van de Hogeschool Arnhem, de trekker van het TUD Data Center, een genomics expert, en een voorzitter van de NWA stuurgroep. Veel gesprekjes die ik soms kon volgen en soms ook helemaal niet. Zo belandde ik per ongeluk in een gesprek over Deep  Learning en Machine Learning, waarop ik mij met mijn telefoon aan het oor een Kamervraag vijnzend snel uit de voeten maakte. In de middag moesten groepen gelijkgestemden (overheid bij elkaar) weer een stap verder komen. Één van de Ministerie-collega's verzuchtte nog opgelucht: "Ah gelukkig geen experts in deze groep", maar dat maakte de opdracht  niet makkelijker. We moesten namelijk uit de lijst van 40 game changers uit de ochtend er eentje kiezen om verder te verdiepen. Zeker met een aimabele voorzitter lukt dat natuurlijk helemaal niet en toen ik op de helft van de beschikbare tijd weer naar de trein moest, waren we nog geanimeerd in rondjes aan het draaien. Het zal dan voor de schrijfgroep ook niet meevallen wat van de uitkomsten van de dag te breien. Maar zoals gezegd met het routedocument had de groep al aangetoond goed te kunnen schrijven, dus mijn verwachtingen zijn big. 

Gelezen: NSOB De Som en de delen: in gesprek over systeemverantwoordelijkheid

Nu we aan de slag gaan met het vervolg op de thematische Kenniskamer “Kennis voor de decentrale overheden” was het goed om een diepzinnige tekst over systeemverantwoordelijk thuis op de deurmat te zien landen. De aanleiding om deze Kenniskamer te starten was namelijk ooit de behoefte om invulling te geven aan de systeemverantwoordelijkheid van het Rijk voor kennisontwikkeling en deling die in het Bestuursakkoord 2011-2015 was afgesproken. Goed om te lezen wat de bestuurskundigen van de NSOB van systeemverantwoordelijkheid vinden. Makkelijk leesbaar is het allemaal niet en als ik in een ß-bui ben denk ik “Hoe fantaseren ze het bij elkaar?”, maar als ik die bui dan weg laat ebben, ben ik toch ook weer onder indruk van hun creatieve en talige scheppingskracht. Wat zeggen ze zoal? In De Som en de delen wordt systeemverantwoordelijkheid gelabeld als een symboolbegrip. Een begrip dat het grijze gebied omvat tussen de verantwoordelijkheden van decentrale overheden voor specifieke delen van beleidsterreinen en de verantwoordelijkheid van het Rijk voor het geheel. In mijn eigen woorden; een fijne term die je vooral niet te precies moet willen duiden. Dat laatste doen de auteurs dan ook niet. In plaats daarvan worden vier verschillende perspectieven geïntroduceerd (formeel-juridisch, financieel-economisch, politiek-bestuurlijk) en sociaal-maatschappelijk), vier terugkerende thema’s (resultaat of inspanningsverplichting?, toedeling verantwoordelijkheid of oproep tot sturing?, toezicht of monitoring?, systeem of de mensen?) en vijf dilemma’s (stelsel versus instelling, patroon versus incident, specifiek versus generiek, ordening versus werking, beleidssysteem versus maatschappelijk systeem). Complex dat zeker,  maar het helpt wel om met elkaar in gesprek te gaan. Voor de systeemverantwoordelijk waar in het in de Kenniskamer omgaat doe ik als openingsbod voor het perspectief sociaal maatschappelijk (procesontwerp) met een vleugje financieel-economsich waar het gaat om het voorkomen van fragmentatie en duplicatie van kennisontwikkeling en deling. Verder ga ik voor de thema's inspanningsverplichting, toedeling verantwoordelijkheid, monitoring, systeem, én voor de dilemma's stelstel, patroon, generiek,ordening en beleidssysteem. Tegenbiedingen zie ik graag tegemoet.

