Innovatie: Pinguin Fred al weer op weg naar derde bijeenkomst

Twee weken geleden onder de bezielende leiding van oud-stadsgenoot (Amersfoortjie!!!) Felix Wolf de tweede bijeenkomst van de open inloop IenM non-fictie boekenclub Pinguïn Fred meegemaakt. Die ging over de Kleine Laloux Reinventing Organisations. Voor de liefhebbers hier heb ik eerder een blog aan gewijd (http://kisenmeer.blogspot.com/2017/01/gelezen-de-kleine-en-niet-de-grote.html?spre ). Het werd al snel duidelijk dat niet iedereen te porren was voor het idee om van IenM een vrijgevochte , zelfsturende zogenoemde cyane organisatie te maken. Op 13 juni vanaf 16.30 uur (PLW Ankerpunt B1) gaan we het - gezien de verhuizing - heel toepasselijk boek Wie heeft mijn werkplek gepikt? Profiteren van het nieuwe werken in 14 hacks. Ik heb het boek stiekem al uit, maar voor de andere geinteresseerden een korte intro. De auteurs Floris Vrasdonk en Suze Krijnen hebben een nog al blij-eikelige insteek, maar goed zij verdienen dan ook hun geld met het nieuwe werken. Dat betekent natuurlijk niet dat ze geen punt hebben. Hun oproep is 'omarm het en zet het naar je hand'. In plaats van te verlangen naar vroeger doe je er goed aan een hacker te worden: 'een medewerker die onbedoelde toepassingen vindt van een systeem dat zijn werkgever hem oplegt'. Deze oproep wekte bij mij ruim voldoende opstandigheid op om alle 14 hacks tot mij te nemen en hetgeen mij vervolgens met het heilige voornemen achterliet om er toch zeker zes toe te gaan passen. Nieuwsgierig? Wees welkom de 13e. Niet IenM'ers stuur even een mailtje dan meld ik je aan. 

Innovatie: de combi Snappcar & private lease

Omdat onze auto oud en (metallic) grijs is, en ik Mercedes bij de verhuizing naar Den Haag heb moeten beloven dat we wel een auto boijven houden, ben ik mij aan het voorbereiden op 'de dag dat je wist die zou komen'. De dag dat onze rijdende kliko ermee ophoudt. Private lease is in opkomst en aangenaam ontzorgend. Duidelijk een optie dus. Vanaf (een kleine) €200 in de maand mag je zorgeloos 48 maanden, 10.000 km per jaar in een nieuwe, kleine, zuinige en relatief schone auto rijden. Best aantrekkelijk. Snappcar heeft nu een nieuwe slimme aanpak bedacht waarbij je voor nog minder, nl €99 per maand, 12.000 km per jaar in een kekke Fiat 500 (met stickers) mag rijden met als voorwaarde dat je hem twee dagen per maand verhuurt. Een slimme en charmante aanpak want wie kan nu niet twee dagen per maand zonder z'n eigen auto? Een mooie manier om mensen richting deeleconomie te bewegen. Natuurlijk knaagt er wel wat bij de FAQ. "Jullie claimen 1% minder auto's op de weg te willen hebben in 2018. Waarom bieden jullie mij dan een auto aan?" Tja misschien minder auto's, maar wellicht wél meer kilometers, want wat doet dit met  die vermalijde latente vraag? Mmmm deze kon wel eens terugbijten, maar een mooi en sympathiek idee dat is het zeker. (Met dank aan Taede die mij er op wees).

