Kennis: Afscheid Harry Derriks en de toewijding aan verkeersveiligheid

Hoewel in tijden van HNW het begrip 'werktijd' zijn betekenis wat verloren heeft, was het afgelopen dinsdag waarschijnlijk toch de eerste keer in mijn werkende bestaan dat ik tijdens 'werktijd' een speelfilm heb bekeken. Maar de gelegenheid was dan ook heel bijzonder, namelijk het pensioneringsafscheid van Harry Derriks van het KiM. Niet alleen de gelegenheid, maar ook de filmkeuze was heel bijzonder. We beken in de oude fitnesszaal namelijk de film Tonio, over het verongelukken van de zoon van schrijver A.F.Th. van der Heijden. Hoewel Harry mij toe vertrouwde lang getwijfeld te hebben, is dit natuurlijk zeer passend bij het afscheid van iemand die een flink deel van zijn werkende leven heeft gewijd aan het verbeteren van de verkeersveiligheid in Nederland. Heel indrukwekkend..... Dan nu iets luchtigs. Als afscheidscadeau heb ik hem enkele honderden koffiefilters gegeven. En dat is dan weer passend bij het feit dat zijn vrouw eerder deze week een jaar lang gratis koffie had gewonnen. 

Gelezen: Proefschrift van KiM-collega Lucas Harms - Overwegend onderweg (2008)

Eerst had ik h'm alleen uit de bieb, maar sinds vrijdag heb ik ook een door de auteur zelf uitgereikt hard cover exemplaar. Wat een prachtig leesbaar proefschrift over de leefsituatie en mobiliteit van Nederlanders zeg. Mijn eigen proefschrift begrijp ik zelf nauwelijks meer, maar dat van Lucas is heerlijk toegankelijk opgeschreven zonder daarbij aan diepgang af te doen. Al vroeg in het boek wat verbazing bij de auteur over de Nota Mobiliteit (2004) die zich sterk richt op het bestrijden van congestie, ondanks dat de maatschappelijke kosten verbonden aan verkeersonveiligheid en milieu-effecten vele malen hoger zijn. Dat komt overeen met de observaties van Kris Peeters ( zie eerdere blog). Maar voor mij was vooral Hoofdstuk 2 - waarin tal van wetenschappelijke theorieën over mobiliteit en gedrag netjes op een rijtje staan - zeer behulpzaam om overzicht te krijgen. Zo heb ik weer wat meer geleerd over de BREVER-wet (Behoud reistijd en verplaatsingen) die aangeeft dat we gemiddeld 70 minuten per dag aan reizen besteden. Het nieuwe voor mij is dat reistijd wel meeschuift met demografische verschuivingen en dus wat minder constant is dan gedacht. Nou ben ik zelf ook niet vies van mobiliteit en de intrinsieke motivatie daarvoor is het zoeken naar afwisseling, avontuur, plezier, sensatie van snelheid, en moment van rust tussen twee opeenvolgende activiteiten. Volgens Peter Peeters die door Lucas aangehaald wordt zou het paradigma van snelheid en verte doorbroken kunnen worden door verbreding van de discussie (inclusief visualisatie van alternatieven). 'Niet een bezinning op snelheid versus traagheid is gewenst, maar een veel bredere, contextualiserende benadering, waar in de verhalen, regels, en politieke opvattingen die den grondslag liggen aan mobiliteitsvraagstukken zichtbaar worden gemaakt'. Natuurlijk een prachtige zin waarmee de filosoof in mij wakker wordt :-).

Innovatie: En de winnaar van de 'DCO-jeukwoord van het jaar'- award is geworden.....

,,,...Gert-Jan de Maagd met als jeukwoord 'iets tegen iemand aanhouden'. Twee weken gelden was er sprake van een door de Directie Communicatie georganiseerde 'de week van de communicatie'. Een van de onderdelen was een wall of shame waar collega's ergerlijke jeukwoorden konden achter laten. De in het verleden samen met Rob Bouman bedachte 'zwaluwstaarten met een punt op de horizon' heb ik voor nu maar even gelaten voor wat die is. 'Werk met werk maken' was al door iemand anders opgeschreven, dus moest ik met iets anders komen en kwam ik uit op het zelfs voor mensen zonder smetvrees zeer onsmakelijke ...'iets tegen iemand aanhouden'. Op de foto mijn - al zeg ik hetzelf - zeer verdiende prijs.

Innovatie: Pinguïn Fred doet het weer!