Gelezen: RWS imagine! Serious game en essaybundel

De collega's van RWS hebben werkelijk een prachtige serious game laten ontwikkelen om in gesprek te kunnen gaan over hoe de nieuwe wereld van big data, veranderende mobiliteit, getransformeerde netwerken en een duurzame leefomgeving eruit kan zien in 2040. Ze hebben daarvoor de vier scenario's uit Megacities on the move gebruikt die zijn opgesteld langs de assen alternatieve energie - fossiele brandstof en top down - bottom up. Op zich al prachtig maar de echte toegevoegde waarde zit wat mij betreft onder de motorkap. Ze hebben namelijk de scenario's verrijkt door 10 experts uit de wereld van duurzaamheid, energie, big data en mobiliteit essays te laten schrijven die weer gebruikt zijn om zogenoemde signalerende events te bedenken op weg naar 2040. Martijn de Waal (UvA) vergelijkt het programm van de stad van Parijs in 1914 met die van een willekeurige NL stad van 100 jaar later. Digitalisering en dataficatie maken dat de ruimte flexibeler wordt. In de wereld van iens.nl wordt reputatie belangrijker dan locatie. Haydee Sheombar (IBM) richt zich op big data. Ton Dassen (PBL) schrijft over gemeenten en ongelijkheid, Carlo van de Weijer (TUE) over disrupties mobiliteit enz enz. Fascinerend. Een terugkerend thema in de essays is de gevoelde noodzaak dat de overheid goed moet worden in Big Data en de rol van neutrale digitale platformbeheerer moet gaan oppakken. Haydee Sheombar beschrijft het overtuigend als volgt "Het opbouwen van big data competenties is mogelijk één van de grootste uitdagingen. Het aantrekken van schaarse datascientists wordt geen sinecure. Deze expertise kan niet zomaar ingehuurd worden omdat de combinatie met domein kennis van succesfactor van big data is." Lijkt me een goed punt om dinsdag in te brengen in de Nationale Wetenschaps-agenda workshop Big Data. Het lijkt belangrijker de kennisinfrastructuur van de toekomst op te bouwen in plaats van nu al de goede kennisvragen te willen stellen. Het essay van Carlo Weijer sprak mij ook zeer aan. Bij het definiëren van innovatieopgaven op basis van maatschappelijke doelen mag de moonshot-uitdaging vloeibare duurzame energiedrager voor de luchtvaart niet ontbreken. 

Gelezen: Shit we hebben een tuin & De volgende stap

Eerst heerlijk bij de centrale verwarming zitten gniffelen bij het het lezen van het NRC artikel 'Shit, we hebben een tuin' over de overpijnzingen van een nieuwe tuinbezitter bij het idee zonder groene vingers van een versteende woestijn tot een levende tuin te komen. Om daarna op mijn balkon mijn 'verlengde woonkamer' te genieten van wéér een mooi NSOB-rapport (samen met Alterra) 'De volgende stap, sturen met maatschappelijke energie in het natuurdomein' dat deels ook over de levende tuin gaat. < Laat ik even beginnen met een zijpad.....wat is het toch functioneel tegendraads van NSOB om in tijden van digitale ongelezen nieuwsbrieven, ongevraagd,  handzame, sober vormgegeven rapporten naar de huisadressen van oud-cursisten te sturen. Lezing duurt precies één sigaar (een grote, dat dan weer wel, maar ik pas mij graag aan) en zet altijd tot denken aan. Mijn complimenten. Tot zover dit zijpad. > Het rapport bouwt slim voort op de vier vormen van overheidssturing uit 'Leren door doen' en de drie niveaus van interventies uit 'In cirkels sturen, reflecties over de transities van een lineaire naar een circulaire economie'. Voor de casus De Leven de Tuin komen de auteurs als passende rol van de overheid uit op interventies op het micro en mesoniveau van incentives en interacties. Het gaan dan om het netwerk ondersteunen, drempel verlagen voor beginners (denk aan de NRC journalist), inzichtelijk maken van de voordelen (oa met Big Data koppelen van levende tuin aan lokale luchtkwaliteit), voorbeeld doet volgen en levende tuin als nieuwe moraal. Bravo, want met dit soort concrete aanbevelingen -die in het rapport natuurlijk wel wat uitgebreider beschreven staan dan hier boven - kunnen betrokken IenM en EZ collega's zo aan de slag en wel zonder van betutteling te kunnen worden beticht.