Polarisatie te lijf gaan met actieve tolerantie

Zoals eerder geschreven bespreekt Pinguïn Fred komende donderdag de essaybundel Polarisatie en perspectief. De bundel is zeer de moeite waard en hangt voor mij ergens tussen de vier en de vijf ballen. De bijdragen van Andreas Kinneging en Femke E. Bakker zetten mij het meest aan tot denken. En dat is toch de bedoeling van zo'n bundel.

Kinneging is inmiddels zovaak gecancelled dat die als het ware weer terugkomt. Hij vindt de voornaamste oorzaak van polarisatie in individualistisch liberalisme. Waar het klassiek politiek liberalisme betrekking heeft op vrijheid ten opzichte van de staat, gaat het bij het moderne individualistsch liberalisme om vrijheid ten opzichte van andere individuen en gemeenschappen. Dat is wat Kinneging betreft volledig uit de hand geëscaleerd. Een situatie waarin inclusiviteit het hoogste gebod is, waartoe iedereen gelijkelijk toegang moet kunnen krijgen tot elk verband. Het vaak in één ademgenoemde diversiteit ziet vervolgens toe op een maatschappij waarin alle gemeenschappen divers moeten zijn; dat wil zeggen bestaan uit individuen die in een pluralistische samenleving deel zouden uitmaken van verschillende gemeenschappen. Dit terwijl gemeenschap per definitie gebaseerd is op gemeenschappelijkheid. Het individualistisch liberalisme ondermijnt volgens Kinneging zo alle gemeenschappen in de maatschappij. Het resultaat aldus Kinneging is dus niet vrijheid, maar atomisering, vereenzaming, onzekerheid en anomie. En dat is problematisch want totalitarisme wordt volgens Hannah Arendt mogelijk en waarschijnlijk als de maatschappij geatomiseerd is. 

Het betoog van Bakker sluit hier in zekere zin bij aan. Ook zij gaat in op het belang van groeps/gemeenschapsvorming. Dat de sociale identiteit in een groep bijdraagt aan het gevoel veilig te zijn, het gevoel een plek te weten onder gelijken en begrepen te worden. Zij geeft aan dat individualisering ons zoveel keuzevrijheid geeft dat we soms niet meer goed weten bij wie we nu willen en kunnen horen. Hier zou Kinneging het mee eens kunnen zijn. Zij echter te kiezen voor een actieve aanpak en zet in op het ontwikkelen van actieve tolerantie om affectieve polarisatie tegen te gaan. Om wat citaten van andere essay-auteurs te gebruiken: 'Tolerantie is nu  te vaak een dunlaagje vernis van knarsetanden gedogen'. 'De identiteit van de ander als bron zien van zijn morele degeneratie, domheid, krankzinnigheid of slechtheid.' Dit brengt ons in een 'neerwaartsespiraal van woede en verdeeldheid.' Weer terug naar Bakker: 'Tolerantie blijft bij veel mensen te veel hangen in een filosofisch idee dat nauwelijks impact heeft op gedrag. Polarisatie en intolerantie bestaan volgens Bakker omdat mensen, of het nu bewust is of niet, weigeren op hun eigen psychologische mechanismes, triggers en reacties te reflecteren. En daar ligt de kern van het probleem, dat we met ons hoofd denken iets te kunnen aanvaarden, terwijl het gevoel ons iets anders vertelt. Ten diepste emotioneel kunnen accepteren dat anderen anders zijn en anders denken dan jij blijkt voor veel mensen een brug te ver. Zelfs als we cognitief de waarde van tolerant met elkaar omgaan begrijpen, kan dat rationele inzicht lang niet altijd de gevoelens van onveiligheid wegnemen. Er is daarom meer aandacht voor de regulering van emoties nodig.' 

