ChangeAble: Aftrap project Nationale Wetenschapsagenda Klimaat en Gedrag

Het heeft even geduurd maar nu is het project ChangeAble (zie link) toch echt van start gegaan. Naast IenW doen mee EZK/KGG, LVVN, VRO en FIN. Nu goed dat zijn dan met NWO de betalende partijen, maar de echte kracht zit natuurlijk in een briljant onderzoeksteam onder leiding van Heleen de Coninck (TUE), met verder oa Reint Jan Renes (HvA), Willen Jan Bolderdijk (UvA), Edith Smit (UvA), Ellen van der Werff (RUG) en Geerte Paradies (TNO). Voor IenW wordt gedragsonderzoek gedaan naar de circulaire economie en dan met name naar de samenhang tussen maatregelen die zich op het individu richten en maatregelen die zich op het systeem richten. Ook wordt bekeken (spannend!) hoe wij binnen IenW gebruik maken van gedragskennis door de verschillende ambtelijke lagen heen tot en met de politieke leiding. Heel mooi allemaal en dat vijf jaar lang. Zelf ben ik tot voorzitter van de begeleidingscommissie gebombardeerd. Dat heb ik nog nooit gedaan, dus dat gaat vast lukken. 

Een minder doordachte moonshot

Mijn e-reader heeft kuren. Ik kan er geen nieuwe boeken meer opzetten, dus moest ik mij op mijn vakantie behelpen met boeken die ik eerder wat terzijde had geschoven. Zo heb The Emperor of all Maladies. A biography of cancer (2013) gelezen. Niet echte een strandboek, maar toch heel interessant. Auteur Siddhartha Mukherjee zelf oncoloog beschrijft in deze geschiedenis van kanker, de zienswijzen, behandelingen en onderzoek door de eeuwen heen. Fascinerend en ook wel bescheidenmakend in het besef dat we eigenlijk nog niet zo heel veel zijn opgeschoten. De verbetering die er is (dalende mortaliteit) zit voor het grootste deel in preventie en screening. In behandeling worden we misschien ook wel wat beter, maar die blijft - een aantal specifieke kankersoorten uitgezonderd - best achter. Over behandeling gesproken… niet verbazingwekkend werd al lang voordat Mazzucato dit idee omarmde, bedacht dat het succes van de maanlanding op andere grote maatschappelijke uitdagingen moest worden nagedaan met een moonshot-aanpak. Meteen na de maandlanding werd in de USA een lobby gestart om de moonshot Cure for Cancer te financieren en toenmalig President Nixon was snel overtuigd hier een heleboel geld in te stoppen. Het boek lezende blijkt dat dit niet de best doordachte moonshot was. Er is heel veel geld en onderzoekstijd gestopt in chemotherapie-trials met weinig resultaat, omdat er nauwelijks inzicht was in biologische mechanismes rond het ontstaan, het groeien (inclusief bloedvatvorming in gezwellen) en het uitzaaien van kanker. Er was sprake van heel veel haast en ongeduld. Dat maakte dat er veel naar medicijnen is gezocht, maar dat er in die jaren maar nauwelijks fundamenteel onderzoek naar kanker werd gedaan. Ook toen werd hier al voor gewaarschuwd (bijvoorbeeld door Watson die in de jaren 50 de dubbel helix structuur van DNA mede had ontdekt), maar tevergeefs. Een wijze les voor als we met een volgende  moonshot aan de gang gaan.  

Pinguïn Fred leest Democratie voor iedereen van Hans Hagen

Toen we als Pinguïn Fred dit boek uitkozen was er nog geen sprake van een gevallen kabinet en nieuwe verkiezingen. Een vooruitziende blik of niet - wie zal het zeggen. Maar het is - nu blijkt in ieder geval -  een goed getimed keuze gebleken. In dit boek behandelt auteur Hans Hagen een aantal eerdere adviezen die tot doelen hadden tot een oprechter stelsel van vertegenwoordiging te komen. Zo gaat hij oa in op ideeën van Maurice de Hondt, de beide Vlamingen Thomas Decreus en David van Reybrouck (zie ook mijn eerdere blog over zijn boek link), de jeugdige en toch wel geniaal te noemen Dilara Bilgiç en de Staatscommissie Parlementair Stelsel. Om daarna met het beste voorstel te komen…..juist ja…het zijne. Er vallen een paar dingen op aan het boek. Ik noem er twee: (1) de relatie tussen vermeende problematiek en waarom de aangedragen oplossing nu precies de beste oplossing is voor de beschreven problemen blijft wat ongewis. Hoe we een nieuwe toeslagenaffaire moeten voorkomen met een nieuw kiesstelsel wordt mij bijvoorbeeld helemaal niet duidelijk. Binnen het BIT zouden we dat jumping to solutions noemen; (2) er wordt wel verwezen naar internationale indexen die iets zeggen over hoe NL het doet tov andere landen. Maar de door Hans aangedragen oplossingen worden niet beoordeeld op hoe NL daarmee beter gaat scoren op zo’n index. Eerder schreef ik over de Electoral Integrity Index met daarin hele duidelijke verbeterpunten voor de organisatie van  NL -verkiezingen (zie link) maar met die verbeterpunten doet Hans niets in zijn voorstellen. Verleidelijk en creatief aan het voorstel van Hans Hagen vind ik dan weer wel het idee om de kiesdeler te berekenen aan de hand van alle stemgerechtigden en onbezette kamerzetels als gevolg van niet-stemmers te verloten. Ik zou me inderdaad voor kunnen stellen dat politieke partijen dan nog wat beter hun best gaan doen het gat met het electoraat te verkleinen. De andere onderdelen van zijn voorstel (bindend correctief referendum, gekozen premier, verplicht format van het partijprogramma enz) spreken mij dan weer een stuk minder aan. Over het referendum schreef Van Reybrouck al mensen daarin aangeven wat ze denken als ze niet denken. Niet doen dus, maar in plaats daarvan een burgerforum zodat je er achter komt wat mensen vinden als ze wel hebben kunnen nadenken. Drie ballen.

