Strategie: Title boosting unlimited

Van mijn tijd bij de Murray-Darling River Basin Authority wist ik mij nog te herinneren dat ondanks de amicale omgang op de werkvloer de grote van je titel er wel degelijk toe doet in Australië. Daar iedereen met twee medewerkers zich daar executive director mag noemen zat de overzijde van de tafel dan ook vol met directeuren en acting DGs. Aan de NL zijde zat het met de voorzitter van de delegatie wel snor, maar ik wilde zelf graag ook even aan title boosting doen, al is het alleen maar om de KIS-strategen wat te zieken.

Kennis: Veldbezoek in Zuid-Oost Queensland

Dinsdag was het tijd voor een welverdiend veldbezoek in het hinterland van Brisbane. Dat bracht ons naar de Wivenhoe Dam - grootste stuwmeer in de regio- en naar de Bundamba recycled water plant - waar rioolwater wordt gereinigd tot drinkwater. De Wivenhoe Dam wordt zowel gebruikt voor wateropslag in tijden van watertekort of - daarboven op- als wateropslag als maatregel om overstroming te voorkomen. Bij de overstromingen van 2011 zat de dam overvol en moesten de beheerders water laten weglopen met onnodige overstromingen tot gevolg. Althans dat vindt een flink aantal bewoners die een rechtzaak tegen de staat heeft aangespannen. Altijd goed om de zaken ook eens in het echt te zien. De recycled water plant is echt State of the Art en wordt tot schaamte van de beheerder niet gebruikt, omdat het na microfiltratie, reversed osmose en UV/waterstofperoxide- behandeling meer dan schone water als poepwater geframed is en de politiek niet door wilde zetten. Nu wordt het ultraschone water via een kilometers lange pijp in het stuwmeer gepompt waar het weer kan mengen met vogelpoep, kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

Kennis: Samenwerking met Queensland

Maandag was het zo ver.....de gesprekken met Queensland over mogelijke samenwerking op het gebied van waterextremen (watertekort en overstromingen zeg maar). De verkennende fase van die samenwerking duurt al frustrerend lang nl zo'n twee jaar. Naast de afstand helpt het ook niet dat er in Queensland verkiezingen zijn geweest met een bijbehorende radicale departementale herindeling. Water is nu over vijf departementen verdeeld. Dat is al lastig genoeg, maar wat ook niet helpt is dat de veel van de contactpersonen van het eerste uur ontslagen zijn of elders zijn gaan werken. We startten dus min of meer met een schone lei. Dat nam niet weg dat de sfeer erg goed was en dat we elkaar al snel op inhoud vonden. Tussen nu en september wanneer het River Symposium in Brisbane plaatsvindt waar bij ook veel NL bedrijven aanwezig zijn wordt in QLD-NL duo's de mogelijkheden voor samenwerking concreet gemaakt voor zes onderwerpen: (1) Data & information hamonisation - Deals with the challenge of governments to combine data and informations of different origins (other public authorities, private businesses, NGO's) and different formats for water management and crisis management; (2) Water sensitive cities & urban drainage management - concerns approaches to further developed our cities towards climate proof cities (link met IE2013!); (3) Levee assessment - deals with exchanging practices in the regular assessment of levees and the application of new monitoring techniques (e.g. sensors) in doing these assessments; (4) Calamities & evacuation: Coordination of volunteer action, the use of social media, and creating public awareness (link met Energieke Samenleving); (5) Combined flood -drought risk modelling & management - concerns optimising water management to accomodate both types of water extremes (e.g dam management, water retention, water level management in Lake Ijsslmeer) and (6) Delivering integrated projects and communication around these projects - Deals with sharing approaches on how to obtain synergy in water projects by combining the water objective (flood protection of drought abatemeny) with other objecitives (e.g. transport, water quality, improved ecology). Als eerste echte product van de samenwerking bereiden de duo's non-papers voor die als basis dienen voor het tweede product namelijk een side-event rond het River Symposium. Onze zogenoemde gouden driehoek van bedrijfsleven, kennisinstituten en overheid gaat er in Queensland nog niet als van zelf in. In Queensland lijkt men dat liever gescheiden te houden in government to government en business to business samenwerking.