En daar schiet volgens Bakker meditatie te hulp om na enig oefenen waarachtig beter te worden in het tolereren van anderen. Dit kan door invulling te geven aan het principe dat Martha Nussbaum van her-categoriseren noemt waarbij een gemeenschappelijke deler wordt benoemd die gepolariseerde groepen samen brengt. Bijvoorbeeld de deler dat alle levende wezens een verlangen delen om een goed, veilig en gelukkig leven te leiden. Meditatie vraagt ons dit te erkennen en om niet mee te deinen op de gevoelsstroom die door polarisatie wordt aangewakkerd. Om door meditatie niet meer meteen emotioneel te reageren op voorvallen, op acties van anderen en zelfs op onze eigen gedachten. De eerste resultaten suggeren dat particpanten zich meer verbonden met anderen gaan voelen. 

Misschien niet echt van nature mijn ding, maar wellicht moet ik er toch eens voor gaan. Mandela, Gandhi, Marten Luther King maar dichterbij huis bijvoorbeeld ook onze voormalig Minister Schultz  van Haegen gingen me voor.   

Lichtpuntjes in een zwarte lucht

Nou, nou van die Amerikaanse verkiezingsuitslag ben ik toch wel een paar dagen goed chagrijnig geweest. Meestal ben ik vrij goed in naïef optimisme, maar in tijden van een naderende autocratie kreeg ik dat deze keer toch echt even niet voor elkaar. Het was voor mij misschien wel zo als een Amerikaanse vrouw haar verwachtingen van de post-verkiezingsspeech voor Kamela verwoordde: “Ik hoop dat ze zegt dat alles goed komt”. Behoefte aan troost of zoals het bij het afscheid van Onno van Sandick vorige week werd genoemd actieve hoop. Gelukkig is die troost of actieve hoop volop te onderscheiden:

• Ondanks het feit dat sociale media voorsorteren op een feitenvrije toekomst heeft een ruime meerderheid van de jonge Amerikanen tegen Trump gestemd;
• Heb deze week een enorme hoeveel bittergarnituur gegeten;
• We hebben bij BIT zes nieuwe enthousiaste en optimistische studenten aangenomen;
• We gaan als BIT een samenwerking starten met de Provincie Overijssel rondom klimaatadapatatie en biodiversiteit op bedrijventerreinen. 

Podcast staat online!

Had hem al even aangekondigd (zie blog) maar nu is het dan zo ver.....Tijdens de Dag van het Gedrag zijn de eerste drie jubileum-podcasts ter gelegenheid van 10 jaar samenwerkende gedragteams online gegaan. Waaronder die met mij (luister link). Maar dat is nog niet alles.....het BIT IenW gehalte is hoog, want oud-BITters Odette van  de Riet en Suzanne Pietersma treden ook op (luister link) en last but not least is er ook een podcast over de onderbenutting van sociale voorzieningen (luister link). Genoeg te beluisteren dus. Ondertussen probeer ik de moed op te bouwen om mijn eigen bijdrage terug te luisteren :-). Mijn vrouw heeft al een pikante, maar echt oprechte verspreking opgespoord. 