Na een comateuse toestand van zo'n vijf jaar, heeft de IenM non-fictie boekenclub Pinguïn Fred dinsdag zijn wederopstanding beleefd. En wel eentje in een modern jasje.....we hebben namelijk geen boek besproken maar samen naar drie aflevering van de OMOOC gedrag http://omooc.nl/moocs/slim-beleid-gedragskennis-in-de-praktijk/ gekeken met als special guest Odette van de RIet. Dat geeft natuurlijk behoorlijk wat laagdrempeligheid (je hoeft per slot van rekening geen boek door te werken) en     er waren dan ook 20 belangstellingen. Wie er overigens niet was, was de borrelkar. Toen ik de beamer ook nog eens niet gelijk aan de slag kreeg (beeldscherm was pleitte en beamer was weer eens fout uitgezet) werd ik wel wat benauwd. Gelukkig had ik het inkopen van een enorme dosis chips en popcorn in eigen beheer gehouden. Goed, we hebben het openingscollege van Odette en vervolgens inzicht 3 (belastingdienst) en inzicht 4 (veiligheid bij de NAM) bekeken en daar in drie groepjes over door gepraat rond de vraag wat dat voor IenM kan betekenen. In het filmpje van Odette komt vooral de oproep een beleidsprobleem goed te doorgronden (DOE-MEE-tool) blijvend over. We moeten af van de neiging tot jumping to conclusions. En ja dat doorgronden kost tijd, maar slecht beleid kost nog veel meer dan veel tijd alleen. In het filmpje van de belastingdienst ging het om het toepassen van de nudgings-lessen van Cialdini om mensen aan te zetten het belastingformulier op tijd in de vullen. Een handgeschreven geeltje op een blauwe envelop doet bijvoorbeeld al wonderen. Het filmpje over de veiligheidscultuur bij de NAM was sterk omdat het ook heel openhartig liet zien welke gedragsinterventies gewoon mislukt waren. De IenM lessen van NAM zijn bijvoorbeeld goed te gebruiken voor de interne duurzaamheidscultuur. Zo liet het  voorbeeld van de NAM zien dat je ook teveel kunt zenden en dat je heel drempelverlagend een duurzaamheidsklokkenluider van de week kunt aanstellen die gemandateerd opzoek gaat naar verbeterpunten. Maar vooral zelf ook even kijken! Zeer de moeite waard. Op de foto de diehards die tot na 18.00 uur bleven! De volgende keer is op 16 mei om 16.30 uur bij IenM Plesmanweg. 

Strategie: Waterbeleid verrijken met erfgoed

Donderdag mocht ik de gebiedsdialoog IJsselmeergebied voorzitten in Almere WTC (best grappig hoor in de hal van het WTC het bekende rijtje met klokken: NY, Londen, Moskou, Tokyo, Sydney.....Almere). Was sowieso een zeer geslaagde dag voor de mensen van DGRW, maar zelf was ik zeer in mijn nopjes met de invalshoek 'biografie van het IJsselmeergebied'. Dat was gericht op het in beeld brengen van (cultuur)historisch erfgoed en hoe daar me om te gaan binnen het proces van de gebiedsagenda 2050.  Ik werd vriendelijk terecht gewezen toen ik het woord 'bescherming' in de mond nam. De moderne erfgoedafficionado blijft graag weg van woorden met een Natura 2000-connotatie en spreekt liever van  instand houden (oeps), inpassen of transformeren. Bekijk vooral eens de brochure Handreiking water, erfgoed en ruimte https://cultureelerfgoed.nl/publicaties/handreiking-water-erfgoed-en-ruimte. Zo heb ik zelf nooit geweten dat de Zuiderzee pas zo laat in de geschiedenis is ontstaan en dat dit gepaard ging met het verdwijnen van een flinke reeks dorpen ( zie foto voor de triviantliefhebbers). 

Strategie: Time management volgens Warren Buffet

Bij timemanagement denk je normaal gesproken aan Dave Allen-achtige tips om afleidingen te neutraliseren en slim met je email om te gaan. In zijn wekelijkse column haalde Ben Tiggelaar vorige week Warren Buffet aan die een wel heel andere aanpak voorstaat. Zijn idee is dat de echte winst in focus zit en dat we ons normaal te veel op teveel nuttige doelen tegelijk richten en daarom als geheel te weinig voortgang maken. Het zit h'm bij hem dus niet in  grote aantallen kleine afleidingen, maar in een beperkt aantal grote afleidingen. Hij heeft een nogal rigoreuze manier bedacht om daar mee om te gaan. DIe gaat als volgt: stap 1: schrijf voor het komende jaar maximaal 25 projecten/doelen op waar je je op wil richten. Stap 2: selecteer de vijf meest belangrijke projecten/doelen en omcirkel deze. En daar komt die stap 3: stop geen seconde van je aandacht in de maximaal 20 projecten/doelen die het niet gehaald hebben. Zie hier de avoid at all cost- methode. Oeps of mij dit echt gaat lukken betwijfel ik zeer, maar in de week dat ik naast bij KIS ook twee dagen in de week bij DGB aan de gang ben gegaan moet ik toch in ieder geval een poging gaan wagen. 

