Op de dag van de grote stroomstoring in Den Haag, werd er 's ochtend gebombardeerd op Gaza en 's middag gedemonstreerd voor de ingang van ons kantoor. We moesten eerst in het donker wentelend de trappen af om er vervolgens bij de uitgang achter te komen dat vanwege de demonstranten het valhek met rijkslogo naar beneden was gelaten. Middeleeuwse toestanden. Met de staart tussen de benen moesten we via de andere uitgang het gebouw verlaten. En dat terwijl de demonstranten "Shame on you" bleven scandeerden. Ik dacht nog: "Dit is niet voor mij bedoeld", maar warempel het voelde wel zo. Karl Jaspers zou dat laatste een passende emotie hebben kunnen noemen. In zijn in 1946 verschenen essay over de Duitse schuld aan de tweede wereldoorlog onderscheidt hij vier vormen van schuld: criminele schuld, politieke schuld, morele schuld en metafysische schuld. Bij de eerste categorie gaat het nog om een kleine minderheid van schuldigen waar ik niet toe behoor. Daarna wordt het wiebeliger volgens Jaspers. Bij politieke schuld draag je ook als onderdaan medeverantwoordelijkheid voor hoe jouw staat geregeerd wordt ook als je niet, ongeldig of anders gestemd hebt. Volgens Jaspers daarin gesteund door Hannah Arendt is het onze plicht die politieke schuld ook als individuele morele schuld te voelen. De metafysische schuld heeft dan weer betrekking op de door Jaspers absolute solidariteit jegens de medemens. Maar goed het ontbreekt de zwijgende meerderheid daarbij aan handelingsperspectief; een gevoel van onmacht. Ondertussen hebben de demonstranten wel de macht gevonden mij over mijn eigen schuldvraag na te laten denken. Mocht je hier meer over willen weten, lees dan het ook in 2025 verschenen boek dat het in de Pinguin Fred stemming niet haalde (zie cover)
KIS en meer
zondag 6 april 2025
zaterdag 5 april 2025
Lees mee met Pinguin Fred: Gelijkheid van Thomas Piketty & Michael Sandel
Pinguin Fred wil op weg naar mei graag een boek lezen dat in 2025 is uitgekomen. Vorige week kozen de lezende Pinguins hiertoe voor het boek Gelijkheid - wat het is en waarom het ertoe doet van Thomas Piketty en Michael Sandel (zie over Michael Sandel link) . Een mooie kans voor lezers die eerder wat opzagen tegen de 812 pagina's van Piketty's Kapitaal in de 21e eeuw, want die 160 pagina's die moeten jullie kunnen hebben. Toch? Op 22 mei van 16.00-17.00 uur vindt de online-bespreking plaats en iedereen is van harte welkom. Laat even weten of je er bij wilt zijn.
Overdosis raamcontract gedragsonderzoek
In de hopelijk niet al te ijdele hoop in de toekomst inkoopdoorlooptijd te gaan besparen, hebben we als BIT voor de bestuurskern een 'raamcontract gedragsonderzoek' in de maak. Inmiddels hoop ik nog iets harder dat die tijdsbesparing er ook écht gaat komen, want vooralsnog kost de voorinvestering enorm veel tijd. In de aanloop heeft Danielle geweldig werk verzet, maar nu is het aan de andere BITters om een kleine 40 inschrijvingen over drie percelen (gedragsanalyse, interventie-ontwikkeling en inhuur) onafhankelijk van elkaar op kwaliteit te beoordelen. Per inschrijver tot al snel zo'n 20 pagina's fine print. Zo hebben we inmiddels tientallen keren gelezen over hoe even zoveel bureaus denken mensen minder vaak te laten douchen in de droge zomermaanden als er weinig water is. Dat was de eerste casus. Zo viel er ook veel te lezen rondom de tweede casus: hoe jongeren aan te zetten tot het opknappen van meubels ipv het kopen van nieuwe. Dit levert behalve vierkante ogen ontzettend veel creatieve ideeën en goed uitgedachte strategieën op. Dat gaat nog moeilijk kiezen worden. Leuk trouwens ook om een aantal van onze ex-BIT stagiairs langs te zien komen als werknemers van de inschrijvende bureaus. Dinsdagmiddag gaan we in conclaaf en we hopen na vier uur overleg witte rook te hebben; dwz drie winnende bureau's per perceel. Volgens de collega's van inkoop zouden we hier 1,5 dag conclaaf voor nodig hebben, maar ik heb ze geduldig uitgelegd dat de kans op een overlevende paus dan wel heel klein gaat worden.
