Gelezen: PBL Keuzes voor de leefomgeving 2025. twaalf opgaven voor het nieuwe kabinet

Dit prachtige rapport wordt dinsdag door Marko Hekkert gepresenteerd in de bijna gelijknamige ASA-sessie Keuzes gezonde leefomgeving van aanstaande dinsdag bij Sociëteit de Witte. De inleiding van het rapport omschrijft het al mooi 'Nederland heeft behoefte aan een kabinet dat moeilijke keuzes durft te maken'. En het doel van het rapport is juist om politici en beleidsmakers te helpen een scherpe discussie te voeren over mogelijke keuzes. De 12 voorliggende opgaven waar keuzes voor gemaakt zouden moeten worden staan in de figuur hieronder (uit het rapport, zie link) weergegeven. Voor iedere opgave zijn helemaal Beleidskompas-conform drie mogelijke keuzes als mogelijke richtingen voor beleid weergegeven. Klip en klaar, landscape en op 38 pagina's past dit mooi op de formatietafel met daarbij nog voldoende ruimte voor kopjes en notitieschriftjes. Een aantal van de opgaven zal dinsdag ook zeker terugkomen. Wat dacht je bijvoorbeeld van Hoe verder met de verduurzaming van de industrie? of Hoe kan Nederland efficiënter omgaan met grondstoffen?. Eentje die waarschijnlijk niet langs gaat komen maar toch ook heel interessant is is  Hoe verder met autobelastingen? Eén van de keuzeopties daar is Op kort termijn minder belasting op autobezit en meer op autogebruik. Dit zou een flinke CO2 winst op moeten leveren, maar het jeukt bij mijn dan even denkend aan een recente KiM-publicatie waarin becijferd werd dat door de overgang naar de e-auto de CO2-emissies verschuiven van gebruik naar productie. Daar moet ik nog eens wat op navragen. Hoe dan ook een prachtig rapport en laten we hopen dat het ook echt op de formatietafel terecht komt.

Doe mee met Pinguin Fred boekbespreking Iedereen verandert nu wij nog

Even een tussentijdse heads up. Op 23 oktober (16.00-17.00 uur online) bespreekt Pinguin Fred het boek Iedereen verandert, nu wij nog van Hans Vermaak. Reden voor de heads up is dat het een heel goed boek is, dat - nu ik op zo'n 1/3 ben - nog steeds in de race is voor een vijf-bollen-waardering. Ik dacht vooraf dat ik wel een beetje klaar was met boeken over verandermanagement maar dit boek voegt echt wat toe. Het is heel praktisch geschreven met mooie heldere zinnen en met alleen maar voorbeelden uit de Nederlandse praktijk. Het boek volgt een beetje de structuur van Projectmatig creëren van het, wij en ik maar dan hernoemt in het vraagstuk dienen (meerwaarde realiseren met directbetrokkenen), de omgeving gidsen (voorwaarden scheppen voor vernieuwing) en groeien als veranderaar (van waarde zijn als gematigd radicaal). Ik heb nu het eerste deel uit en dat bevat al een hoop goeds. Zo gaat een mooi hoofdstuk over het onderscheid in motiverende veranderingen binnen het eigen domein op het gebied van vak, vakgenoten en vakontwikkeling versus demotiverende veranderingen buiten het eigen domein op het gebied van bureaucratie, bazen en beleid. Ook sterk is het stuk over diepgang versus omvang; 'omdat omvang (als functie van het aantal mensen dat er aan mee moet doen) en diepgang bij verandering op gespannen voet staan met elkaar' moet je ófgaan voor een beperkt brede verandering, óf voor een smalle diepe verandering. Diepe verandering gaat nooit organisatiebreed. Het gaat om 'kiemen' van voorlopers die zowel competent genoeg als gemotiveerd genoeg zijn om ongevraagd iets voor elkaar te krijgen. Wat je volgens Vermaak vaak ziet (en ik zie dat ook wel) is dat stafafdelingen plannen gaan maken die op de werkvloer tot organsiatiebrede verandering moeten gaan leiden. Dat werkt dan dus niet. Het boek is voor de schermlezende ambtenaar gratis te lezen op het Boomportal (zie link) en je kunt je bij mij, of beter nog via de Plein-pagina van Pinguin Fred (zie link) opgeven voor de sessie van 23 oktober ook als je het boek nog niet (helemaal) gelezen hebt.