Gelezen: CPB over missiegedreven onderzoek

Goh soms kan je het zo eens zijn met een aanbeveling dat je die maar gewoon in je blog moet kopiëren. Deze komt uit de CPB policy brief Integraal onderzoeksbeleid: ".. Als gekozen wordt voor missie gedreven onderzoek, dan moet hiervoor bij de overheid ten eerste voldoende kennis zijn. Expertise is nodig om onderzoeksvragen te kunnen formuleren en de voortgang van het onderzoek te kunnen monitoren. De tweede is commitment nodig. Commitment betekent dat het opdrachtgevende departement sterk betrokken is bij het onderzoek en de uitkomsten daarvan. Deze betrokkenheid kan ontstaan als opdrachtgever bestuurlijk verantwoordelijk is voor her specifieke maatschappelijke vraagstuk waar het onderzoek zich op richt. Het is aannemelijk dat expertise en commitment aanwezig zijn bij het Ministerie dat verantwoordelijk is voor het voorliggende maatschappelijke vraagstuk. Bij onderzoek gericht op het maatschappelijk vraagstuk kan daarom overwogen worden om de financiële en inhoudelijke verantwoordelijkheid bij het zelfde voor het Ministerie te beleggen." in de eerste IenM Kennis- en Innovatiekrant heeft Louise Gunning (NWA) dit ook al eens geopperd voor het beleggen van de routes van de Nationale Wetenschapsagenda. 

Gelezen: Navigeren door complexiteit

De collega's van EZ hebben een mooie en leesbare essaybundel samengesteld over beleid maken voor maatschappelijke vraagstukken in onvoorspelbare en onkenbare complexiteit. Dat dit allemaal niet meevalt moge duidelijk zijn maar de essayisten bieden wel wat geleiding voor de nieuwsgierige ambtenaar. Een kleine potporie:

(1) Leervermogen wordt steeds belangrijker. Ontwerp daarom reflexieve monitoring en evaluatie. Het Deltaprogramma en het Rijksbrede programma CE hebben hier al veel aandacht voor. Dit past dan ook goed bij strategisch incrementalisme, een combinatie van gericht werken aan lange termijn doelstellingen waarbij voortdurend geleerd en beleid regelmatig bijgesteld wordt. En daar hoort dus ook weer bij dat er veel aandacht is voor interventielogica (Theory of Change), voor het goede doordenken en documenteren. Terecht dus dat het Behavioural Insights Team zo hamert op het belang van de D van doorgronden in de DOE MEE-tool. 

(2) Er lijkt een neiging te bestaan om grote problemen met grote oplossingen aan te pakken, terwijl je de zo gewenste adaptiviteit juist kan vergroten door voor een groot aantal kleine maar gecoördineerde oplossingen te kiezen. 

(3) We moeten af zien te komen van het idee dat bijsturen een vorm van falen is. Dat geldt voor ambtenaren zelf, voor bewindspersonen maar ook voor de TK. Door complexe vraagstukken te framen als vraagstukken van adequaatst management en politieke wil wordt geïmpliceerd dat enkel sterke planmatige sturing nodig is. Hiermee wordt de beperkingen en mogelijkheden van een complexe wereld miskend. We moeten zo wirdt een andere auteur mooi aangehaald van regie en controle naar een evolutionair proces van navigatie en richting bepalen. 

(4) Ook in deze bundel net als Loorbach aandacht voor het belang van de afbraakcurve in transitiemanagement. We weten vaak veel zekerder wat niet meer moet in de energietransitie dan wat wel moet. Er wordt dan ook door verschillende auteurs betoogt dat de kolencentrales weg moeten, dat we in NL meer dan in andere Europese landen in een fossiele lock in zitten, en dat we the art of exit moeten bedrijven om ons te ontdoen van negatieve sociale gewoontes en ingebedde gewoontes. 