In company training: mindset
Deze week hadden we als BIT een incompany training over het Change Mindset Model. Dat zit zo: de gouden standaard aanpak in de gedragologie is dat je je met gedragsanalyses en interventies richt op heel concreet fotografeerbaar doelgedrag (vb Gebruik een deelauto ipv een prive-auto). Dit is zeg maar de nette aanpak die ook onder de DOE-MEE gedragstool ligt. Maar goed als je weet dat 40-70% van de CO2 uitstoot in individueel gedrag zit en CO2-reductie is op te bouwen uit tientallen zo niet honderden duurzame doelgedragingen, liefst ondersteund door beleid dat dat doelgedrag makkelijk en aantrekkelijk maakt. Nou dan ga je als van zelf op zoek naar behapbare short cuts. Aanpakken waarbij je je niet één voor één op duurzame doelgedragingen richt maar juist op de bovenliggende doelen, waarden en identiteiten waaruit - is de hoop - breedspectrum duurzaam gedrag als vanzelf voortkomt. Dit is de belofte van het Change Mindset Model (zie figuur). Een centrale plaats daarin is weggelegd voor het waardenmodel van Schwarz (zie figuur), waarbij de neiging tot duurzaam gedrag uit de waarden rechtsboven voortkomen. Iedereen heeft een min of meer stabiel waardenpatroon waarbij we eigenlijk allemaal alle waarden hebben maar waarbij de volgorde sterk van mens tot mens verschilt. Ook heeft iedereen zo haar/zijn conflicten tussen waarden. Je kunt bijvoorbeeld een hedonistische neiging tot verre vliegreizen hebben en tegelijkertijd vanuit universalisme hechten aan een goed klimaat. Vanuit onze identiteit vertellen we onszelf daar een verhaal over om dit kloppend te krijgen. Soms lukt dat niet en voelen we actual-ideal self discrepancy en moeten we ons verhaal of ons gedrag aanpassen. Ondanks dat de waarden stabiel zijn, is de volgorde best veranderbaar. Als je mensen vraagt een checklist na te lopen met gedragingen die passen bij goedheid en je ze vervolgens vraagt een stukje te schrijven over hoe ze ooit iemand geholpen hebben en wat dat met de andere en hen zelf deed. Nu dan blijven ze daarna blijvend vaker geneigd tot goede gedragingen. Daar zit iets manipulatiefs in, maar goed alle miljarden euro's aan reclame die we dagelijks te verwerken krijgen kietelen onze waarden op de linkerhelft van het plaatje. Mooi dus dat Den Haag wereldwijd de eerste stad zonder fossiele reclame is en dat daar door gedragswetenschappers die de Kamer al eerder (zie link) schreven over het belang van een fossiel reclameverbod daar een mooi wetenschappelijk artikel over gepubliceerd hebben (zie link). Ondertussen benieuwd naar jouw volgorde van waarden? Daar is een handige invultool voor beschikbaar (zie link)
zondag 23 maart 2025
De X-curve blijft helaas toch weer ongebruikt
Laatst vroeg een collega aan mij welke concepten van vroeger we nu eigenlijk niet meer echt langs zien komen en toen dacht ik naast de energieke samenleving (zie oa link) ook aan de x-curve van Derk Loorbach (zie link). Met name aan de afbraakcurve van de X-curve schijnen we maar niet goed toe te kunnen komen. Dit ondanks dat Ben Tiggelaar het belang hiervan in 2019 nogmaals goed onder de aandacht wist te brengen met een mini-cursus transitiekunde voor politici (link). Deze week probeerden 13 economen de afbraakcurve alsnog nieuw leven in te blazen en en passant de klimaatdoelen overeind te houden (zie brief link). Hun boodschap: zonder goedkoop gas gaat de basisindustrie het hier sowieso niet redden, dus ga voor de afbraakcurve en geef het geld voor fossiele subsidies liever aan klimaatbeleid en de economie van de toekomst uit. Echt gehoord werden ze overigens niet. Maar dat kan ook komen omdat de eerder aanbevelingen van 31 internationale gedragsexperts nog niet waren overgenomen (zie link). Nu snap ik ook wel dat het voor de politiek bijna ondoenlijk is om langs de afbraakcurve glijdend bewust banen te laten verdwijnen. Hoewel....., we hebben toch banen in overvloed en de skills van de medewerkers van verdwijnende bedrijven komen toch ook zeer goed van pas zou je zeggen. En die strategische autonomie dan...ja die is belangrijk en die heeft - zou ik zeggen - alleen kans van slagen als we het aandurven die op Europees niveau in te vullen. Of zoals de 13 economen het zeggen: "in Spanje leveren zonnepanelen (nu eenmaal) tweemaal zoveel stroom op als in Nederland".