Dag van het Gedrag: kloofdichting a la SCP

Dinsdag was de Dag van het Gedrag. Wederom een prachtige editie van de Hoge Mis Ter Bervordering van de Gedragologie. De openingskeynote was van SCP-directeur Karen van Oudenhoven-van der Zee  die dit weekend ook in de Volkskrant van zich liet horen (link). Haar verhaal tijdens de DvhG over hoe we als overheid beter kunnen anticperen op veranderende behoeften en maatschappelijke ontwikkelingen en hoe we het vertrouwen in de overheid weer kunnen herstellen. Dat was een goed verhaal waarin zij twee modellen slim combineerde. Het eerste model heb je vast al eens op een cursus gehad: De Roos van Leary (zie figuur) waarbij het idee is dat als we als overheid ons rechtsboven gaan ophouden: leidend & helpend, we burgers van linksonder (opstandig & teruggetrokken), naar rechtsonder (meewerkend & volgend) weten te bewegen.  Het tweede model kende ik nog niet, het betreft het stereotypemodel van Fiske (zie figuur). Dat gebruikte Karen vooral om participatierajecten met mensen linksonder en linksboven vorm te geven. En inderdaad zoals zijzelf in haar key note ook al refereerde aan de uitspraak van Kurt Lewin "Er is niets zo praktisch als een goede theorie". Of we hier ook echt kloofdichting mee bereiken is natuurlijk nog wel de vraag. Sociale media en populistische stromingen zouden er zomaar in kunnen slagen om mensen in het model van Leary opstandig linksonder te houden, ook  als de overheid zich richting leidend en helpend weet te begeven. En als we dan ook nog even zwartkijken naar het model van Fiske. Nu dan is het best bijzonder te noemen dat diezelfde sociale media en stromingen er niet alleen in slagen bepaalde bevolkingsgroepen links onder te houden, maar deels zelfs rechtsonder. 

Nationaal Klimaatplatform: mobiliteitsarmoede

Omdat ik in januari de afsluiting ga verzorgen van een symposium over mobliteitsarmoede, kwam dit webinar van het Nationaal Klimaatplatform als geroepen (zie terugkijklink). Aanleiding was de publicatie van een NIBUD-rapport (zie link) dat in opdracht van de Mobiliteitsalliantie is geschreven. Best een goed idee om dit aan het NIBUD te vragen, want daar zijn ze thuis in het rekenen aan moeilijk te operationaliseren begrippen als 'betaabaarheid'. Voor twee mobiliteitspaketten is de betaalbaarheid doorgerekend voor inkomensgroepen zoals  één /twee verdieners met/zonder twee of drie kinderen, minimum, modaal en anderhalf keer modaal. Het eerste mobiliteitspakket is het minimale pakket van 50-60 km per maand voor doktersbezoek, familiebezoek en essentiele boodschappen. Dat zou - zo berekende NIBUD - voor alle bestudeerde inkomensgroepen en gezinssamenstellingen  betaalbaar moeten zijn mits betrokkenen 'goed met geld omgaan', alle inkomensondersteuning aanvragen waar ze recht op hebben (tja dat blijk vaak niet op te gaan, zie blog) en weinig onvermijdbare persoonlijke uitgaven hebben (leningen, kosten ivm chronische ziekten enz). Het tweede pakket is een gemiddeld vervoerspakket inclusief een vakantie naar Frankrijk/Duitsland en wat meer km's voor het woon-werkverkeer. Dat gemiddelde pakket blijkt niet betaalbaar voor paren met of zonder kinderen met minimum en modale inkomens. Nu maakt de wijze van berekenen waarbij de mobiliteitsbehoefte toeneemt met inkomen het statistisch moeilijk te vermijden dat een deel van de mensen het gemiddelde niet kan betalen. Dat hoeft het probleem overigens niet per se minder te maken. Hoe dan ook een mooi webinar waar bij nog een paar dingen opvielen: 

• De Mobiliteitsalliantie zet in op (1) goede prijsinfo; (2) reiskostenvergoedingen; (3) nabijheid creeëren; 
• De spreker vanuit de NS maakte er geen geheim van dat het haar met name ging om het buiten de spits gevuld krijgen van de treinen. Dat is niet per se hetzelfde als doelgericht sturen op het reduceren van mobiliteitsarmoede;
• Voor de minima is de auto nauwelijks een oplossing. Maar 12% heeft er één.
• De combinatie OV en fiets blijft goedkoper dan de combinatie auto en fiets;
• 20-25% van de NL werknemers krijgt geen (gedeeltelijke) reiskostenvergoeding;
• Het woord carpoolen is niet gevallen;
• Alleen bij de slotvraag ging het even over de relatie tussen mobiliteitsarmoede en klimaat;
• De gemeente Utrecht heeft 1000 fietsen beschikbaar gesteld à 30 euro. 