Pinguïn Fred leest De Nieuwe Minderheid

Het boek, of eigenlijk meer het onderzoeksrapport De Nieuwe Minderheid - over mensen zonder migratieachtergrond in de superdiverse stad - beschrijft de uitkomsten van een groot Europees onderzoeksproject genaamd Becoming a Minority. Meer dan drieduizend mensen zonder migratieachtergrond zijn hierbij geënquêteerd en geïnterviewd. Deze mensen komen uit zes grote Europese steden waarin zij een minderheid vormen namelijk Amsterdam, Rotterdam. Antwerpen, Malmö, Hamburg en Wenen. De portee van het boek is dat er in de superdiverse stad niet langer sprake kan zijn van integratie in de zin van aanpassing van de nieuwkomer aan de dominante cultuur, maar dat ook de mensen zonder migratieachtergrond het vermogen moeten ontwikkelen om plezierig samen te leven met mensen die van ze verschillen. Vriendschappen ontwikkelen over etnische scheidslijnen heen is daarbij een succesfactor. Een paradoxaal te noemen grote groep respondenten heeft enerzijds een negatief oordeel over diversiteit en anderzijds een positief oordeel over het samenleven met hun buitenlandse buurtgenoten. Zelf behoor ik tot een andere paradoxale groep; hoogopgeleiden met enerzijds een positieve blik op diversiteit en anderzijds geen of vrijwel geen vrienden met een migratieachtergrond. Dat heet met een mooi woord hunkering down het terugtrekken in je 'witte bubbel' en dat wordt dan deels veroorzaakt door belonging uncertainty; de onzekerheid die mensen zonder migratieachtergrond ervaren als ze moeten functioneren in een etnisch diverse context. En dit ondanks dat op mijn basisschool 2/3 van de kinderen Grieks, Turks of Marokkaans was. De auteurs benadrukken tot twee keer toe dat hun vraagstelling niet van normatieve aard is maar juist empirisch. Daar denken vele mensen vast anders over. Maar goed ondanks dat de wokerigheid wel erg van de pagina's afdruipt, voel ik me positief uitgedaagd - zij het zonder handelingsperspectief - en geef ik dit boek drie ballen. 

 

 

Getraind door onze Engelse collega's van BIT UK

Geïnspireerd door een blog van onze Engelse - inmiddels commerciële - evenknie BIT-UK (zie link) hebben we als BIT een training system mapping ingekocht en daarbij ook onze bij het Klimaatplan betrokken collega's van DGMI, DGMO, DGLM, RWS, KGG, EZK, VRO, LVVN, FIN en PBL uitgenodigd. O ja en ook wetenschappers van het NWA project klimaat en gedrag waren van de partij. Het idee bij system mapping is dat je individuele gedragsverandering vanuit de complexiteit van het hele gedragsbeïnvloedende systeem gaat beschouwen. Geen nieuwe gedachte, maar deze keer juist wel voorzien van een praktische manier om tot handelingsperspectief te komen. Tijdens de training hebben we in groepjes geoefend met zes van de tien doelgedragingen uit het Klimaatplan. Al tekenend in Miro hadden we zo in een klein half uurtje al best wel overtuigende - maar niet volledige - systeemkaarten bij elkaar geknutseld (zie figuur). Vervolgens gingen we in de systeemkaarten op zoek naar zogenoemde leverage points daar binnen. Dat zijn de knoppen die er echt toe doen om het systeem te beïnvloeden. Voor het doelgedrag 'minder verre vliegreizen maken' komen we er zeker niet alleen met een vliegtaks. Het gaat bij leverage points dan bijvoorbeeld ook om het belang van een reclameverbod op vliegreizen; reclame vergroot de reislust (bij mij wel in ieder geval) en draagt bij aan de overtuiging dat recht op verre vliegreizen onderdeel uitmaken van de kwaliteit van leven. Het nieuwe boek van Roxane van Iperen wijst ook op het dominante belang van systeemfactoren al noemt zij het de schotten in de caviabak van Fred Oster (zie link). Ook mooi uitgewerkt staat dit in Een beter milieu begint niet bij jezelf (zie blog).