Actieagenda industrie en omwonenden
Denk dat je sowieso wat zuinig moet zijn met trots, maar het overkomt me niet iedere dag dat ik trots ben op wat ik collega's wat van een afstandje zie presteren. Laatst had ik dat gevoel dus wel, tijdens een prachtig gesprek dat ik voor heb gezeten tussen expertgroep, omwonenden, onderzoeksconsortium en IenW rondom de onderzoekvoorstellen horend bij de Actieagenda Industrie en Omwonenden. Na telkens een korte introductie op een onderzoeksvoorstel kregen leden van de expertgroep met daarbij oa een toxicoloog, (een oude bekende) milieuchemicus, kinderarts, communicatiedeskundige, advocaat en klimaatwetenschapper gelegenheid kritisch te reflecteren waarna ook de omwonenden aan de beurt waren. Wat de collega's dus heel goed deden was luisteren en de inbrengers ook echt het gevoel geven gehoord te zijn. Dit door delen van vragen te herhalen, kennis van zaken uit te stralen, mee te bewegen en - ook belangrijk - door zelf eerder op bedrijventerreinen te hebben rondgelopen. De onderzoeken betreffen vooral kennissynthese van reeds beschikbaar weten. Dat heeft zo zijn beperkingen hetgeen ook transparant werd benadrukt. Deze aanpak scoort in ieder geval high score op procedurele rechtvaardigheid. De pudding zit hem uiteindelijk natuurlijk in daadwerkelijke emissiereductie en gezondheidswinst voor omwonenden. En hopelijk ook in blije omwonenden. En omdat nul-risico niet bestaat, hoort bij dat laatste natuurlijk ook iets van acceptatie van de restrisico's en dat valt begrijpelijkerwijs niet mee als het om gezondheid gaat. Al tijdens een Kenniskamer in 2018 betoogde RIVM dat een goede aanpak het begrip voor elkaar doet toenemen, maar dat als het persoonlijk belang geschaad wordt, dat altijd een effect zal hebben op de geloofwaardigheid.
Over Water - strategisch gesprek DGWB
Laatst voor de collega's van DGWB een strategisch gesprek begeleid over het signalenrapport van de SER over sociaal-economische keuzes rond water (zie link). Hiertoe kon ik ook het eerder beblogde NSOB-rapport over strategische gesprekken benutten (zie link). Twee SER-collega's presenteerden eerst het rapport. Vervolgens hebben we in een deep listening setting drie van de vijf SER-keuzes onder de loep genomen aan de hand van citaten uit het bijbehorende verdiepingsrapport:
- Prioritering van watergebruik: "De verdringingsreeks geldt alleen voor noodgevallen en alleen voor een korte periode op een afgebakende plek. Daarmee kan de verdringingsreeks geen oplossing zijn voor een verdelingsvraagstuk dat in de toekomst niet meer uitsluitend in de ‘traditionele’ droge zomermaanden speelt en meer structureel van aard wordt. Er ligt daarom een opgave in het zoeken naar maatregelen die zoetwatertekorten zoveel mogelijk voorkomen (in samenhang met maatregelen tegen wateroverlast) en naar een aanpak die een structurele, rechtvaardige prioritering van het watergebruik biedt."
- De waarde van water: "Hoe kan water beter worden gewaardeerd met het oog op een betere omgang met water? Alleen prijsprikkels zullen niet zonder meer effect hebben op de omgang met water, waardoor het noodzakelijk is om ook andere oplossingsrichtingen en flankerend beleid te verkennen. Denk daarbij aan communicatie, bewustwording, wetgeving, ruimtelijke instrumenten en stimulering."
- Het dragen van risico's: "Het vraagstuk laat zien dat keuzes nodig zijn om te komen tot een effectieve en rechtvaardige verdeling van de kosten en risico’s van waterschade. De Wet tegemoetkoming schade bij rampen (Wts) is in het najaar van 2024 geëvalueerd. De conclusie van de onderzoekers is dat de Wts niet toekomstbestendig is. Er worden twee mogelijkheden voor verbetering genoemd: het herzien van de Wts (onder andere door oorzaken van en schadevormen door zoetwateroverstromingen uit te breiden) of om de Wts te vervangen door een publiek-private verzekering (waarvan wordt aangegeven dat dit alleen werkt indien het gaat om een verplichte verzekering)."
Dat leverde een mooie oogst op die de strategiecollega's van DGWB nu aan hun DT gaan voorleggen voor verdere doordenking. De deelnemers deden meermaals de oproep vooral ook van het buitenland te leren (zie ook leren van Vlaanderen link). Dat gaf mij de gelegenheid mijn H2O-artikel over Australische lessen voor de Nederlandse zoetwatervoorziening nog eens in de groep gooien. En dat doe ik nu weer (zie link).