Strategie: Ben Tiggelaar en de autonomie van de verkeersdeelnemer

Vorige week ging Ben's column over het verbeteren van verkeersveiligheid door het verplicht inbouwen van snelheidsbegrenzers in nieuwe en misschien ook wel bestaande auto's. Een paar weken geleden was hetzelfde idee al op TV langs gekomen bij het verschijnen van de nieuwe jaarcijfers verkeersdoden en gewonden. Met natuurlijk Bert van Wee erbij, werd een filmpje getoond van de invoering van de verplichte veiligheidsgordel; toen ook al geen al te groot draagvlak. Maar zoals Kris Peeters het zegt:  "Als we met de gordelplicht hadden gewacht op een breed maatschappelijk draagvlak, dan was die er nog altijd niet geweest. En er waren er 10.000 mensen voortijdig gestorven". Ben gaf in zijn column aan overigens best wat autonomie aan de snelheidsbegrenzer over te willen dragen. Dat staat hem goed, maar hij is dan vast ook geen verkeershufter want die zorgt natuurlijk in no time dat zij/hij de software van haar/zijn snelheidsbegrenzer laat bijschaven. Dat verschijnsel heet selective recruitment; juist de mensen die zich toch al netjes aan de snelheidsregels houden, blijven netjes van de software af. Nou goed ik zeg niet nee tegen snelheidsbegrenzer, maar het lijkt me dat bovenal de menselijke maat nodig is, of beter nog in dit geval de verkeerspolitie, die het aantal staande houdingen weer flink doet stijgen. We kunnen de mens nu eenmaal niet altijd door techniek vervangen. Een mooie illustratie daarbij is dat Peter Peeters in Cultuur en mobiliteit al in 1998 zowel de explosie van het aantal OV fietsen(ritten) correct voorspelt (de OV-fiets kwam in 2004) als de OV Chipkaart (weer correct, landelijke implementatie in 2012). Maar hij maakte in zijn voorspelling van het huren zelf een geautomatiseerde mensloze aangelegenheid, terwijl verreweg de meeste OV fietsen door een al dan niet vriendelijke meneer met scanner worden uitgeleend en ingenomen. 

Kennis: intensief doorgebladerd - proefschrift over rekeningrijden

Laat ik maar gelijk toegeven dat ik niet heel veel begreep van de onderbouwing van dit toch wel heel wiskundige proefschrift van Erik-Sander Smits (Strategic Network Modelling for Passenger Transport Pricing). Maar dat neemt niet weg dat Erik-Sander bonuspunten heeft verdiend door wél de moeite te nemen de beleidsrelevantie van zijn proefschrift te duiden (zie mijn kritische blog over een aantal recent verschenen TRAIL proefschriften). Even in het kort.....Erik-Sander heeft flink aan modellen zitten sleutelen om steeds realistischer aan - naar tijd en plaats gedifferentieerde prijsmaatregelen te kunnen rekenen voor auto en OV. Meest aansprekend voor de beleidsmaker is het hoofdstuk over de case studie Randstad waarin spoorwegen (gedifferentieerd treintarief), gemeente Amsterdam (variabele stadstoegangs-tol ) en....de Rijksoverheid (variabele kilometerprijs) in een speltheorie-aanpak ieder hun eigen (hypothetisch, maar niet per se onrealistisch) beleidsdoel najagen of dat is samenwerking doen. In het laatste geval - samenwerking- komt de Rijksoverheid overigens als verliezer uit de bus. Hoe dan ook de casus laat zien dat innovatief prijsbeleid in de Randstad in de ochtendspits tot 60% minder verliesuren kan leiden (45% over de gehelde dag) en 6% minder uitstoot oa door een sterke groei in het aantal mensen dat besluit maar helemaal niet te reizen. En dat brengt ons weer bij de Franse filosoof Blaise Pascal: 'Alle onheil vind haar oorsprong in het onvermogen van mensen om rustig thuis te blijven.' 

Kennis: Cork III: Transities verkopen met werkgelegenheid

Ook bij het werken aan de IenM transities is vaak sprake van de neiging de transitie ook als kans voor de NL werkgelegenheid en economie te zien. Dat was in Duitsland ook het geval bij het werken aan de Energiewende. In één van de presentaties van het Duitse Rathenau werd dit wat ontmaskerd. Zeker in het begin van het zonnepanelen-era was Duitsland écht koploper. Het was in 2005 zelfs zo bont dat meer dan 60% van het zonnepanelenvermogen op Duitse daken lag. Met de Duitse vraag stortte vervolgens ook de Duitse productie van panelen in. Nu zitten bijna alle producenten in China en verdient Duitsland alleen nog wat aan het verkopen van machines waarmee panelen gemaakt kunnen worden. Vanuit de verlies-aversiegedachte hemelen ze dit nog wat op, maar het staat allemaal niet in verhouding tot de hooggespannen verwachtingen voor de werkgelegenheid en al helemaal niet in verhouding tot wat die Wende gekost heeft. De moraal van het verhaal is dat je met gericht innovatiebeleid wel even kunt opbotsen tegen de race to the bottom geglobaliseerde wereldmarkt, maar dat je het op den duur toch aflegt tegen goedkope productielonen. Met misschien een uitzondering voor de merkenmarkt van statusverhogende artikelen. 