  

Projectevaluatie Circulaire Plastic Norm

Mooie gedachte dat het projectteam dat twee jaar aan de - inmiddels gestrande - circulaire plastic norm  heeft gewerkt, lerend wilde terugkijken. Vrijdag was het zover en een flinke groep collega's van (natuurlijk) IenW-DGMI maar ook KGG, NEA, RVO, RWS en HBJZ kwam mee doen. Nu moet ik het verslag nog afronden en is er natuurlijk ook sprake van een zekere mate van vertrouwelijkheid ....maar ik kan natuurlijk al wel een tipje van de sluier oplichten. Een mooi uitpakkend onderdeel was bijvoorbeeld het aan het begin actief ruimte bieden aan chagrijn. Natuurlijk is er bovenal sprake van ambtelijke loyaliteit bij de politieke keuze de stekker uit het wetstraject te trekken. Tegelijkertijd geldt dat twee jaar aan een project werken dat de eindstreep niet haalt, ook een flinke dosis chagrijn oplevert. En dat chagrijn moet eruit. Hiertoe schreven alle deelnemers een frustratie die ze achter zich wilde laten op een wit vel papier, om daar vervolgen een prop van te maken en deze één voor één met of zonder proclamatie in het (virtuele) kampvuur te gooien (sorry Zzinn :-). Alleen al het geluid van kreukelend en top-prop-wordend papier bood de nodige catharsis. Daarna deden we na een kleine geschiedenis van het project een evaluatierotonde langs de thema's 'samenwerking in het projectteam', 'het stakeholdermanagement' en de 'spanning tussen politieke opdracht en voortschrijdend inhoudelijk inzicht'. Hier kwamen bruikbare lessen uit die de deelnemers als van zelf meenemen naar een volgend traject. Dat lukt dus sowieso. Hoe je de meer generieke lessen breder binnen de deelnemende organisaties kunt gebruiken. Tja daar moet ik nog eens even goed het hoofd over breken.    

BIT bühne: Minder vaak douchen of toch maar splashen?

In afwezigheid van collega Ernst mocht ik deze keer weer eens de BIT bühne voorzitten. Spreker was Stefanie Salmon (KWR Water Research Instituut - zeg maar het kennisinstituut van de drinkwaterbedrijven). Zij presenteerde op zeer onderhoudende wijze de resultaten van een experiment  waarmee getracht werd mensen minder vaak te laten douchen gebruikmakend van de sociale norm. Hoe zit het ook al weer met douchen? Ik heb hier al eerder over geschreven (zie link, link, link) maar even ter resumering: 3/4 van het drinkwater wordt gebruikt door huishoudens (let op: voor ongezuiverd oppervlaktewater en grondwater zijn industrie en landbouw de grote gebruikers). Van dat drinkwater dat wordt gebruikt door huishoudens wordt 40% met het douchen verbruikt. Dus als we passend bij de doelen uit de 'water en bodem sturend'-brief van zo'n 135 liter/persoon/dag naar 100 liter willen, ontkomen we er eigenlijk niet aan korter of minder vaak te douchen. Je heilig voornemen te besparen door alleen nog maar bier te drinken in plaats van water gaat -uitzonderingen daargelaten - niet werken. Goed, om een lang verhaal kort te maken de interventie om gebruikmakend van de sociale norm (zie sticker) mensen minder vaak te laten douchen werkte niet, ondanks de elegantie van de experimentele opzet. Wellicht - zo suggereerde Stefanie -  is douchegedrag anders dan bijvoorbeeld je tuin sproeien bij droogte te onzichtbaar om de sociale norm z'n werk te laten doen. Korter douchen als doelgedrag werkt ook niet goed, aldus Stefanie. Dit alles deed me weer denken aan een superinteressant proefschrift dat ik via één van onze TuD industrieel ontwerp-stagiairs onder ogen kreeg. Lenneke Kuijer promoveerde in 2014 (zie link) op de toepassing van de social practice theorie (SPT, van Elisabeth Stowe) op duurzaam ontwerp voor duurzaam gedrag. De SPT waarschuwt voor kleine aanpassingen binnen de status quo waardoor kansen voor grote veranderingen op grote schaal over het hoofd worden gezien. Dus in plaats van te kijken naar minder of korter douchen stelt de SPT dat je moet kijken naar een nieuwe social practice van jezelf wassen. Hiertoe biedt zowel de geschiedenis (wastobbe)als de diversiteit in wereldwijde praktijken (Japan) inspiratie om de huidige status quo te leren zien en ook om je andere minder verbruiksintensieve wasstrategieën voor te kunnen stellen. Lenneke is daar bij gaan ontwerpen vanuit een manier van wassen die is gebaseerd op vastgehouden in plaats van stromend water 'splashen' genoemd (by the way,  mooie variant op vasthouden, bergen, afvoeren). Hans Grohe lees je mee?