Kennis: Leren van provincies - Friesland

Op 4 december schreef ik over 'Leren van het binnenland' en daar ben ik nu zelf maar eens mee begonnen door naar Friesland en Zuid-Holland te kijken. In Friesland heeft men gekozen voor een mooie eigen invulling van het werken met de Energieke Samenleving door de beleidscyclus aan te passen. In Zuid-Holland denkt men gelijk onze SKIA-thema's Big Data en Exponentiële innovatie na over de maatschappelijke impact van technologische ontwikkeling. Laten we eerst maar eens naar Friesland gaan. Daar hebben ze een prachtige website gebouwd www.beleidvandezetijd.frl die én boordevol staat met inspirerende handleidingen om beleid te maken, én voor iedereen toegangkelijk is, én die als het ware uitnodigt om zelf beleid te maken opdat de stap van publieksparticipatie naar overheidsparticipatie gemaakt kan worden. De auteurs zijn ook los gegaan bij het verzinnen van een aantal tips: (1) plan het onverwachte (...het duurt altijd langer); (2) vroege kritiek is beter dan late (... dus vroeg om input vragen); (3) als je het niet kunt uitleggen, mag je niet verkopen; (4) werk niet in fasen, maar in ronden; (5) houd je procesopzet flexibel; (6) zet belangen centraal, niet het algemeen belang; (7) zoom steeds in en uit; (8) spreek en denk niet voor anderen; (9) steel als de raven; (10) eensgezindheid is een rood lampje. Ik ga ze nog even spreken om eens te horen wie er al zoal gebruik maken van de site. 

Gelezen: Raam van Overton

In een verder ook heel goed geschreven boek 'Gratis geld voor iedereen' introduceert de De  Correspondent-schrijver Rutger Bregman het begrip 'Raam van Overton'. Nu ja introduceert, het was natuurlijk al eerder door Overton zelf bedacht, maar laat ik het zo zeggen, ik had er nog nooit van gehoord. Het zit zo: volgens Joseph Overton moet een politicus, als hij herkozen wil worden, binnen de grenzen van wat op dat moment redelijk en acceptabel is blijven. Daarbuiten wordt het onrealistisch of onredelijk gevonden. Zo'n raam kan overigens wel verschoven worden door radicaal ideeën te roepen om die daarna zelf of door anderen wat af te laten zwakken. Volgens Bregman zijn Trump en Wilders hier heel goed. Maar van uit een andere (politieke) hoek kan je bijvoorbeeld ook aan de zwartepiettendiscussie denken. De roetveegpiet past inmiddels zeker binnen het Raam van Overton. Best intrigerend om zo naar verschuivingen in de publieke opinie te kijken. In de rest van het boek schrijft Bregman overtuigend over het invoeren van het basisinkomen en over de verliezerssocialist die het Raam van zichaf ziet schuiven en alleen maar dingen bedenkt om het schuiven af te remmen en daarbij vergeet utopisch te denken en het verhaal van hoop en vooruitgang te vertellen. Intelligent boek, zeer de moeite waard.