Gelezen: BMW experimenteert al op de openbare weg met chauffeurloze auto

Deze week in The Australian een artikel over de zelfsturende of chauffeurloze auto. Net als in de microloftprijsvraag in New York hebben ze in Duitsland de wet- en regelgeving even gelaten voor wat die is om innovatie mogelijk te maken. De enige voorwaarde van de Duitse overheid was dat er een chauffeur aan boord was voor het geval het zelfsturende van de auto niet geheel uit de verf zou komen. Dat bleek niet nodig al helpt zo'n reserve chauffeur natuurlijk wel om te voorkomen dat andere automobilisten van schrik de vangrail in rijden bij het zien van een lege bestuurdersstoel. Wellicht wat Duitsers naar de Innovatie-Estafette halen om te horen hoe BMW en de Duitse overheid dit samen hebben opgepakt? De foto heeft niets met BMW te maken, maar vormt een indruk van CBD (Central Business District) Brisbane waar weinig oud en veel nieuw soms best wel charmant naast elkaar staan.

Kennis: TNO-IenM bijeenkomst over vraagsturing

Donderdag verzamelde zich in flinke groep TNO'ers en een wat schril afstekende groep IenM' ers zich in de Koepelzaal om elkaar beter te leren kennen en om verbeteracties af te spreken rondom de samenwerking in de zogenoemde Vraaggestuurde Programma's. Vooraf had IenM heel wat te klagen maar als bijna de helft van de IenM deelnemers dan op het laatste moment niet op komt dagen is enige bescheidenheid en introspectie wel op zijn plaats. Hoe dan ook het was een leerzame bijeenkomst. Ik heb in ieder geval geleerd dat er verschillende beelden blijven bestaan over wat de term 'vraaggestuurd' in Vraaggestuurde Programma's betekent of zou moeten betekenen. Is IenM nu opdrachgever waaree overeenstemming moet worden bereikt over de invulling van het Vraaggestuude Programma of is IenM slechts een van de inspiratoren. Ook binnen TNO lijkt hier onderscheid te zijn tussen de rekkelijken en de preciezen. Dit onderwerp en daarnaast het afspreken van een vraagsturingsjaarcyclus inclusief koppelgesprekken zou wat mij betreft in ieder geval terug moeten komen in een nog te beleggen directeurenoverleg. Bemoedigend is dat er in ieder geval consensus is over de noodzaak meer contact met elkaar te hebben zowel bij de start van een onderzoek, als tijdens het onderzoek, als rond de fase van de kennisdisseminatie. Aan IenM zijde is daar continuïteit in de bezetting voor nodig of minimaal een goede overdracht bij personele wisseling. Het is natuurlijk uitermate frustrerend voor TNO-onderzoekers om bij aanvang van een EU-project een inzet met IenM af te spreken om ondanks tussentijds contact 3-4 jaar later niemand meer te vinden die op de uitkomsten zit te wachten. Kansrijk is het idee om te gaan experimenteren met light vormen van kennisdisseminatie als het KiM-model van Kennis aan Tafel. O ja en over de TNO-inzet tbv de Community of Knowledge Duurzame Mobiliteit niets dan lof.