Vliegbelastingologie en de Wet van Tinbergen

In opdracht van IenW en de collega’s van FIN heeft CE Delft (met Significance, zie link) een mooi onderzoek gedaan naar verschillende varianten van de afstandsafhankelijke vliegbelasting die het kabinet voor 2027 heeft aangekondigd. Alle bestudeerde varianten scoren een high score op doeltreffendheid in het beleidskompas; alle varianten leveren door met tariefhoogtes te schuiven namelijk precies 257 miljoen op wat vooraf als doelstelling was meegegeven. Tot zover het vlag en wimpel deel van deze blog. De 257 miljoen was namelijk niet het enige doel dat het kabinet de departementen had meegegeven. De afstandsafhankelijke vliegbelasting zou ook tot minder lange afstandsvluchten en daarmee minder CO2 uitstoot moeten leiden. Op dat front zijn de resultaten minder indrukwekkend (1-3% minder CO2 uitstoot). Tinbergen zag dit natuurlijk al lang aankomen want je kunt immers - zo zegt zijn wet - niet twee doelen bereiken met één beleidsinstrument. (zie link). De beperkte winst is te wijten/danken aan de knellende capaciteitsrestricties op de grote Nederlandse luchthavens die maken dat de wegvallende vraag grotendeels wordt ingevuld vanuit de latente vraag. Het Beleidskompas zou dit een neveneffect noemen. Ondertussen is er ook een initiatief van mensen die met name voorheen actief in de luchtvaart waren; Call aviation to action (zie link). Met hun insiders kijk op de hanteerde business modellen zien zij het helemaal uit de hand escaleren met de luchtvaart. Als we niets doen kan de bijdrage van de luchtvaart aan de opwarming van de aarde in 2050 tot 22 procent toenemen (nu mondiaal 2,5 % CO2 bijdrage en 4-5% climate impact met niet-CO2 effecten erbij). De ondersteuners van de Call hekelen de nogal overoptimistische kijk op de impact van technologische innovatie. En daarnaast hekelen ze ook de neiging van de sector om zich met doelstellingen teveel te richten op verre toekomst in plaats van op korte termijn doelen die het huidige leiderschap aan het werk zetten. De mensen van de Call zetten vooral in op het vaststellen van CO2 budgetten voor de luchtvaart. En nu dacht ik in eens zo'n capaciteitsbeperking is eigenlijk best een mooie proxy voor een CO2 budget voor de luchtvaart.

Pinguin Fred leest Waarom zegt niemand er wat van?!

Het boek Waarom zegt niemand er wat van?! van Gytha Heins gaat - zoals de ondertitel al klip en klaar duidelijk maakt - over lastige gesprekken voeren in teams. Het boek bevat zeker een aantal bollenverhogende ingrediënten. Zo heeft Gytha een bureau in de arm genomen om een enquête af te nemen over moeilijke gesprekken onder 500 NL werknemers. Eigen onderzoek dus. Jammer is alleen dat de uitkomsten  van de enquête vooral ter illustratie gebruikt worden en niet als onderdeel van de analyse. Ook bollenverhogend is het gebruik van een veelheid aan bronnen (waaronder het eerder beblogde de vijf frustraties van teamwork). Iets minder is dat die bronnen op het oog wat lukraak geciteerd worden in de eerste twee delen van het boek. Van een echt heldere structuur is niet echt sprake. Wat mij betreft dan weer bollenverhogend is dat ze in het derde deel van het boek een reeks hele concrete tips en adviezen geeft over het voeren van moeilijke gesprekken. Met hier als keerzijde dat het er wel erg veel zijn, waardoor de moed je als goedbedoelende lezer wat in de schoenen zakt om ze ook daadwerkelijk toe te gaan  passen. Ik ben bang dat Gytha wel gelijk heeft als ze zegt dat je er voor het voeren van lastige gesprekken niet komt met een dagje feedback-training. Maar goed dat gezegd hebbende....dan kom je er met een lijstje tips van papier natuurlijk al helemaal niet. Dan heb je toch echt een teamcoach nodig, en laat Gytha nu net teamcoach zijn?!. Maar eerlijk is eerlijk zij maakt zich zeker niet te veel schuldig aan verholen acquisitie. Er staan twee boodschappen in haar boek die zelfs zonder terugbladeren in mijn aantekeningen meteen blijven hangen: 

1. Als je werkeenheid groter dan 9 mensen is, moet je niet eens proberen dit een team te noemen. Gytha gaat uit van 5-9 mensen als teamgrootte;

2. Psychologische veiligheid is een perceptie en geen feit. Je kan dus niet zeggen dat een team onveilig is, alleen hoe dat jij je voelt. "Dit betekent dus dat hoe mensen de psychologische veiligheid ervaren, niets met de realiteit te maken hoeft te hebben. Dat kan wel, maar dat hoeft niet" 

Drie bollen!

Viering 1000ste blog

Net voor mijn vakantie vierde ik de verschijning van mijn 1000ste blog. Collega's vroegen mij in de dagen ervoor hoe dat bloggen eigenlijk was begonnen. Nu ja goed beschouw heeft niemand mij dat gevraagd, maar ik was er zelf wel nieuwsgierig naar. Licht melancholisch – want dat wordt je dan - ben ik mijn blogarchief ingedoken. En het is ooit begonnen als online voorzetting van het weekbericht dat we maakten toen ik nog aan waterkwaliteit bij DGW werkte. En zeker toen ik in Australië ging werken bij de Murray Darling River Basin Authority vanaf sept 2010 nam het een vlucht. Dat was een apart blogkanaal en die heb ik dan ook niet meegerekend in de telling.  In 2013 ben ik met het huidige blog kanaal begonnen en dat is tot nu toe in het totaal 126000 keer gelezen. Waarvan ik vermoed een niet onaanzienlijk deel door bots. Nou moet ik ook zeggen het gaat me ook niet echt om lezersaantallen. Hoewel een aantal blogs is flink gelezen en mijzelf zijn er ook wel een aantal bijgebleven. Overigens gebruik ik mijn blog ook vooral als persoonlijke kennisbank; er zit best een goede zoekfunctie in en dat zoeken gaat me beter af dan bijvoorbeeld in ons gebruik van ons archiefsysteem.  Hoe dan ook op 13 augustus  bood ik onze Secretaris-Generaal Jan Hendrik mijn 1000ste blog aan (die over de reboundeffecten). Jan Hendrik had weer een prachtige toespraak (hoe doet die dat toch?) over de kwetsbare kant van bloggen en dat vrijheid in het hoofd zit met verwijzing naar kampoverlevende Primo Levi. Echt een feestje.