Kennis: Cork II: De consument in de circulaire economie

Het congres zelf was klein (160 deelnemers), vooral gevuld met aimabele studeerkamergeleerde en bij vlagen aangenaam inspirerend. Inspirerend was een presentatie over sociotechnical imaginaries (zeg maar wetenschappelijk vernantwoordde storytelling) door een meneer die later bleek beter viool te kunnen spelen dan te kunnen presenteren ( hij was er ééntje van het type bullets voorlezen). De inhoud deed me denken aan de oproep van Maarten Hajer om meer met beelden van de toekomst te doen. Al googelend kwam ik bij een artikel dat dit probeert te doen voor de circulaire economie (CE)  Daarin wordt overtuigend beargumenteerd dat huidige modellen van de CE tekort schieten in het begrip van consumptie en consumenten. De consument wordt bijna als een karikatuur van de "homo economicus" uitgebeeld. Tegelijkertijd echter wordt verondersteld dat de  de consument betrokken is bij de CE  en bereid is zich een radicaal gewijzigd consumentpatroon aan te meten normen. Maar zicht op de context waarin die veranderingen zullen moeten plaatsvinden blijft volledig ontbreken. Tijd voor sociotechnical imaginaries lijkt het devies. 

http://interactions.acm.org/archive/view/march-april-2017/imagined-futures-of-everyday-life-in-the-circular-economy

Kennis: Cork I: Vier toekomstscenario's voor de gerobotiseerde samenleving

Op weg naar het Technology Assessment Congres in Cork, Ierland zat ik in het vliegtuig min of meer naast Rini van Est (Rathenau, TUE). Ik kreeg gelijk een boek over de toekomst van de Robotica vergezeld van een boekreview in mijn handen gedrukt. Het boek wilde hij na 12 seconden al weer terug :-), maar de boekreview uit de Guardian ging ook al lekker diep op de materie in. In ieder geval voldoende om er een blogje aan te wijden. De toekomstscenariologie lijkt niet zo goed met sociale ontwikkelingen uit de voeten te kunnen. Vele van jullie hebben wel eens dat toekomstfilmpje uit de jaren zestig gezien waarin het computertijdperk van pak h'm beet 40 jaar later (vanuit het heden 10 jaar geleden) technologisch min of meer vrij accuraat wordt beschreven, maar waarin moeder de vrouw nog gewoon de hele dag in de keuken staat. In dit voorbeeld wordt te weinig sociale ontwikkeling voorzien. Vaak wordt echter ook te veel sociale ontwikkeling veronderstelt en utopeert de futuroloog vaak als van zelf naar een samenleving zonder hebzucht, maar met gelijkheid en overvloed. De futuroloog uit dit boek doet dat niet. Hij schets vier scenario's langs de assen 'gelijkheid - ongelijkheid' en 'duurzame energie in overvloed - fossiele energie'. Het best denkbare scenario, dat van gelijkheid en overvloed aan duurzame energie, is getiteld niet schrikken......communisme (maar dan zoals het bedoeld is). Het slechtst denkbare scenario is 'exterminism'. De rijken hebben zich achter muren teruggetrokken in een aangenaam deels kunstmatig gecreerd klimaat. De armen buiten de muren creperen al dan niet actief. Dat de rijken het toch fijn kunnen hebben zit hem in de foutieve veronderstelling dat extreme klimaatverandering menselijk leven als geheel onmogelijk maakt, terwijl het in de praktijk vooral een plaats- en geldafhankelijk probleem zal blijven, zo betoogt de auteur. Lees voor alle vier de scenario's vooral het volledige artikel.....of als je nog nieuwsgieriger bent geworden...het boek. 