Gelezen: wetenschap als strijdtoneel

Mooi om juist in de week van het verschijnen van het RIVM rapport over rubbergranulaat op kunstgrasvelden, het Rathenau-rapport Wetenschap als strijdtoneel. Publieke controversen rond wetenschap en beleid te lezen. Ik kreeg dit rapport uit 2014 van één van de co-auteurs Geert Munnichs. Geert is één van de organisatoren van het wetenschapsbeleidcongres in Cork waar ik volgend jaar samen met Lilian ook een bijdrage aan lever. In dit zeer handzame rapport worden aan de hand van de analyse van zes casussen electromagnetische stralingen, HPV-vaccinatie, ondergrondse CO2-opslag , proefboringen schaliegas, klimaatrapporten IPCC en de EHEC bacterie en voedselveiligheid na een overzichtelijke 36 pagina's vijf conclusies getrokken en vier aanbevelingen gedaan. Laten we er even een paar langslopen: (1) een beroep op wetenschappelijke kennis volstaat niet als antwoord op publieke controversen. Dit komt omdat wetenschappelijke onzekerheden nooit helemaal weggenomen kunnen worden en omdat zorgen niet helemaal weg genomen kunnen worden door onderzoek; (2) wetenschap beschikt niet langer vanzelfsprekend over gezag. Dit komt wellicht ook omdat mensen steeds hoger opgeleid raken en omdat het op internet eenvoudig is voor iedere wetenschappelijke bewering een tegenbewering te vinden; (3) wetenschappelijke onzekerheden behoeven openheid. Onzekerheden ontkennen is dan ook een heel slecht idee. En beleidsmakers mogen experts niet vragen zekerheid te bieden die er niet is. Tijdens de IenM Kenniskamer van vorige maand bleek dat de ramingen van de Nationale Energieverkenning zeer breed geaccepteerd worden. Betrokken experts denken dat dit juist ook komt door de transparante wijze waarmee de betrokken kennisinstituten tot hun ramingen zijn gekomen. (4, 5) maatschappelijke partijen moeten vroeg betrokken worden bij de formulering van de Onderzoeksagenda en de maatschappelijke agenda. Bij maatschappelijke agenda moet je denken aan zorgen als waardedaling van huizen bij CO2 opslag.  Je kunt dan als overheid financiele compensatie toezeggen  als die daling zich daadwerkelijk voordoet. De vier aanbevelingen kunnen jullie foutloos bij deze conclusies bedenken. Maar dat is nog niet alles......er staat ook nog een interessante verhandeling in het rapport over het begrip 'good enough science'. Het idee is dat als er bij betrokken partijen voldoende vertrouwen bestaat in het besluitvormingsproces, ze sneller bereid zijn om een bepaalde mate van zekerheid als 'good enough' te aanvaarden. Nu zat er een RIVM'er in de begeleidingscommissie van dit Rathenau-rapport en dat draagt zeker bij aan mijn idee dat RIVM de conclusies en aanbevelingen goed tussen de oren had bij het rubbergranulaatonderzoek. Weerbarstig blijft natuurlijk dat het rubbergranulaatdossier in eens razend snel op de politieke agenda kwam na de Zembla-uitzending. Dan zou je gaan denken dat je in de praktijk sowieso te laat bent om conclusie (4,5) netjes eer aan te dien. De komende tijd zal moeten leren of het allemaal 'good enough' is geweest. 

Kennis: Community of Practice -o-logie

Maandag een Community of Practice begeleid voor de collega's van DGB en RWS over vervanging en renovatie (....van bruggen en wegen).We mochten het niet over de Merwedebrug hebben, maar het was desalniettemin zeer nuttig. Mooie ruimte aan de Koninginnegracht en een open houding van RWS en DGB om wat van elkaar te leren in een omgeving waarin men elkaar normaal gesproken brieven stuurt. Voor mij een goede training voor de Community of Practice Kennis in het hart van beleid. Donderdag hebben we onder leiding van de CoP-begeleiders een mooie netwerkanalyse gedaan als startpunt voor de werving. Een mooie opbrengst al heb ik die van wege het privacy-gehalte wel wat gescrabbeld.

Innovatie:Mijn eigenste burgermeetnet luchtkwaliteit

Woensdag een symposium bij RIVM voorgezeten over een heel mooi onderwerp namelijk burgermeetnetten voor luchtkwaliteit. Hoewel milieuvervuiling na roken de één na grootste veroorzaker is van ziektelast in NL is er maar weinig sprake van bewustwording onder de Nederlandse bevolking. Goed beschouwd zou je heel wat meer boze burgers verwachten als je er bij stil staat dat luchtvervuiling al snel een jaar van je leven kost. Burgermeetnetten hebben dan ook niet alleen als doel extra meetdata generen, maar ook en misschien wel bovenal het creëren van bewustzijn. Aan het eind van de dag was ik de gelukkige eigenaar van een fijnstofmeetunit om bij mij thuis de te verwachte vuurwerkpiek te meten. Vuurwerk droeg twee weken geleden in New Delhi flink bij aan het ontstaan van een dikke smoglaag.Vuurwerk vormt dan ook  een niet onaanzienlijke bron van fijnstof (....en natuurlijk van rondvliegende vingers). Lees hier meer over op www.samenmetenaanluchtkwaliteit.nl. Op de foto's zie je de sensor met WIFI ontvanger en de provisorisch geknutselde yoghurtbeker-ant-regenunit.