Gezien (twee keer): documentaire The System

Hartverwarmend en deprimerend tegelijkertijd is de documentaire The System waarin drie activisten twee jaar lang gevolgd worden door filmmaker Joris Postema. Bij de activisten gaan het naast Pippi van Ommen (Extinction Rebellion) en de Duitse Tadzio Müller (anti-bruinkool en later anti-AfD) om onze eigenste oud-watergezant Henk Ovink (pro-internationale wateragenda). Henk werkt dan weliswaar binnen het systeem, maar in het slotgesprek van de film blijkt hij er toch gewoon helemaal bij te horen. Alle drie worden ze bikkelhard geconfronteerd met de helaasheid der dingen. Grif geven ze dan ook toe dat ze tijdens de opnameperiode van twee jaar tijd geen meter zijn opgeschoten met het bewerkstelligen van structurele verandering. De wegblokkades van Extinction Rebellion moeten het tegenwoordig bijna zonder deelnemers stellen en slagen er maar niet goed in ‘ons tot de emotionele arbeid aan te zetten om zelf vast te stellen hoe donker de toekomst is’ of ‘ons echt te confronteren met een toekomst die we willen negeren’. Het dorpje Lützerath is inmiddels met bruinkool en al afgegraven en van alle plechtig uitgesproken pledges op de slotbijeenkomst van de VN waterconferentie in 2023 (de eerste in 46 jaar) is helemaal niets terecht gekomen. Toch gaan ze alle drie met wanhopig optimisme door. Henk blijft de wereld over vliegen om mensen bij elkaar te brengen en Tadzio stort zich nu op het antifacisme. Pippi heeft even getwijfeld over geweld (zie over deze route mijn blog) maar verkiest - gelukkig maar - tegenwoordig het gesprek buiten haar bubbel. Tadzio blijkt de filosoof van het stel, de citaten hierboven zijn dan ook vrij naar hem.  Hij omschrijft het fossiele kapitalisme dan ook als de perfecte vijand met 'a placeless center". Alle drie geloven ze inmiddels dat de klimaatcatastrofe onafwendbaar is en dat alle ook maar enigszins winstgevend te delven fossiele brandstoffen opgebruikt gaan worden. Het huidig politiek tijdsgewricht omschrijft hij als 'the coming-out of the asshole society'.  Als kijker blijf je dan ook achter met een mengsel van bewondering en ontgoocheling. Desalniettemin het bekijken zeker waard. Hij draait nog in filmhuizen en is ook pay per view te bekijken (zie link).

Geslaagde workshop over het voorkomen van reboundeffecten

Een prachtige online workshop van de Technische Universiteit van Denemarken (DTU) bijgewoond over  het tegen gaan van reboundeffecten bij beleid. Dankzij Lisanne - die dit mogelijk heeft gemaakt - weer een hoop bijgeleerd over reboundeffecten. En niet alleen ik want de opkomst was aanzienlijk te noemen. In de figuur hieronder wordt het nog eens uitgelegd.  En het is allemaal niet zo mooi want een reviewpaper van de DTU laat zien dat gemiddeld 47% van de beleidseffecten weer verloren gaat door de rebound. In opdracht van de EU ontwikkelt de DTU nu een tool om beleidsvoornemens aan de voorkant te behoeden voor de rebound. Uiteindelijk komt dit natuurlijk in het beleidskompas, maar eerst gaat goed geoefend worden met de betaversie van de tool en pilotprojecten. IenW-DLCE mag er één aanleveren. Dat is natuurlijk een buitenkans die we niet moeten laten lopen. Ondertussen ligt bij het praten over reboundeffecten de spraakverwarring constant op de loer, dat maakt het project ook al duidelijk in de introductie van hun onderzoekspaper (zie link). Dus mijn goede voornemen is eerst dat paper is goed lezen en de strak vormgegeven kennisbank (zie link) van het project en pas daarna een beeld te vormen van hoe verder. Dat gezegd hebbende....ik kon niet nalaten in de vergaderchat alvast een hypothese neer te leggen: we gaan het pas oplossen als we de CO2 (+ materialen) taxideeën van Paul Schenderling (zie link) overnemen als onderlegger van ons economisch systeem. Maar goed ik laat mij graag van het tegendeel overtuigen. Zo ben ik dan ook wel weer.