Kennis: Tweede bijeenkomst Community of Knowledge Duurzame Mobiliteit

Dinsdagochtend in een veel te warme kamer was het dan zover; volle bak, enthousiaste onderzoekers, veel energie en een nieuw lid (ECN). In het slotrondje was men dan ook unaniem enthousiast bij de gedachte hier mee door te gaan. Maar het was niet alleen maar feest. Zoals in het eerder in deze blog besproken boek over kenniscocreatie al staat aangegeven...het hoort moeizaam te gaan. Het moeizame vraagpunt waarmee we aan het eind van de bijeenkomst bleven zitten is of de eerder geformuleerde doelen voor een Community of Knowledge wel passen bij de praktijk van de opdrachtgevers bij DGMI en DGB. Waar de SKIA en de community zich richten op strategische lange/middellange termijnvragen is de praktijk van alle dag dat de beleidsmedewerkers -ingegeven door de politieke actualiteit - louter denken in korte termijnvragen. Toch kostte het de aanwezige onderzoekers weinig moeite relevante lange termijnvragen te formuleren. Die komen dan natuurlijk wel voort uit aanbod en vooralsnog niet uit een gepercipieerde vraag vanuit beleid. Het gaat o.a. om de volgende vragen: (1) Welk beleid werkt? Hoe werken de verschillende beleidsinstrumenten op elkaar in bijvoorbeeld ETS, normstelling voertuigen en normstelling brandstoffen; (2) Hoe komen we tot nul emissie in de steden?; (3) Behoefte aan monitoringsinstrument om te zien of je beleid werkt en of de gewenste transitie volgens de verwachte snelheid verloopt op dat je bij beleid er een schepje bovenop kan doen als het dreigt verkeerd te gaan; (4) Met welk beleid lok je innovatie uit. We denken dat strenge normstelling als van zelf innovatie uitlokt, maar is dat wel altijd zo?; (5) Hoe zit het individuele keuze proces van burgers in elkaar, hoe ontwikkelt het gedrag en hoe is dat te sturen?

Wellicht liggen er kansen op op weg naar Horizon 2020 te bezien welke van de door de onderzoekers geformuleerde lange termijnvragen in al dan niet aangescherpte vorm ook kapitaalkrachtige kennisvragen vanuit beleid kunnen zijn en onder een Europese vlag opgepakt kunnen worden. Probleem daarbij is dan weer dat de TNO-deelnemer vanuit zijn ervaring wist aan te geven dat de EU-cie voor het thema Green Transport zich exclusief op voertuigtechniek richt en niet op voor IenM interessante vragen op het gebied van gedrag en ruimtelijk ordening. Met een beetje geluk is er nog tijd om deze zomer de EU-cie uit te leggen dat antwoorden op deze categorieën vragen nodig zijn om in aanvulling op EU wet- en regelgeving effectief nationaal beleid te voeren.

Kennis: Deze zomer onderzoeksstage bij RIVM

Gisteren met Marcel van Raay en Loek Stokx tot een (voorlopige) invulling te komen van mijn mini-onderzoeksstage bij RIVM. Het idee is een dag of vijf bij RIVM te zitten en aan de hand van interviews met o.a. de Chief Scientific Officers ideeën op te doen voor (of en) hoe opdrachtgevers te betrekken bij de invulling van het Strategisch Onderzoek RIVM (SOR) 2015-2018 dat zich richt op het toekomstproof maken/houden van de RIVM-kennisbasis. Belangrijk is in ieder geval veel oog voor verwachtingsmanagement te hebben. Is er sprake van een dialoog met de opdrachtgever of is er echt sprake van inspraak? Als het om inspraak gaat moet je namelijk wel laten zien dat je er wat meegedaan heb. Ook goed om dan gelijk even stil te staan bij hoe de SKIAs van de verschillende opdrachtgevende departementen (VWS, SZW, IenM) hierbij een rol kunnen spelen. Een deel van de oplossing kan wellicht al zitten op welk abstractieniveau je het gesprek voert. Als je praat op het niveau van (individuele) projecten dan is de neiging bij de opdrachtgever wellicht al snel om het onderscheid in korte- en lange termijn te vergeten en dan wil die alleen nog maar gaan voor korte termijn projecten waar het SOR dan weer niet voor bedoeld is. Op het niveau van thema's of grote lijnen is het risico wellicht wat kleiner. Hoewel natuurlijk veel te ambitieus wil ik als het even kan ook op zoek naar best practices bij andere kennisinstituten of departementen. Misschien kan ik via Onno een uitvraag doen in het Rijksstrategieberaad

Gelezen: Kenniscocreatie - naar productieve samenwerking tussen wetenschappers en beleidsmakers

Van Ymkje de Boer kreeg ik een exemplaar van dit nuttige boekje over kenniscocreatie. Het boekje bevat de gepopulariseerde resultaten van het NWO / Kennis voor Klimaat project INSPIRATOR. Het bevat een nuttige reeks criteria en succesfactoren voor succesvolle cocreatie en roept op tot actiegericht onderzoek in kenniscocreatieprojecten. Laat dat niet tot dovemansoren gericht zijn. Het lijkt mij geen gek idee de auteurs te vragen hier een IenM masterclass over te geven voor de beleidsdirecties en de huisinstituten.