Pinguin Fred leest Polarisatie en Perspectief

Misschien niet helemaal toevallig lezen we als Pinguin Fred in de maand van de Amerikaanse verkiezingen de essay bundel Polarisatie en perspectief. Laveren tussen lastige vraagstukken en lange tenen. In de bundel oa ook essays over de positieve kanten van polarisatie, vooroordelen en ook over tolerantie als antigif. Ben nog niet zover in de bundel, maar gelukkig gaat het eerder beblogde boek Mistakes were made (but not by me) (zie link) hier deels ook al op in. Het hoofdstuk over vooroordelen is ook zeer de moeite waard. Vooroordelen hebben we allemaal, vandaar ook dat de toegangsdeur "Geen vooroordelen" op slot zit in het het Tolerantie Museum in Los Angeles. Vooroordelen hebben ook zo hun voordeel; cognitieve psychologen beschrijven die als volgt "energiebesparende short cuts die het mogelijke maken efficiente besluiten te nemen op basis van eerdere ervaringen". Het grote nadeel van vooroordelen is dan weer dat ze als ze over andere groepen mensen gaan (vb democraten of republikeinen) we stelselmatig de spreiding tussen groepen overschatten en de spreiding binnen groepen onderschatten. Een ook niet onbelangrijk....typisch aan vooroordelen is dat als je ze eenmaal hebt ze zich heel moeilijk laten corrigeren door rede, nieuwe ervaringen en tegenbewijs. Sterker nog het energiebesparende voordeel van vooroordelen gaat zo weer verloren aan de mentale energie die mensen gebruiken om hun vooroordeel maar niet aan te hoeven passen. Dat gebeurt vaak door tegenbewijs als de uitzondering op de regel te beschouwing. Zo van: "Ik heb een hekel aan groep X, maar dat geldt (daar binnen) niet voor persoon Y". Nu goed, maar even afwachten of de Amerikaanse kiezer voldoende wijsheid maar vooral voldoende tolerantie kan opbrengen opdat de National Guard in de kazernes kan blijven klaverjassen. Aanschuiven bij Pinguin Fred kan ook als je het boek over Polarsatie niet gelezen hebt. Laat me even weten als je er online bij wilt zijn op 28 nov (1600-1700 uur).  

Ramp in Spanje: verticaal evacueren revisited

Heftig allemaal hoor die overstromingen in mijn geliefde Spanje. Volgens ABC Australia en de BBC zijn flink wat mensen onderweg naar huis in hun auto verdronken en zo ook in parkeergarages bij een poging hun auto in veiligheid te brengen. Dit is een fenomeen dat elders in de wereld ook gezien wordt. Uit onderzoek ten tijde van de winteroverstromingen van 2013 in de UK bleek dat vooral mannen de waterbestendigheid van hun auto overschatten. Dat zal vrees ik in machismologisch Spanje niet veel anders zijn. Dit ondanks guitige instructiefilmpjes van de Guardia Civil (zie still). In 2013 organiseerde ik half in de nacht een online seminar voor onze Australische samenwerkingspartners over het proefschift van Bas Koolen (HKW lijn in water en sinds kort ook deeltijdhoogleraar aan de UvA). In zijn proefschrift (zie link) liet hij oa zien dat het vaak een beter idee is aan verticale evacuatie te doen (naar omhoog) dan aan preventieve evacuatie (naar opzij > het gebied uit). Voor preventieve evacuatie is vaak geen tijd meer en de evacuatieplannen die er liggen gaan vaak wat te optimistisch uit van een soepel proces waarin iedereen doet wat is afgesproken. Verticaal dus. We kunnen wel blasé doen over een noodpakket op zolder, maar het is dus eigenlijk best een heel goed idee. Daarom is het ook zo mooi dat BIT vanuit het plan van aanpak Waterbewust gedrag samen met DGWB werkt aan ook een gedragsaanpak voor waterveiligheid.