https://www.theguardian.com/books/2016/nov/24/four-futures-life-after-capitalism-peter-frase-review-robots

Strategie: brief aan informateur over verkeersveiligheid

De site http://deformatiewijzer.nl/2017/03/31/brieven-aan-de-informateur/ bevat met alle brieven die aan de informateur gestuurd zijn een schat aan puntig opgeschreven standpunten over wat er volgens de brievenschrijvers in het regeerakoord moet. Zo stuurden 32 organisaties (oa ANWB, VNONCW, G4, SWOV enz) een brief over wat er wat hun betreft in het regeerakkoord miet over verkeersveiligheid. Mogelijke passages zijn: “Verbeteren van verkeersveiligheid is een nationale prioriteit.” en “Het aantal doden en gewonden moet fors worden teruggebracht, conform de doelstellingen voor 2020 met een dalende trend erna."  “Dit moet worden bereikt door: Een substantiële investering te doen in veiligere infrastructuur en beter onderhoud, met name op het onderliggend wegennet en fietsinfrastructuur; Gericht benutten van technologische en juridische innovaties; Evidence-based beïnvloeding van verkeersgedrag (o.a. minder afleiding);  Meer en slimmer handhaven; Meer systematische kennis over het ontstaan van ongevallen; Publiek – private samenwerking en financieringsconstructies.”. Nu is het natuurlijk niet aan mij om hier in het openbaar wat van te zeggen, maar mijn vrouw vond het in ieder geval behoorlijk schokkend om voor gelezen te krijgen dat in 10 jaar tijd het aantal staande houdingen door de politie met 3/4 is afgenomen. Zelf raakt ik behoorlijk enthousiast bij het idee om tot slimme combinaties van databronnen te komen voor ongevallenregistratie en oorzaakanalyse. Wellicht een geschikte SKIA Big Data pilot! 

Kennis: een dozijn lessen verandermanagement

Speciaal voor de lezers die niet bij IenM intranet kunnen of die het daar gewoon gemist hebben, mijn overzichtje van een dozijn lessen verandermanagement. Dat zit zo.....juni vorig jaar volgde ik het indrukwekkende Ben Tiggelaar-seminar Veranderen in één dag, Met de dia's en filmpjes die ik daar mee kreeg om de collega's bij te praten heb ik negen bijeenkomsten georganiseerd waaraan in totaal 147 IenM'ers hebben deelgenomen. Op de vraag welke inzichten van Ben Tiggelaar ga jij toepassen? kwamen veel verschillende antwoorden waar ik deze top 12 uit samengesteld heb. Met leuke filmpjes!

(1) Het begint met urgentie – de eerste stap en tevens meest vergeten stap bij veranderingen https://www.youtube.com/watch?v=0mHZ0VFv79s

(2) Sell the problem, not the solution – omdat de mens een hekel heeft aan verandering, is problematiseren van het heden de weg naar gevoelde urgentie voor verandering.https://www.youtube.com/watch?v=XF3sf7ZP8VU, vanaf 0 min 30 sec

(3) Niemand wil uitgerold worden – het concept van ‘eerst pilots, en dan uitrollen’ is fundamenteel fout voor alle veranderingen waarbij mensen hun gedrag moeten aanpassen. Participatie blijft essentieel.  https://www.youtube.com/watch?v=XF3sf7ZP8VU vanaf 6 min 20 sec)

(4) Stel  de hoogst haalbare doelen – het stellen van doelen motiveert en leidt tot creativiteit https://www.youtube.com/watch?v=OgeHxDnBpnY  vanaf 1 min 50 sec

(5) Noem het een experiment – als iets de weerstand weg neemt dan is het wel het samen doen van experimenten. https://www.youtube.com/watch?v=6ONyqajgPDY vanaf 15 min 00 sec)