Kennis: Impressie van de interdepartementale kennismarkt

Ook dit jaar werden we weer veroordeeld tot een reeks Pecha Kucha's (presentaties van 10 dia's in precies 200 seconden). Dat houdt er dan wel lekker de vaart in, maar voor effectieve informatie-overdracht is het toch net wat te gekunsteld. Collega Onno van Sandick zat zijn workshop over duurzame ontwikkeling met ontspanning en verve voor. Nog leuk nagepraat met Krijn van Beek (VenJ) die zeer gecharmeerd was van onze aanpak met www.padlet.com en met Frans Beijaard van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum die vertelde over hun aanpak met gecentraliseerde professionele uitbesteding.

Kennis: Landingsbijeenkomst Duurzame Bereikbaarheid Randstad - Duurzame mobiliteit

Goedgevulde zaal op de vrijdagochtend met sterke inbreng van zowel Bert van Wee (TuD) als Sjoerd Bakker (TuD). Wat highlights van uitspraken van de inleiders, maar dan in mijn eigen woorden: (1) we het bij CO2-emissiereductie voor 3/4 of meer van de techniek hebben; (2) veel beleidmakers draaien aan een knop en zijn gewend alleen naar directe effecten te kijken (en vergeten dan naar de secundaire effecten te kijken; (3). (Europese) regelgeving is en blijft het belangrijkste instrument om zuinige auto's af te dwingen. Met convenanten schieten we niets op; het snelwegennet is zo goed als af! Het gaat nu om het beheren van bestaande infrastructuur; en (4) al 30 jaar zeggen we dat er over 30 jaar op waterstof rijden.

KIS-werk: Vooruitblik

(1) Voorbespreking Australie-missie bij Buitenlandse Zaken;
(2) Community of Knowledge Duurzame Mobiliteit;
(3) Oprichtingsvergadering interne Community of Knowledge Energieke Samenleving;
(4) Conference call Nederlandse Ambassade in Canberra over Australie-missie
(5) Werksessie TNO-IenM over (verbetering) vraagsturing
(6) Faciliteren DGRW-sessie om te komen tot standpunt over organisatie Deltaprogramma na 2014

Kennis: Convenantenonderzoek bij de inspectie

Dinsdag op bezoek bij de inspectie om de tussenstand te vernemen van het onderzoek naar de effectiviteit van convenanten dat loopt vanuit het SKIA-thema Energieke Samenleving. Sowieso goed om weer eens wat nauwer samen te werken met de collega's van de inspectie. Onderzoeker Rob van de Peppel directeur van I&O research en gepromoveerd op handhaving en convenanten (oa. glastuinbouw) ging er eens goed voor zitten. Wat opvallende zaken: (1) Bedrijven vonden de inspectiedruk in de periode voor het convenant al laag (er valt dus niet veel te besparen voor bedrijven zou je zeggen, maar ....); (2) Kosten voor totstandkoming van een convenant worden door bedrijven niet als hoog ervaren; (3) Deelnemende bedrijven denken niet in pakkans maar in imago en kwaliteit; (4) Voor de inspectie zit de winst vooral in verhoogde effeciviteit per ingezette fte; (5) Er bestaat een hardnekkig beeld van systeemhandhaving als papieren tijger terwijl er als het goed is tijdens de inspectie (maar dat is niet altijd zo) ook naar de werkelijkheid achter het papier wordt gekeken. De tussentijdse aanbevelingen zijn o.a.: (1) maak als inspectie de voordelen van een convenant meer zichtbaar; (2) waardeer de status van convenanten op; (3) betrek andere inspecties bij het afsluiten van convenanten; en (4) betrek bedrijven meer bij het maken van nieuwe wetgeving.