Strategie: Leren van het binnenland

​Terwijl geen enkele politieke partij in NL op het voor de hand liggende idee komt om fossiele scooters en brommers te verbieden (klopt toch Eke?)  pakken vier wereldsteden het wat ambitieuzer aan en gaan dieselauto's weren vanaf 2025.  De vier steden behoren tot een groep van 40 samenwerkende wereldsteden die van elkaar proberen te leren. Wat ze eigenlijk doen is leren van elkaar op een ​light​ manier institutionaliseren.​ Niet alleen omdat het vier buitenlandse steden zijn raakt het ook mooi aan het IenM programma 'leren van het buitenland'. De Aussies -op het gebied van klimaatbeleid zeker geen voorbeeld - doen dat leren ook en noemen hun eigen land met hyperzelfstandige deelstaten soms een 'policy lab'; de nationale overheid kijkt wat er wél werkt aan initiatieven uit de deelstaten en probeert dat nationaal beleid te maken. 'Leren van het binnenland' als het ware. 

Kennis: Over evidence-based policy, evidence-informed policy en policy-based evidence

Al weer best wel lang geleden ben ik geinterviewd voor een in opdracht van de Deense overheid uitgevoerd 'leren van het buitenland'-onderzoek naar evidence-based beleid. In het onderzoek worden telkens zes Ministeries uit UK, NL, Finland en de Europese Commissie met elkaar vergeleken. De (hernieuwde) aandacht voor evidence-based komt uit het linksboven NSOB-kwadrant new public management omdat hier de gedachte is dat wat werkt belangrijker is dan wat ideologisch gewenst is. Net als in eerdere NL-studies wordt onderscheid gemaakt in evidence-based en evidence-informed. Een beetje in lijn met Derksen's onderscheid in 'weten' en 'willen', wordt evidence-informed vaak als het hoogst haalbare geacht, omdat de politiek over het 'willen' gaat en vanzelfsprekend het laatste woord heeft? Deze studie breekt toch een lans voor evidence-based vanuit de gedachte dat hoe robuuster de kennisonderbouwing is, hoe onwaarschijnlijker het is dat de policy een andere richting op kan gaan. Nog even de vraag in hoeverre dit in het policy-based evidence Trump-era overeind gaat blijven, is de gedachte ansich bemoedigend.De studie gaat uitgebreid in op het dilemma van 'rijkskennisinstituten (RKI's)/TO2' versus 'de markt' als kennisleverancier voor departementen. Bij de eerste optie ligt het risico van lock in op de loer en in het tweede geval kan de kennisbasis snel te dun worden. Hier wordt een mooi argument bij genoemd; RKI's en TO2 gaan enorm aan de boom schudden als er teveel aan hun budgetten wordt geknibbeld, terwijl bij marktpartijen als kennisleverancier niemand de verantwoordelijkheid neemt voor de levensvatbaarheid van het kennisaanbod. Net als in een recent rapport van de AWTI is er bij de bestudeerde departementen veel aandacht voor het vergroten van de absorptive capacity - de competentie om externe kennis te identificeren, te verkrijgen en te benutten) van de departementen. Het rapport eindigt met 10 aanbevelingen die ik niet allemaal ga noemen, want dan wordt de blog te lang. Drie dan maar: (1) zorg binnen het departement voor voldoende mensen met absorptive capacity (vb kenniscoordinatoren, KIS-achtige units, Chief Scientific Advisors); (2) organiseer interdepartementale onderzoeksprogramma's om interdepartementale issues van een evidence-base te voorzien. Finland heeft sinds kort een kennis en innovatie-unit bij AZ met een eigen budget waar mee calls worden uitgezet voor door departementen ingebrachte en door het Finse AZ geprioriteerde topics. Past bij dat de TO2 instituten onlangs hebben opgeroepen om tot meer interdepartementale afstemming in kennisagenda's te komen; (3) Behoud langdurige relaties met je kennisproviders (vb IenM jaarlezing Kennis, Staman, 2015), maar benut ook andere partijen om lock in te voorkomen.  

    http://ufm.dk/en/publications/2015/the-place-of-research-based-evidence-in-policymaking