Rete ingewikkeld, je zou d'r apathisch en inactief van worden, maar gelukkig ook hier weer aandacht voor the small wins. Het durven zetten van kleine, maar haalbare stappen naar vooraf onzekere resultaten geeft controle, inspiratie en betrokkenheid. Hulde voor de EZ collega's!

Strategie: Eerst de waarden dan de standpunten

Van de week las ik dat er bij de kabinetsformatie nu voor gekozen is eerst eens van gedachten de wisselen over de vraag hoe NL eruit moet gaan zien alvorens er over standpunten en compromissen gepraat gaat worden. Dit kijkt mij inderdaad de goed volgorde; het helpt om elkaar beter te begrijpen en een beter gevoel te krijgen van de waarden achter de standpunten. Een ontzettend handig hulpmiddel bij een waardengesprek over het IenM domein vormen de waardenkaarten van de Argumentenfabriek en dan met name die over mobiliteit en die over ruimtelijke ordening Google op waardenkaart). Sowieso een actuele combie. Helaas is er geen waardenkaart over duurzaamheid, of in ieder geval ik kon er geen vinden. Een goed alternatief vormt het rapport vijf tinten groen van motivaction. Rest mij de onderhandelaars veel succes te wensen!

Kennis: Beleidsrekevantie van proefschriften

Woensdag kwam Bert van Wee de highlights uit vier TRAIL proefschriften presenteren. Bij 3,5 van de 4 proefschriften hadden de auteurs niet de moeite genomen in het discussiehoofdstuk of de epiloog van hun proefschrift de beleidsrelevantie te duiden. Nu is Bert een science communicator pur sang en deed als vanzelf erg zijn best om dan maar eigenhandig de beleidsrelevantie uit deze proefschriften te destilleren. Toen ik aangaf dat ik ik dit toch wel een wat teleurstellend vond van de provendi, beaamde Bert dit (groten)deels maar gaf ook aan dan promovendi primair op hun wetenschappelijke kwaliteit beoordeeld worden. Vooral bij Europese beurzen - zo vulde TRAIL-genoot Vincent Marchau hem aan - wordt puur op wetenschappelijke excellentie van de aanvraag / de student gelet. Ook nu ik daar wat langer over na heb kunnen denken vind ik dit nog steeds behoorlijk bizar. Ik heb niets tegen fundamenteel onderzoek, maar net als bij milieu-onderzoek - waar ik zelf vandaan kom - kan je je bij onderzoek aan het mobiliteitssysteem terdege afvragen of er wel zo iets is als fundamenteel mobiliteitsonderzoek. Zijn deze disciplines niet van nature toegepast vraag ik mij dan af? Het gaar hier toch niet over theoretische natuurkunde of de bouwstenen van het leven? Vooralsnog denk ik dat ik zomaar gelijk kan hebben, maar ben graag bereid mij van het tegendeel te laten overtuigen. 

Strategie: Rijksrollen voor de stad - de grootste gemene deler

Tot mijn schande heeft het KIS- bericht De leefbare en bereikbare stad op de kop af een maand op mijn leesstapel gelegen, maar dit weekend ben ik er dan toch aan toegekomen. Weer veel mooie stukjes waarbij het voor mij het meest opviel dan de auteurs het eigenlijk zo met elkaar eens waren over wat de rol van het rijk in de stad zou moeten zijn. Dat verraste mij nog al omdat het rijk toch vaak zo'n rolzoekende indruk lijkt te maken. Nu goed laten we dan maar eens naar de -door mij - gewogen uitslag kijken. Op een gedeelde eerste plaats van de rijksrollen (slimme)wet-en regelgeving en geld. Die worden het vaakst genoemd. Dan vrij lang niets en dan kennis uit de nationale infrastructuur en/of manier van kennis delen. Ook belangrijk is de motiverende werking van een nationale visie. Dat zie je nu bijvoorbeeld optreden bij de Nationale Klimaatadaptatie strategie, waar een enthousiasmerende doorwerking vanuit gaat naar provincies, waterschappen en gemeenten. Dat zijn de rollen wel zo'n beetje. En het terugkerend zoeken naar rol zou dan zomaar kunnen zitten in de afwezigheid van geld of de wil wet- en regelgeving te ontwikkelen.  