(6) Zet de leermodus aan –  bij de prestatiemodus verdampt motivatie zodra de eerste fout gemaakt is. https://www.youtube.com/watch?v=OgeHxDnBpnY vanaf 8 min 50 sec

(7) Stapel evidence-based interventies – denk niet; “Wat is de allerbeste interventie?”, maar stapel bewezen interventies. https://www.youtube.com/watch?v=OgeHxDnBpnY  vanaf 6 min 55 sec

(8) Werk met grote teams van vrijwilligers – Luister naar de meester (John Kotter) en vermenigvuldig de voorgenomen veranderteamgrootte met 10, werk niet met een afvaardiging per organisatie-onderdeel maar alleen met vrijwilligers .https://www.youtube.com/watch?v=zX28Z_aAqX4&feature=youtu.be

(9) Beschrijf gewenst gedrag – Als je het niet voor kunt doen, kan je het ook niet nadoen. https://www.youtube.com/watch?v=sn2Wpbl6fYk

(10) Creëer psychologische veiligheid –niet de teamsamenstelling op basis van teamrollen, Management Drives of MBTI verklaren succesvolle teams, maar psychologische veiligheid. https://www.youtube.com/watch?v=xCfmg-1AuM0

(11) Voortgang als belangrijkste satisfier –Waardering  voelt goed, maar zichtbare voortgang motiveert het meest. https://www.youtube.com/watch?v=NsMnFdmvBeQ  

(12) Zeg regelmatig: “Nu zijn we over de helft!” Steuntje in de rug voor veranderaars van Rosabeth Moss Kanter   Everything can look like a failure in the middle. Zeg regematig: “Nu zijn we over dehelft!”. https://www.youtube.com/watch?v=biBnvbCFmJE  vanaf 2 min 30 sec.

Kennis: Afvalscheiding en gedrag

Woensdag mocht ik een ontzettend leuke workshop voorzitten in Utrecht over afvalscheiding op stations, in treinen, vakantieparken, hoogbouw en in ons eigen Ministerie. De organisatie was weer tot in de puntjes geregeld door Henny de Jong en Odette en Harm zorgden ervoor dat het met de gedragsinzichten helemaal goed zat. Verder was het bijzonder dat er meer mensen op kwamen dagen dan zich hadden opgegegeven (altijd een goed teken) en dat de één nog enthousiaster was dan de ander. Vanuit de letters van de zogenoemde DOE MEE tool van BIT (doorgronden, ontwerpen, experimenteren, monitoren en evalueren) werden ervaringen gedeeld op zoek naar rode draden. Die rode draden waren oa dat de voorzieningen voor afvalscheiding op orde moeten zijn, het belang van persoonlijke en sociale motivatie , kennis bij de mensen die tot scheiding aangezet moeten worden en het belang van preventie. Tja de afvalscheidingssituatie bij IenM zelf kan nog wel wat beter voor de verschillende rode draden. En dat is best een understatement als je bedenkt dat 8% van het afval in de bak restafval ook echt restafval is. Beschamend toch? Ik wijt dat maar even aan een vervelende combi van voorzieningen niet op orde en een lamlendige beleving van de andere rode draden. Een flink deel van het nep-restafval bestaat uit papier dat in de papierbak zou moeten maar die staat vaak een gevoelsmatig onoverbrugbaar end verderop in een andere gang. Dat lijkt me dominant een voorzieningendingetje. (Half)volle koffiebekers in de koffiebekerunit tjoepen vind ik vooral heel lullig voor de schoonmakers, maar om nou te zeggen dat er altijd een gootsteen in de buurt is van de afvalbakken.....Nou nee dat ook weer niet. Nog een geluk dat ik zelf van koude koffie houd. Ook ontdekt dat ik tot de 5% IenM'ers behoor, zei het pas sinds twee weken,  die weet dat de middengleuf in de prachtige Tulip-afvalbak voor gevouwen karton is.