Kennis: Feuilleton over Van Vollenhoven-bier

Al eerder berichtte ik over hoe ik op de Cursus Scenario-planning op een onverwachte link met mijn familiegeschiedenis stuitte. Gisteren nam mijn broer wat oude foto's mee. Op de foto uit ongeveer 1935 hieronder een versierde auto met Van Vollenhovenreclame. Achter het stuur mijn Opa en naast de auto mijn Oom die ik zondag weer in Australie hoop te bezoeken.

Gelezen: Balkenende bedenkt hoe Rotterdam voorop blijft lopen

Dit weekend een promo-bijlage over Rotterdam in de krant met daarin een two-pager van Jan Peter Balkenende over innovatie. Hij introduceert daarin het tot creativiteit leidende spanningsveld van vier oxymorons:

Sustainable Growth: spanning tussen houdbaarheid en groei en het denken in combinaties van maatschappelijke en economische waarde;

Reflective action: het combineren van denken en doen;

Collective responsibility: collectief draagvlak en individuele verantwoordelijkheid;

Bottom-up strategy: zoektocht naar de juiste spanning tussen het ongeleide van bottom-up strategy en het doelgerichte van strategieontwikkeling.

De reflective action en de bottom-up strategy werken bij mij het meest creativiteitsverhogend. Bij reflective action denk ik aan Duurzaam Doen en aan de oproep Arnoud Leerling aan KIS om meer te werken vanuit een 'just do it'-mentaliteit. Door te werken met pilots, experimenten en proeftuinen en daarbij vooral ook te monitoren zodat je borgt te leren van het doen. Balkenende verwijst ook nog naar een boek over de zogenoemde frontlijnsturing van Pieter Tops en Caspar Hartman over de voordelen van het handelen, denken en organiseren vanuit het primaire proces van de overheid. Wellicht nog een bron van inspiratie voor de strategievorming 2016-2020.

Bij bottom-up strategie wijst Balkenende op het belang van een combinatie van regie op hoofdlijnen en het faciliteren van lokale initiatieven. Dat klinkt als een overheidsinvulling van het omgaan met de energieke samenleving. Wellicht toevallig wijst Balkenende naar de kluswoningen in Rotterdam waarvan wij de Amsterdamse variant op bezoek hadden in de pitchsessie over leegstand. Voor de Innovatie Estafette 2013 is het naast vulling of hoofdlijnen ook de uitdaging op om weg naar november voldoende nieuwe initiatieven die nog moeten starten of die wij nog moeten ontdekken.

KIS-werk: Vooruitblik (puntsgewijs, best wel saai, echt voor de liefhebber)

(1) Werksessie SKIA's met als doel de programmering van kennisvragen bij kennisinstituten te borgen;
(2) Voorbereidend gesprek over onderhandelingen met Queensland over samenwerking op watergebied;
(3) Voorbereiding Community of Knowledge bijeenkomst duurzame mobiliteit van 18 juni
(4) Voorbereiding overleg SG
(5) Energieke samenleving: Presentatie voorlopige resultaten onderzoek naar convenanten in de handhaving
(6) Vrijdag: Landingsbijeenkomst Duurzame Bereikbaarheid Randstad-thema Duurzame mobiliteit
(7) Interdepartementale kennismarkt

Gelezen: KNAW advies over o.a. wetenschappelijke integriteit

Goed leesbaar advies is met nuchter zienswijzen als 'radicale aanbevelingen zijn onnodig' (om vertrouwen in de wetenschap te bevorderen). De KNAW lijkt echter onnodig onaardig te doen over Kenniskamers met de uitspraak '....te zeer aan het oog onttrokken en te weinig effectief doordat deze geen verankering heeft op hoog niveau in de departementen'. Over effectiviteit en aan het oog onttrokken valt natuurlijk te twisten, maar met die verankering zit het de IenM-kenniskamer wel goed met een SG als voorzitter en vier DG's als leden. De adviezen zijn verder overigens wel relevant voor IenM en sluiten goed aan bij die uit het boek van Wim Derksen. Het risico nemend het advies in eigen richting om te buigen een kleine selectie uit het advies: (1) respecteer wetenschappelijk advies als onafhankelijk en probeer het niet in je eigen richting om te buigen; (2) denk na over wanneer adviezen een peer review te laten ondergaan; (3) heb een visie over wanneer je een publieke kennisinstelling inzet en wanneer een privaat onderzoek- of consultancybureau; (4) in haar rol als adviesvrager en opdrachtgever dient de overheid de onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek te beschermen, de wetenschap de rol van honest broker toe te kennen (...en niet die van advocaat van beleidsmakers).