Strategie: Wat denkt u d'r zelf van? - Maarten Hajer over kennis en beleid

Vorige week goede presentatie van Maarten Hajer (UU) bijgewoond over relatie tussen kennis en beleid (zie diascreenshots). Hij stelde dat het een goed principe is te beginnen met een duidelijke politieke stellingname. Het idee is vervolgens dan ook open te staan voor breed gedragen ideeën over hoe het beter kan. Mooi en vaak gebruikt voorbeeld daarbij is natuurlijk ruimte voor de rivier dat ook begon met een duidelijke doelstellingname (X procent daling van het waterpeil) en hoe die te bereiken. En waarbij vervolgens alternatieven werden toegestaan bij hoe het doel te bereiken. Vandaag de dag lijkt er wel eens gekozen te worden om eerst heel lang te vragen " Wat vindt u er zelf van?" om dan soms ook weer de luiken dicht te gooien met een oplossing te komen en dan vervolgens niet meer open te staan voor andere ideeën want die zijn per slot van rekening al aan de voorkant meegenomen. Hoe dan ook ik voelde me wel aangesproken. Een overheid die niet scherp maakt wat het openingsbod is, voelt bij mij als een huisarts die aan de patiënt vraagt: "Wat denkt u er zelf van?"

Strategie: Een krul door de kwartaalplanning tijdens KIS-teamdag

Maandag scoorde niet alleen mijn zonnepanelen de hoogste score van dit jaar, maar we hadden ook nog eens de teamdag van mijn directie Kennis, Innovatie en Strategie. Aan het begin van de dag hebben we even teruggeblikt op voorgaande teamdagen. Het bleek - niet geheel verrassend - dat we vrij stelselmatig op twee vragen uitkomen: Wat gaan we doen? en Hoe doen we het samen?. Niet de makkelijkste vragen, maar gelukkig konden we ook terugkijken op wat we het eerste kwartaal al gedaan hebben. Dat leverde een reeks motiverende krullen op de jaarplannen op en een klip en klaar antwoord op de vraag Wat hebben we gedaan? dus dat is mooi. Sluit in ieder geval goed aan bij de enthousiasmerende werking van de small wins (zie blog  11 maart) en de wijsheid van Ben Tiggelaar die eens zo iets stelde als dat het voor kenniswerkers sowieso knap lastig is om verder dan een paar maanden vooruit te kijken. 

Kennis: SKIA DGRW verschenen

Vorig jaar al verscheen de Strategische Kennis- en Innovatieagenda (SKIA) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu met de inmiddels bekende zes thema's energieke samenleving, gedrag, nieuwe financieringsmodellen, big data, multilevel governance en exponentiële innovatie. Vorige week vond de lancering van de SKIA van het directoraat-generaal Ruimte en Water plaats door DG Peter Heij. Hoewel ik zelf natuurlijk nog steeds vol ben van de SKIA IenM, ziet die van DGRW er -eerlijk is eerlijk - wel heel erg mooi en vrolijk uit. Met de Pasen in aantocht is de frisse gele kleur dan ook passend gekozen. Naast de SKIA DGRW in boekvorm is er ook een prachtige uitklapposter die door een slimme spleet in het midden tot een klein boekje is op te vouwen. Ik loop even mijn favoriete kennisvraag per beleidsdomein langs. Omgevingskwaliteit: Hoe kan het Rijk een nationale visie over behoud en versterking van de omgevingskwaliteit borgen bij decentralisatie in de uitvoering van dit beleid? - misschien wel de million dollar question bij de Nationale Omgevingsvisie. Bodem en ondergrond/ corporate thema's: welke import van kennis is nodig? - verfrissend bescheiden en relevante vraag in een tijdperk waarin we ons overal koploper in lijken te wanen. Verstedelijking en bereikbaarheid: Waar liggen mogelijkheden voor het sluiten van de ketens tussen sectoren en voor het meer circulair inrichten van de economie? Wat zijn de gevolgen voor de ruimtelijke inrichting? - mooie aanvulling op de aanpak van de collega's van milieu die zich bij de circulaire economie op de vijf prioritaire ketens richten. Energie en ruimte: Hoe kan de energieopgave samen met alle andere ruimtelijke opgaven gerealiseerd worden? Op welke schaalniveau's moeten deze integrale opgaven beschouwd worden en hoe kan worden gezorgd voor een goede ruimtelijke en landschappelijke inpassing die kan rekenen op draagvlak bij de burgers? - Poeh, ga d'r maar aan staan. Waterveiligheid: Wat is een doelmatige mix van rivierverruiming en dijkversterking? - een wereld te onderzoeken schetser de term doelmatig. Waterkwaliteit en zoetwatervoorziening: Hoe kunnen grondstoffen beter gewonnen worden uit afvalwater door nieuwe technieken? - mooi, het goede antwoord zit al in de vraag. Sportief  om ook een weggevertje op te nemen in de SKIA :-)