Kennis: Fietstrilogie III

Jan van de Waard (KiM) leende mij twee boeken van de eerder aangehaalde Peter Peters. In De haast van Albertine neemt Peters de lezer in het hoofdstuk 'het recht van de snelste' mee naar de wereld van de fiets. Die blijkt op driekwartier varen van het vaste land al te bestaan en heet Schiermonnikoog. 'In de dorpskern van Schiermonnikoog heerst de fiets. Omdat bezoekers de auto op het vaste land moeten achterlaten wordt het straatbeeld gedomineerd door huurfietsen. Voorrangsborden, parkeervakken, middenstrepen, fietsstroken, verkeersdrempels, stoplichten, ....haaientanden en andere wegmarkeringen....ontbreken in het waddendorp. Op het vasteland is dit wel anders. In het tweede structuurschema verkeer en vervoer uit 1990 werd de fiets nadrukkelijk gepresenteerd als een manier om problemen van het groeiende autogebruik tegen te gaan. Dit kwam tot uitdrukking in het Masterplan Fiets uit 1991. Tussen 1986 en 2010 zou het aantal fiets kilometers met 30% moeten toenemen ten koste van autokilometers. De overigens zeer goed leesbare evaluatie uit 1998 laat  zien dat dit maar ten dele gelukt was. Voor veiligheid waren de resultaten overigens zeer positief en wie hoor je nu nog over fietsendiefstal? Maar ondanks het feit dat op tal van plaatsen de infrastructuur fiets vriendelijk was gemaakt werd er niet substantieel meer gefietst. Peters lijkt dat te wijten aan  - in mijn eigen woorden - dat ook bij het fietsvriendelijk ontwerp het recht van de snelheid bleef gelden. Het idee van de fietsstraat waar de auto te gast is lijkt daar vandaag de dag aan  tegemoet te komen al is niet iedereen daar blij mee. http://www.ad.nl/utrecht/niet-weer-een-fietsstraat-alsjeblieft~ac488505/

Kennis: Fietstrilogie II

Nadat KiM collega Eline Scheepenrsvertelde over haar promotiewerk over fiets/lopen en gezondheid (een mooie link met de KLG-collega's van de Gezonde Stad) ging Bert Zinn in op het huidige fietsbeleid. Geweldig dat met Bert ook in magere tijden de kennis en ervaring op het fietsdossier behouden is gebleven, zeker nu de aandacht voor de fiets in den positieve geëxplodeerd is! Mooi, mooi. De fiets is dan ook het knuffeldossier bij uitstek omdat leefbaarheid, bereikbaarheid en veiligheid hier niet tot nauwelijks botsen (al schijnt de oudere (e)-fietsert geen obstakels nodig te hebben om te botsen). Ik wil maar zeggen, hier kan iedere politieke stroming zich thuisvoelen. Van de 61% werkers die op fietsafstand van het werk woont, gaat 25% daadwerkelijk op de fiets, daar valt dus echt wat te winnen. De Agenda Fiets is dan ook ambitieus al doet de wijze van doelformulering 'Een groei van het aantal fietskilometers in de periode 2017-2027 met 20%' mij persoonlijk net wat te klinisch aan. 

Kennis: Fietstrilogie I

Van de week TRAIL-verdiepingssessie over de fiets. Beginnend met een verhaal van Ruth Oldenziel (TUE) over haar prachtige boek Cycling cities. In dat boek een historisch Europees stedenvergelijk over het gebruik van de fiets tov andere modaliteiten. En hoewel Kopenhagen dan weer veel beter is in branding &marketing doet Amsterdam (en mening andere NL stad) het in het echt een stuk beter. Historisch gezien was cynisch genoeg de Tweede Wereldoorlog echt een toptijd voor de fiets in NL. Bij afwezigheid van alternatieven dat dan weer wel. Sowieso een bijzondere tijd omdat de toen dominante aanwezige allochtonen in NL ook erg van (onze) fietsen hielden, terwijl de allochtonen van vandaag vaak minder van de fiets zijn. Ook bijzonder te zien dat in Parijs lopen zo'n overheersende transportvorm is (61%)- flanerend naar kantoor als het ware. Al verwachten sommige KiM-collega's dat  dit aan een methodologische onvolkomenheid ligt (misschien lopen die Parijzenaars wel gewoon naar het dichtstbijzijnde metrostation).