Gelezen: Prijsvraag voor woningen die niet gebouwd mogen worden

In de NRC van dit weekend goed verscholen in een tweepagina-artikel over microlofts dit geweldige idee van de Burgermeester van New York, Michael Bloomberg. Het idee van een prijsvraag als input voor beleidsvorming is natuurlijk niet zo heel nieuw, maar vragen om het ontwerpen van iets dat verboden is....Ja dat moet natuurlijk wel enorm veel creativiteit uitlokken. Het winnend ontwerp van een verboden microwoning van 32 m2 (40 m2 is het wettelijk minimum in NY) wordt nu in een oplage van 55 in Manhattan met een ontheffing gewoon gebouwd. Dit moet toch te kopieren zijn voor de Innovatie Estafete 2013 zou je zeggen. Noem is wat? "Ontwerp het meest duurzame personenvervoermiddel dat de weg niet op mag en de winnaar mag het toch", "Ontwerp een duurzaam woonconcept waar bij u de wettelijke bouwvoorschriften aan uw laars lapt". Denk vooral even mee, want dit kunnen we natuurlijk niet laten liggen, toch?

Kennis: KNMI legt uit hoe ze aan nieuwe klimaatscenario's werken

Tijdens een lunchlezing heeft Albert Klein Tank uitgelegd hoe KNMI nu bezig is met het maken van de nieuwe klimaatscenario's. Nieuw is vooral het rekening houden met de interactie tussen min of meer extreme weerevents; zoals eerst veel regen gevolg door aanlandige wind zodat er niet gespuid kan worden. Op de proceskant vooral aandacht voor het belang van integratie tussen klimaatscenario's en WLO-scenarios. Hoewel CPB, PBL en KNMI elkaar gevonden lijken te hebben bij het maken van de scenario's voor het Deltaprogramma lijkt dit nog geen gemeengoed te zijn. Heb collega Rob gevraagd hier aandacht aan te geven bij het werk aan de Horizonscans.

KIS: korte impressie van een teamsessie

Met Haagse KIS naar schaapsboerderij en Rijksmuseum. In dit schilderij van Mauve dat in het Rijksmuseum hangt, schaapjes uitbeeldt en tot de Haagse school behoort komt het geheel samen.

Kennis: Energieke samenleving op onverwachte plekken en onverwachte onderwerpen

Het kan jullie niet zijn ontgaan dat ik vorige week de cursus scenario-planning heb gedaan. Cursusleider Jan Nekkers is naast planner ook nog eens amateur-historicus. Hij is met name geïnteresseerd in de straat waar hij woont in Amsterdam - Hoogte Kadijk - en de brouwerij die daar vroeger lag - "De Gekroonde Valk". Een van de bieren die daar gebrouwen werd Vollenhoven Stout is onlangs op initiatief van Jan en zijn mede stichtingleden weer in productie genomen door een kleine brouwerij met het originele recept dat inmiddels in handen was van Heineken en door dat zelfde Heineken gratis ter beschikking is gesteld. Mooi is ook te weten dat dit van Vollenhoven Stout vroeger in de zaak van mijn vader werd verkocht. Ook mooi om te weten is dat ik zaterdag op een feestje een amateurbrouwer uit Den Haag tegenkomt die bezig is geweest met het brouwen van een Indo-tripel en die nu alles wil weten over wat er in van Vollenhoven Stout gaat om inspiratie op te doen zijn eigen bier verder te verbeteren. Die indo-tripel heet trouwens Nimmerzat -dat is een zwarte Indonesische ooievaar die dan ook weer verwijst naar het stadswapen van Den Haag. Je maakt wat mee in die energieke samenleving.